De oerwinning fan Bjinse Houtsma

[p. 64]

Tsjustere eksploaten

Hy stie fansels út te sjen nei in wynreade Mercedes, mar it duorre lang, hy ferwinske himsels hjir foar pyt snot te stean. Wer fergetten op har manier. Hy hie it fielen dat de stêd him fan alle kanten útgnyske: Soa, do dus dat freontsje fan Lutske Westra, troud man op frijerspaad, soa, soa... Dy't A sein hat sil B sizze, en sa fierder... Jaja, sa giet it as skoaljonges âld wurde en dochs koallen bliuwe...

Sij moast ûnderwilens al in hiel skoft nei him sjoen, him waarnommen hawwe. It ljochtblauwe folksweintsje hied er wol stean sjoen en dizichwei wie him efkes de skym fan Bjinse Houtsma troch de geast flein, dy't no neffens it lêste nijs mei wat ferbân om syn skansearre ribben, wer thúskommen wie en yn 'e hoede fan syn âlde mem. Mar doe stampfuotte er wer fertrietlik oer dat froumins, wylst se him stiltsjes begnúfde. Oant de folkswein starte en treiterich súntsjes efter him oankaam en lyk njonken him it rjochter portier útstiek. En sij mar laitsje.

Hy stapte yn en besocht mei te laitsjen, mar fan herten gyng it net. Hy fielde him ferrifele en betrape. Se hie him hjir dus omstrunen sjoen tsien minuten of langer, as in longerjende skoaljonge.

- Is it dy fan... Bjinse Houtsma? sei er hakkelich.

- No en wat soe dat? Se lake mar en hie in gek sin. Hy moast him efkes oanpasse, it gyng net al te flot, dy oerskeakeling.

- De Mercedes wie net thús jûn, - moast nei in gearkomste fan superbollefokkers. Doe haw ik Bjinse syn VW ôfluze.

[p. 65]

Samar klear, yn it folste betrouwen. Knap hè'n?

- Soa, sei er, noch altyd wat grimmitich, ja, do en Bjinse dat akkordearret goed.

- No en wat soe dat? frege se.

- O, neat, do bist folslein frij.

- Just, en dat hat hy ek sein.

In skoft swijen.

- Ik mocht earst prebearje, hat er sein, en dan in beslút nimme, sûnder ferplichtingen.

- Moaisa. (En hy tippele der fansels wer yn.)

- Hy hat in nije Saab op it each, witst wol, sa'n oerdeeglik produkt fan de Sweedse oarlochsyndustry, sterk as in pânserwein. En hy wol dit ding foar in skaplik pryske kwyt. In kammeraatskiplik pryske. Snapste?

Hy snapte it en knikte, in brok foar de kiel. In eigen folkswein foar in net-eigen Mercedes. Se dyng it mar! Hy bleau noch fierder efter.

- En wa betellet dy grap?

- Jaaa..., nytge se fierder. Ik sei dochs: In skaplik pryske. Bjinse is in prima sakeman, dy wit wol wat er docht.

Hy naam it, stomgenôch, wer foar earnst op. Op 'e eftergrûn fan syn tinken ûntstiene lytse skrikbyldsjes: in auto foar neat, en dêrfoaroer... Hy woe de dingen net neame, want hy wist dat er dan bespotlik wurde soe. Mar dizze jûn moast wol in mislearring wurde, as 't sa trochgyng. De lju hiene him al sa mâl oansjoen doe't er te ier út 'e les gyng, dat barde oars nea, hy wie sa'n trouwe klant, en syn mompeljen oer famyljeomstannichheden hie net oertsjûge klonken.

Se rieden troch de bûtenwiken. Lutske seach him fansiden oan, noch altyd mei in pleagerich sin.

- Do kinst der fan meiprofitearje, sei se. Bin 'k gjin hûn yn.

- No nee, tanke, sei er.

[p. 66]

- No nee, tanke, sei er.

- Der klibbet gjin bloed oan, hear. En ek gjin skymke fan skande. Earlik fertsjinne.

- Dus it giet oan? Hy waard no dochs wat moediger: se pleage him, dat fielde er wol, se prebearre him út, sa't dat hjit, en dêr hie se alle rjocht ta, tsjinoer in sokses as hy, dy't alles foar tinken opnaam.

- Ik tink it hast wol.

- Hoefolle kilometer? frege er, him nei de teller foaroerbûgend yn in besykjen in flotte autokennerstoan te finen.

- Justjes 60.000. Nea wat mei west. Motorys poerbêst. 3500 gûne. Hy waard kjel:

- Neamst dat in skaplik pryske?

- Foar in VW wol, - en fan in betroud adres.

- It sil't ek wol. Ik tink noait oan sokke bedraggen. Foar arbeidersjonges is in tsientsje in kaptaal.

- Soa al. En... dy televisy dan?

- Hoe witsto dat?

- Tochtsto dat ik gjin antennen op dakken stean sjen koe? (Dus se seach nei syn hûs, by syn hûs op, as se lâns kaam! Dat betsjutte dochs wol wat!)

- No, ja goed, mar ik fertsjinje sels.

- Hm, tochtst dat ìk sûnder ynkommen wie?

- Op heite bûse tarre. Bollejild, sei er no ek echt haatlik, it oerskot fan it bollejild. Ek op dit punt moast er him wer de mindere fiele. Dat se dat no wist, fan dy televisy, de dreamwrâld fan de bettere arbeider. Tagelyk (mar dat koe sij wer net witte) it soenoffer foar syn oansteande ûntrou.

- No ûnderskatst my al, âlde, sei se, ynienen earnstich. Ik haw in eigen ynkommen, mar dat kin ik dy mar better net oan 'e noas hingje. Do bist noch sa hearlik ûnskuldich.

Hy sei neat. Wer lytse skrikbyldsjes yn syn efterholle. In

[p. 67]

boeredochter dy't in skoft weiwurdt yn 'e Grutte Stêd, saneamd om te studearjen, sjonge yn nachtkroegen, in manljusaffêre of mear as ien, tsjustere eksploaten - en dy werom nei heite pleats. Goed ûntfongen ek noch, dêr binne liberale boeren gjin hûnen yn, dy slachtsje it bibelse bokje sûnder bibelse euvelmoed foar in ferlerne dochter. Sûnder strafmaatregels, in lúkse libbentsje yn heite Mercedes en dan in eigen Folkswein út eigen ynkommen. It ferbjustere him. En dan hearre te moatten: Do bist noch sa hearlik ûnskuldich. Hy biet him op 'e lippe.

- Wolst ek ris stjoere? sei se.

- Ik wist net wat ik leaver die.

- Soest dyn libben net leaver yn eigen hannen nimme yn pleats fan dy sa warleas oan my ta te betrouwen? Ik bin wier net sa'n bêste rider. Se seach him skerp fansiden oan, hy seach op it dashboard, 50... 40... 30... Se bedoelde dat dûbelsinnich. Se hifke him, tantsjen wie it. Hy waard te licht befûn, dit stuit. Te ûnskuldich. O ja, in goed persoan, mar te goed foar ûntrou. Sa'nien dy't thúshearde by in sukkelige frou en in televisytastel en in pear sloffen, mei in partituer fan in kantate as iennichste útskriptichheid. Ien dy't tsjin Bjinse Houtsma de stikels net hoegde op te setten. By foarrie ferlern. Lutske trape op 'e rem, se stiene stil. In rêstich dykje, bûten de stêd, seach er. Goed útsocht. De ljochtsjes fan de stêd twinkelen ûndogens yn 'e fierte. Oan 'e himel boppe de stêd in grut giel plak. Se die de grutte ljochten út.

- Do bist in goede jonge, Hindrik, sei se. Har lûd wie oars, alhiel net pleagerich mear no, in bytsje fertrietlik suver. Do moatst net fierder mei my ynsile, ast net wolst of net kinst. Ik wol tsjin dy earlik wêze.

Hy seach har oan. Dizich ljochten har eagen, justjes foch-

[p. 68]

tich of ferbylde er him dat?

- Sjoch, ik bin wat se neame in frou mei in ferline. Do witst der fan?

Hy knikte wrantelich. Hy hoegde gjin bekentenissen, no net, it makke him mar ûnrêstiger en ûnwisser. Se boarte mei him en hy liet mei him boartsje, yn dy ôfwikseljende, mar altyd opwinende tsjinstridige gefoelens fan majeur en mineur. Se lei har hannen om syn gesicht, net by wize fan leafdedied, mar út betrouwen. Hast as in mem.

- Witst ek dat ik troud west haw?

Hy waard kjel, it hert sloech him, hy fielde in gleone weach fan benaudens troch syn korpus gean. Dus dàt wie it. In mis houlik. In ferlerne dochter, werom op 'e pleats, har ferfelend en sykjend nei wat ferdivedaasje mei in ienfâldige doarpsskoalmaster. In tuskenbeurtsje.

- Troud..., sei er neitinksum. Nee, dat wist ik net. Wie 't slim?

Dêr moast se om laitsje.

- Ja, it wie ryklik slim. Mar ek slim ryk. Ik haw dan ek net neilitten him by wize fan wraak in fikse poat út te lûken. Ik hoech myn libbensdagen gjin hân wer út te stekken. Dy stamboeksbollen kinne om my opfleane mei eksterieur en al.

- Wat wie 't foar ien?

- In direkteur. In hege. Captain of industry. Manager. Siet geregeld mei de minister oan 'e buorrel. It hat net lang duorre. Oardel jier sawat. Doe snipte ik him op sa'n cocktail-party mei syn sikretaresse yn in túnpriëel, krekt in Libelle-roman, hè'n? Ik hie myn nocht ek al lang, bliid ta, moatst rekkenje. Mar ik haw it treflik spile, al sis ik it sels. Mei triennen, oanfallen fan woede en flaufallen en al! Ik hie aktrise wurde moatten. En sa koe ik mei skik fan him ôf komme. Yn in pear moanne wie de saak beslikke. En ik wer

[p. 69]

nei de stamboeksbollen, om wat te bekommen fan de spanningen.

It hie net djip sitten, dus. Mar wat moast sa'nien mei hìm?

- Begrypst dat ik lak haw oan lju mei jild of stân? Dy dingen besteane foar my net iens mear.

- Nee, omdatst it hàste, sei er.

- Nee, dêr net om. Mar ik sjoch it oan dy. De minderweardichheidsgefoelens fan de provinsiaal prippe dy ta de eagen út. Ik soe dat graach feroarje wolle.

Se hie him loslitten en lei de hannen yn de skurte.

- Do bist folle mear wurdich ast tinkst, sei se. Dat mist my net. Minskekennis haw ik wol in bytsje leard. Dat stik muzyk fan dy, dêr sit wat yn, dat is... dat moat... Se koe de wurden net goed fine en seach him machteleas oan. Hy wachte ôf.

- Ik haw dy ek nedich, sei se. Al wie 't allinne om dy solo. Hy begriep it net, twivel hood him befongen.

- Dy solo is om sa te sizzen myn rêding... myn rehabilitaasje, as ik sa'n grut wurd brûke mei... myn plechtanker, dêr grypt myn earme siel har oan fêst.

- Wêrom?

Om my in reden fan bestean te jaan... nei... nei dat rottige fan ferline jier. Want rottich wie 't fansels al. Hy begriep it no wol, sa'n bytsje. En hy tocht: miskien stjonk ik der fiis yn, miskien is dit allegear boarterij en set se my aansens prinshearlik oan 'e dyk, yn 'e barm, mar it moat ferdomde fijn wêze der mei sà'n frou yn te stjonken, jins ûndergong temjitte te gean. Verplet te worden door één trein, dichte alearen P. Paaltjens. Hy koe al net oars mear. Hy naam har yn 'e earms en liet syn holle tsjin har skouder falle. Hy waarme him oan har waarmens. Net allinnich waarm wie se, mar ek fochtich.