De oerwinning fan Bjinse Houtsma

[p. 103]

De hoanne kraait

En dat waard dan yndied in nij stik ûnrêst, mar oars as er ferwachte hie. Al wa't op 'e repetysje kaam, Lutske net. Ferbylde er it him, of seach er yndied yn de grien-grize eagen fan frou Sudema in skynseltsje hún? Loerde dy op 'e altsolo? Wist sy méar oer dat weibliuwen, yn syn eagen in soarte fan deserty, ja, in soarte fan ferried - as der teminsten gjin sykte mei anneks wie? Hy prate net oer de kantate, it hie mei de dochs al opstelde útfiering ek net sa'n haast, en hy gunde frou Sudema net de triomf fan in akkoardbegelieding sûnder solo en de triomf fan in spontaan ynfallen as ferfangster. It wie oars Bjinse Houtsma syn rentree en dy wie wakker it milpunt. Dat wie dan wer in goede kant: Bjinse moast it èk sûnder har stelle, jûn. Hy makke der betiid in ein oan, de toaniellju woene noch graach efkes los en Bjinse hie yn syn twongen rêsttiid al gâns in stik rol leard, mei it byhearrende raas- en fûstwurk. In rol dy't him op 'e lea skreaun wie. In artyst yn syn soarte, dy Bjinse. Allinne it soarte doogde net. Mar dêr kin men as âldkeapfardijmatroas ek net foar. Yn sa'nien sit no ienkear gjin kultuer bebakt. En doe dus nei hûs. Mar hy betocht, hy soe omdôch te betiid thús wêze, hy koe bêst in ein omrinne, it lette neat, om Lutske en har rododendrons wie 't no net te rêden, hy rûn boppedat de oare kant fan it doarp út, in iensume gonger, in wanderbursch op stille paden by de mar om. In wide wrâld wie it hjir, mei pleatsen as rêstich kôgjende bisons yn in dieretún, mar de bittere trystens fan de hjerstjûn stiek de kloeren nei him út. Hy ferwachte fan sa'n kuier

[p. 104]

wat, bygelyks in útrêding út syn dûbelhertige posysje. In beslissende tins. Bygelyks it beslút, grûndearre op sterke manlike gefoelens en grutte tagedienens, om him manhaftich by Wypkje te hâlden, om trou te bliuwen, ek yn 'e ferwachting dat se nei dat fan dy middeis wat fikser, wat feardiger en kreazer op harsels wurde soe. In nije jurk keapje, ris freonskiplik prate oer in ôfwiksel yn it deistich menu. Wat útlizze oer de kantate. Mar de ûnrêst om Lutske har ôfwêzichheid dreau iderkear ûnwjersteanber nei boppen. Dy ferhâlding mei har wie net ta in útdragene saak kommen, der stie neat efter, gjin punt noch fraachteken. It stelde hielendal niks foar. As er him yn dit stadium weromloek, wied er in labbekak, doarst er har nea wer oan te sjen en wied er sels it oansjen ek net wurdich. En boppedat hied er har lot ferbûn oan syn kantate en dus min of mear oan syn karriêre, syn takomst. De ferhâlding moast sublimearre wurde, op heger plan brocht, frij fan seksuële smetten, yn it artistike flak lutsen - en dan soe de punt of it útropteken wêze: Lutske en syn kantate foelen gear. Dan wie it gefaar likwidearre. Dat betsjutte yndied in triomf - en it makke de ûnrêst minder pinigjend: se bleau wei fan 'e repetysje, want se fielde ek dat it sa net langer koe. Se joech him de gelegenheid ta rêst en ynkear te kommen en in nije hâlding te finen, sa moast it sawat wêze. Op heech plan like it in goede ferklearring - in keunstnersfreonskip moast foar de banale seksleafde yn 't plak komme en dan koene je ek dy Wypkje wer mei ûnbeskamsume eagen oansjen.

En dy nachts like it der yndied wer op mei Wypkje en him. Se hie har dochs treastge oan syn wurden, der nije krêften út opsûgd, en joech him in befrediging dy't er yn lang net hân hie.

Mar dat gyng allegear wer oan smots de oare moarns, doe't

[p. 105]

in jonkje út 'e tredde klas him in brief oerlange. In brief fan Lutske Westra, it koe allinne har hânskrift wêze: rûn, iepenhertich, resolút en net sûnder artistike kwaliteiten, it koe gewoan fan nimmen oars wêze. Se hie dus in postillon d'amour fûn yn har ûnskuldige bliere buorjonge Ulbe Betsema, dy't gjin idee hie hokker delikate en gefaarlike dokuminten him tabetroud wiene, al naam er it gewichtigernôch. Doe't er de bern oan it wurk hie, makke er it brief iepen. Wêrom ek net, it koe bêst in saaklik ding wêze, dêr't se oer skreau, in bes of in dis yn 'e solo. Mar sa wie it net. Se fielde har net kapabel ta de altsolo, frou S. soe dat better kinne. Se woe gjin swierrichheden jaan (yn it koar? yn syn persoanlik libben?) en se woe (dêr kaam it keal út it hok) him net ta ûnfoarsichtichheid ferliede. Tige de groetnis fan Lutske Westra. Sa dyngen dy froulju dat - in bytsje dûbelsinnich, in bytsje teloarsteld en in bytsje edelmoedich de moaie morele rol spylje, en dêr moasten je mei klear sjen te kommen. Dat betsjutte tagelyk dat syn kantate oan smots gyng, nea de premiêre helje soe. Fansels, dy kantate koe doel op himsels wurde, - mar hy wist it ynienen: hy koe it stik nea losmeitsje fan har dy't him der ta ynspirearre hie. En dat keal út 't hok, as men dat goed lies, lies mei eftergrûnen en al, dan stie der dat hy in foarsichtich man wie, dat wol sizze: in benypte lytse boarger. Lutske Westra hâlde net fan foarsichtige manlju, en gelyk hie se ek noch. In man dy't neat foar har riskearje woe. Dy't him op 'e flakte hood en dy't sels - se wist dat net, mar froulju riede fier en fyn as radarapparaten - it plan opmakke hie om der dan yn 'e goedichheid mar in freonskip-op-heger-plan fan te meitsjen. De ûnrêst sloech wer yn grutte gjalpen troch him hinne.

Kaam dat troch de no foar de dea opskreaune kantate of troch it wierskynlike feit dat er har net wer beneikomme en

[p. 106]

miskien net iens wer sjen soe? Kaam se wol wer op it koar? Sette se net samar op in moarn mei har folkswein fol koffers en wykeintassen nei Den Haach of Amsterdam ta om har ûnoarderlik bestean fan earder tiid wer op te nimmen? Wie der gjin kâns dat Bjinse Houtsma, de artyst fan it rûge wurd en it brede gebeart, nei dit kantate-fiasko syn trekken waarnimme soe? Hy moast in died dwaan, - dit mocht net trochgean, dit wie te gek om los te rinnen. Foarsichtich mocht er wêze (mocht er dat net wêze, altemets, om wiif en bern?) - mar in skytsek wied er net.

En dy frije middeis brocht er syn plan ta útfiering. It wie sa simpel as wat. Wypkje naam it yn alle gemoedsrêst (of like dat mar sa?) doe't er sei, dat er nei Roukama-state moast. Dat fanke hie earst mei in soad geweld dy solo sjonge wold en no gyng se der foar omlizzen, krekt no't it der op begûn te lykjen. Hinne en wer as de wyn, sokken. Hy roerde sels de oansteande triomf fan frou Sudema oan. Dy fekke gunde er dat nèt. Koe men dêr wer efteroan.

Foaral dy lêste set die it goed, hy learde grif al wat fan Bjinse syn akteurskeunst, en sa fytste er frij en sûnder euvelmoed dat op nei Roukama-state. Se seach ferheard, mar ek wer net sûnder in lyts glimke fan foldwaning, tocht him, doe't er dêr sa by de doar stie, net fier fan dy rododendrons fan dòe. Der wie fierder yn dat hûs gjin minske te sjen, se koene hjir altyd wol nei konferinsjes, gearkomsten en fakânsjeoarden wêze. Of libben dy lju hjir yn keamers ôfgryslike einen fan elkoar ôf, dat men elkoar net beroppe of berinne koe, en dat nimmen wist wat de oare die?

Earne boppe wie har keamer by dat balkon, by dy boekebeam, dêr't se him hinne loadste. Sjyk genôch, tocht er. Of wiene dit de oerbliuwsels fan de perioade mei Bert? Hy sakke del yn in fauteuil, ree ta in lange en moedsume

[p. 107]

feroveringsstriid en naam fan har filtersigaretten. En hy foel mei de doar yn 'e hûs. Se siet foar him oer, hy koe har knibbels wer ris bewûnderje en de rôk dy't dêr strak omhinne spand siet, har wide trui dêr't de eptige boarsten spand yn stiene, mar hy socht har eagen noch net.

- Net aardich fan dy, sei er, datst der foar omlizzen giest. It gyng om dy - it is skreaun om dy - en ik gun it frou Sudema net. Asto net wolst, giet it stomwei oer. Unberekkenber wie dizze frou, want ear't er syn oanfal, syn selsrjochtfeardiging goed op priemmen set hie, sakke se al ynelkoar. Hy waard der suver kjel fan, doe't se sei:

- Ik hie der fan 'e moarn ek al spyt fan. Mar ik woe dy net yn swierrichheden bringe.

- Do bringst my nò yn swierrichheden. Mar ik bin net bang fan swierrichheden. Foar 't earst seach er har no goed oan, en fuortdaliks sloech de brân wer troch him hinne. Mar hy bedimme him, hy wie der noch net.

- En dan dat oare, sei er. Do woest my net ta ûnfoarsichtichheid ferliede. Ik bin dus in foarsichtich man.

- Ja, mar dat is gjin skande. It is in goed ding, dat de leafde foar frou en bern jin boppe alles giet. Sa'n wylde fûgel as ik bin.

Hy die 't him net oan tiid om de gefoelens tusken earnst en hún te hifkjen dy't efter har wurden leine. De hoanne fan 'e leafde kraaide lûd yn him. Hy gyng nei de doar en draaide de kaai om. Hy naam har mei nei it útklapte opklapbêd, dat muzikaal pipe. Syn hannen trillen. Hy begûn by har trui en einige by har slipke. Hy soe sjen litte dat er nèt foarsichtich wie. Nèt in lytse, bange, benypte boargerman.