Mei Abraham fûstkje

3

‘It kredo fan de Tsjerne wie: foarljochtsjend, skeppend en kritysk. Dat skokkend der net by wie, die bliken yn 1954, doe't Wadman syn forhael De reade roas net yn De Tsjerne koe om't it pornografysk wêze soe.

Yn it Staphorst der Friese letteren waerd it forkettere en negeard. Wadman gie út de redaksje. It mentaliteitsforskil waerd dúdlik.’

Dat skriuwt Johan Frieswijk yn ‘Fryslân Oerein’ fan sept. 1968. Sa komme leginden to wrâld en, hwat jo sizze, skied- skriuwen is slimmer as guon tinke. De feiten binne, dat ik ein 1953 út De Tsjerne gien bin en dat ‘De reade roas’ pas yn 1957 en (of) '58 skreaun is. Dochs hat it forhael in bytsje ‘skiednis’ makke. Om to bigjinnen is it, yn alderfreonlikst oerliz mei de samlers fan de Fryske Bibleteek, weilitten út de yn 1960 útkommen forhalebundel ‘Yn 'e lytse loege’. Ien fan dy samlers skriuwt my op 21 jannewaris 1959: ‘It is in pûrbêst forhael, dat wol réalistysk is, mar net pornografysk om't it hjir sa by

[p. 29]

útstek giet om de “siele” fan de haedpersoan en syn réaksje op de wrâld om him hinne. Mar publikaesje via de Fr. Bibleteek doarre wy doch net oan, hwant gâns lju soene der oanstjit oan nimme en it op de bibleteek forhelje (sa binne de Friezen).’ Sa hawwe se doe miskien noch wol west, ja; fjouwer jier letter, mei Trinus Riemersma syn ‘Fabryk’, wie dat al gâns oars. Mar dêr leine fansels de iis-, taboe- en moraelbrekkende ‘Smearlappen’ tusken (1963). Dat forklearret mei-iens hwerom't ik doe net de foardehânlizzende fraech stelde: En as it nou àlris pornografy wie? Hoe dan ek, ik haw my doe démoedich en fol bigryp by it samler-bislút dellein, de oandwaenlike noed foar ús och sa dierbere Fryske Bibleteek en it seedlik heil fan syn lêzers rojael ynskikkend. Ik haw noait sa provosearderich west.

Neitiid haw ik ‘De reade roas’ lêze litten oan twa Tsjerneredakteuren, tantsjenderwize en út klearebare biskiedenheit nèt eksplisyt freegjend hoe't se oer opnimmen yn De Tsjerne tochten. D.A. Tamminga spuide der raer guod oer en achte it ûnsmaeklik. Tsjin E.B. Folkertsma sei ik, doe't ik it him lêze liet, dat ik fan doel wie de hearen fan de Rely-Jorritsmapriisfraech ris op dit spek to binen. De Tsjerne waerd wer net neamd. Folkertsma, sûnder it forhael sels to omskriuwen, foun it grouwélich en immoreel de Rely-jury mei soks op to knappen. Hy grommele wakker, sa't er dat dwaen koe as de dingen him net noasken. Doe wist ik wol hoe let as it wie. ‘De reade roas’ hat dus noait offisiëel by de Tsjerne-kopij west. Fan Fedde Schurer wist ik it wol - syn oardiel, letter, oer ‘De Smearlappen’ hat my dêryn bifêstige. It hie dus op syn gunstichst 3 tsjin 2 (Sikkema en Dam) west, noch ousjoen fan de ek by De Tsjerne noch lang as prinsipiëel jildende fraech: hoefolle lêzers forlieze wy hjirmei? Ik hie dêr gjin forlet fan. Ik wie doe ek noch to nayf yn it hoedzjen fan de seedlike oarder, to solidair mei de offisiële striidmaten, to ûnwis ek faeks fan myn eigen saek.

Wol haw ik, om dit forhael hjir en dêr noch in doel to jaen ek al soe it gjin publikaesje helje, it yndied nei de Rely-

[p. 30]

rally stjûrd. Jury: mefrou A. van der Minne-Buma en de hearen Gerben Brouwer en H.K. Schippers. It kaem werom sûnder priis. Ik hie dêr frede mei: der soene wal folle better forhalen ynstjûrd wêze, tocht ik, mei myn bikende sprekwurdlike biskiedenheit. En de reade roas gyng wer yn 'e doaze, oant de redaksje fan ‘De Teannewâdder’ it wol opnimme woe.

Koart dêrnei moete ik, yn april 1961, op in feest to Grou yn alkoholise tastân de hear Gerben Brouwer. In forslachje fan dat petear yn ‘De Teannewâdder’, 1ste jg. nr. 3. Hy sei: ‘Hwat wie dat in pûrbêst forhael. Yn bitrouwen sein: it kaem yn 'e Rely-priis fier boppe-oan’. - ‘Dan hiene jimme my de priis jaen moatten,’ sei ik. Hy bigrânzge wiidweidich, dat dat net kind hie om wille fan it lêzerspublyk fan de Fryske Bibleteek, dêr moasten hja rekken mei hâlde.’

Achterou bitink ik, dat de man yn syn ûnnoazelheit miskien ek noch wol to goeder trou west hat. Hy hat faeks noait bigreper hwer't de taek en hwer't yn dizzen de fout fan de jury-leden lei. Ik hie it ynskikke kinnen, as it yndied in kwestje fan publikaesje west hie, lykas ik it ynskikke kind hie as se sein hiene: spitich, mar dat fan Hein F. Faber of Durk van der Ploeg wie better. Trouwens, de bitsjutting fan ‘De reade roas’ leit binammen yn it flak fan dat histoarys proses; net yn it suver literaire. Ik smyt it net wei, mar ik rin der ek net sa fier mear mei; it is myn literaire styl fan nòu net mear, it kliemt my hwat to folle.

Mar de fout fan de jury wie, dat se twa dingen (twa ‘foegen’) troch elkoar hinne helle: a) de eigenlike priisfraech; b) de eventuële publikaesje fan bikroande wurken yn it kader fan de Fryske Bibleteek. Rely Jorritsma, dy't in bêst en nommels mins wie, mar fan de hiele Frysk-literaire situaesje gjin reet snapte, is hjir in kromke mei skuldich oan, troch testamentair it earst-publikaesje-rjocht fan it bikroande wurk oan de Fryske Bibleteek to jaen en net to witten dat binammen yn Fryslân rjochten gauris foar plichten oansjoen wurde. It is de troch it Bibleteek-bistjûr oanwiisde jury dy't de prizen taken, op literaire grounen, it is in òare instânsje - it institút fan ‘samlers’ en

[p. 31]

dòe ek noch de redaksje fan It Heitelân - dy't foech hat oer it al of net publisearjen yn de publikaesje-rige fan de Bibleteek, dêr't doe It Heitelân ek ta hearde. It is in oantoanber feit, dat lang net alles hwat bikroand út 'e Rely-moune kaem, ek yndied ûnder de flerken fan de Bibleteek publisearre is.

As Brouwer c.s. founen dat ‘De reade roas’ boppe-oan stie, dan hiene se it forhael bikroane moatten, my de pear hûndert goune útbitelje dêr't ik rjocht op hie (haw) en eventuëel de reginten fan de Bibleteek de hint jaen: pas op mei dat forhael. Mar ik haw der noait wer hwat fan heard, ek net doe't ik mei de hear Brouwer wer sa'n bytsje foarsichtich en út 'e fierte ‘on speaking terms’ wie. Sa binne de lju hjir yn Fryslân; ik haw noch noait ien Fries ûngelyk bikennen heard. Ek yn De Tsjerne, dy't al dy jierren troch in forstoppe noas hie foar soksoarte tipelsinnichheden en dy't allinne yn it gewear kaem as in Hollânner de Fryske ear tonei kaem, is der oer swijd, lykas ek oer de Sletaffaire en oare dinkjes dêr't ik my doe drok oer makke (b.g. Hindrik Algra syn útspraken, sjoch fierderop yn dit boek). De Tsjerne hat yn de kwestje fan it ‘seksuëel taboe’ (sil ik it mar neame) pas syn draei nommen doe't der niks mear to draeijen foel, om't sels de Fryske Bibleteek al ‘om’ wie (1964). Dat wie krekt fjouwer jier to let.

It sitaet fan Johan Frieswijk hjirboppe lit sjen hoe breklik as it sicht op ‘aktuële histoarje’ is. Doe't ik yn 1953 út De Tsjerne gyng, wie de kwestje fan (toemar wer:) it ‘seksuëel taboe’ noch lang net oan 'e Tsjerne-oarder.