Mei Abraham fûstkje

5

Tryste en pynlike ûnderfiningen hied er dêr nammers ek. Ien fan de earste dagen op 'e nije skoalle kaem in grouwe boeresoan út Sniksweach, in Klaes J., agressyf op him ou mei de fraech: Hwat sizze se, bistou in soasiael? Hy wie wiis genôch om to witten dat mei in soasiael in (soan fan in) sosialist bidoeld waerd. Hy hie fêst wolris heard fan ‘alle sosialen in een harington’. Hy sei net folle, miskien neat werom. En miskien is dy jonge letter yn 'e Waffen-SS bidarre, mar it mei, eigenaerdich genôch, ek net ûnmooglik achte wurde dat er de Dútsers aktyf bistriden hat. Hoe dan ek, oan dy wrede, sadistise fraech siet dan wer de hele affaire-VARA fêst en de omropstriid en de hate fan de AVRO-boerzjwa's, dy't ‘se’ harren

[p. 38]

monopoalje ounommen hiene. Ik bin der heel wis fan dat dy K.J. net út in kristlik of rooms aei bret wie, mar út in liberael nêst kaem. Liberael wie doe in oar wurd foar: neutrael.

It wie it punt dat bygelyks útfochten waerd yn de fraech oft dat (strieminne) VARA-bioskoopoargel op oubitelling kocht wie en yn de slachsin Van Armoede Rammelt Alles. Yn dy striid wie hij in lyts redtsje, bidript mei de stjonkende oalje fan de Internasionale (doe forbean, fan 'e wike hearde ik him foar de NCRV), it brutsen gewearke, de balle fûst, it deiblêd ‘Het Volk’ mei de kronyk fan A.B. Kleerekoper en de strip fan Bulletje en Boonestaak, de S.D.A.P., it N.V.V., de Notenkraker, de Proletarische Vrouw, justjes letter ek noch it Plan van de Arbeid en it krantsje ‘Vrijheid Arbeid Brood’. Op in lytse oustân hearde dan ek noch ‘De Blauwe Vaan’ der by, en noch in eintsje fierder - mar dan fordomd ek wer gefaerlik yn 'e AVRO-kriten! - Volksonderwijs. Yn it kristendom lei de fijân net sasear. Hwant it doarp mocht dan yn it suver tsjerklike de rjochtsinnich-herfoarme kant oerlizze (mei in mannich yn Jidskenhuzen tsjerkjende gereformearde húshâldingen), der wie en is mar ien en dan in iepenbiere skoalle (noait haw ik heard of ûnderfoun dat de morael of it geastlik libben of de folkssounens of hwat dan ek der oars of minder is as yn plakken mei kristlike skoallen, mar dit alheel tusken heakjes) en de lju dy't it foar 't sizzen hiene, wiene dan ek de neutrale kant it neist. Mar dêr leit it krekt: it neutrale, personifiëarre yn de AVRO, dy't op syn bar sels wer personifiëarre wie yn bikende lju: Willem Vogt, Guus Weitzel, Han Hollander, Jacob Hamel, Antoinette van Dijk en Ida de Leeuw-van Rees, Nico Treep, Boris Lensky, Kovacs Lajos, Bob Scholte en Pierre Palla en de hele Bonte Dinsdagavondtrein, en yn it sneintomiddeis-kulturéle flak Mengelberg en P. H, Ritter Junior, dy't sa'n reklame makke foar De Goede Meurdenair fan Antoon Coolen. Hy koe al dy nammen en noch hûnderten mear, hy stavere de (VARA) Radiogids fan 'e earste oant 'e lêste letter (bihalven doe't der in feuilleton fan A.M. de Jong yn siet, ‘Een verdoolde’, dat net yn hannen fan bern komme mocht), de VARA-programma's stiene yn in helte

[p. 39]

grutter letter printe as dy fan de oare omroppen. Hy koe fansels de nammen fan de ‘eigen’ partij wol drome: G.J. Zwertbroek (dy't letter raer troch de koer foel), Arie Pleysier, Hugo de Groot, Johan Jong, Cor Stein, A.M. de Jong, Harry Wiggelaar, Nap de Klijn, Joseph Schmidt, Eddy Walis, P.J. Kers junior, Willem van Capellen, Rolien Numan - út beide kampen binne al heel hwat lju wei en mear as ien of twa yn in konsentraesjekamp -. De goeden en de forkearden. De goeden kamen bygelyks op it VARA-Zomerfeest, dat ek ien kear yn 'e oars wakker ‘liberale’ Hepkema's Boskjes op it Hearrenfean wie, ûnder oaren mei de Flierefluiters; en in kear yn Amersfoort, dêr't se mei in VARA-bus hinnegyngen, hy om't er lid wie fan it VARA-trio, mar dat is in heel oar sjapiter.

Hy - èn Tsjip, dat moat sein wurde - stiene neist elkoar, mar allinne yn 'e striid. De sterkste partij hiet AVRO, en der waerd soms om fochten, al sil der ek gâns grapjagerij by west hawwe. En frjemd - doe't hy en Tsjip in kear slaende deilis rekken - keas de AVRO-partij partij foar him, net foar Tsjip, om't dy yn in oar doarp wenne. Op in fytstocht nei Gaesterlân hiene hy en Tsjip beide in VARA-flachje op 'e fyts, sa'nien mei in reade flam, stiltsjes fan bûsjild kocht yn de koöperaesjewinkel op 'e Jouwer. Hy wist, dat syn heit in grut fijân fan flachfortoan wie en likegoed fan de yn dy tiid hearskjende spjeldtsjeswoede (ien fan de dingen dêr't de oarloch in ein oan makke hat). Syn heit sei altyd: Hwat je binne sit net yn 't uterlik, mar fan binnen. Dy VARA-flagge hat net lang tsjinst dien. En ik bin ús heit noch altyd tankber foar dat ynsjoch, dêr't ik sels as lid fan in klub dy't it insigne-dragen dochs wol seedlik forplichte achtet, mar min mei brekke kin.

Achteroubisjoen leau ik dat ik de politike kontroverse yn dy tiden tige oerdreaun en dramatisearre haw. In oar âld-sear út dy dagen die him folle searder. Hy hie, moat men oannimme, hysels hat it noait sa sjen kinnen, mar it feit moast akseptearre wurde, yn syn gesicht, binammen yn de stân fan syn eagen hwat dat guon lju foar ‘sinees’ forslieten. Yn syn doarp waerd dat dan ek soms syn bynamme, foarsafier't er neamd en by-neamd

[p. 40]

waerd. It wie dyselde Sniksweachster boerehynst, K.J., dy't op 'e selde wize driigjend op him oukaem, nou mei in oare fraech, dy't appellearre oan de doe hearskjende oarloch tusken Japan en China: ‘Hestou yn Sjanghai west, jong?’ Ut dy fraech bleau de namme Sjanghai hingjen, moaiwis minder haetlik bidoeld as hy oait bigrepen hat. Lit ús de skuld sykje by syn ‘kwetsbere, oergefoelige kunstnerssiele’. Mar de humor, dy't yn de ‘sosiale’ striid noch to finen wie foar de goede forsteander - plus in soarte fan solidariteit mei Tsjip en noch in pear dy't fan hûs út itselde hout snien wiene - ûntbriek hjir folslein, dit wie bloedige, pinigjende earnst, net forsêfte yn in soarte martelderskip, dit rekke him yn syn allinne-wêzen, syn iensumheit, dit hied er pûr allinne to dragen, hwant de spegel liigde net. It wie earne fan de selde oarder as in bult of in manke poat. Hy hat jierren nedich hawn om hjir ou to kommen, en miskien is er hjir noait oukommen - it is goddomme net foar niks dat er al in heel skoft dwaende is him yn 'e tredde persoan to forbergjen. Hysels mient soms, dat hjir de kaei leit fan al syn nederlagen (en syn oerwinningen, moat der by sein wurde), mar hy lit dat graech oan de psychologen oer, as dy der brea yn sjogge, hwat earnstich bitwifele wurde mei.

Je soene wol sizze dat hjirearne de kym leit fan syn artistike pré-okkupaesje. Hoewol, it kin ek oarsom lizze: dat dy saneamde kunstsinnige oanliz him gefoeliger en kwetsberder makke hat. Der wurdt him dan wolris frege ‘hwer't er it wei hat’. Noch syn heit noch syn mem blonk op dat stik bysûnder út en fierder famylje-ûndersiik levert ek mar in bytsje op. Under de foarâlden niks dat de muoite fan it neamen wurdich is - sels de ‘wylde pikeur’ is foar 95 pst. fantasijprodukt, en foar de rest keaplju en kroechbazen oan ús heit syn kant, meast boerefolk oan memmes. En sels fan dy kroechbazen moat men jin gjin grutte foarstellingen meitsje. Us heit koe de pinne goed tille yn de amtnerstyl en as produsint fan ynstjûrde stikken; hy song fierder net ûnfortsjinstlik lange jierren yn ‘Us Sjongen’. It oantinken oan syn ‘meisje fan de zangvereniging’ op sneintomoarns kin my noch ûntroere, mar dat leit meast yn it liet sels, net sasear yn de

[p. 41]

fortolking. Us mem hie miskien mear mooglikheden, mar wie in sadanige hiper-biskieden skaed-figuer, dat se net ta har rjocht kommen is. Har jeugd kin yn dat opsicht in frustrearjende rol spile hawwe. Se forlear har mem jong en hat ús pake in skoft as help tsjinne ear't se, 30 jier âld, 8 maert 1919 mei ús heit troude, wylst har broer en suster beide fierder leare koene de ûnderwiiskant út. Dat ús mem noch om en by har sawntichste troch selsstúdzje Ingels learde - en in Ingelse roman draechlik lêze koe, mei as biwiis jilde fan mooglikheden. Se woe altyd graech ‘oer kunst’ prate, mar ik koe dat net, waerd gau noartsk, swei of bigoun oer hwat oars. Spesiael as it oer myn eigen ‘dingen’ gyng; ik fielde dan to dúdlik, dat der sels yn har krityk in soarte fan grutskens trochskimere, dy't ik net rjocht útstean koe. It is ien fan de ûnbitelle rekkens, dy't ik by boskjes lizzen haw. It libben hat har tokoart dien. Ik ek.