Mei Abraham fûstkje

[p. 25]

2

Noait, wo'k leauwe, hawwe protters op in dak, ûnder de pannen, sa alderheislikst oangien as op dy earste april 1932, moarns tusken fiven en seizen. Dat wol sizze tsjottere, prottele, fluite, pipe, koerd, tsjânsele, kwêke, kraeid, mar ek mei flerken slein en mei poaten klaud. Dat moat in foarjiersdei west hawwe as noait tofoaren, in nasionale feestdei yn 'e fûgelskiednis.

Hy wie al ier en bitiid wekker dy deis, yn it âlde hûs oan de Langwarder Breeddyk, in hwat somber, lytsboargerlik hûs mei in oanboud kantoar, in krap túntsje foar, achter en oan ien sydkant, in wythouten túnbank foar it kantoar, achter en neist it hûs hinnehokken, in flearhage dy't oer in stjonksleat hong, letter noch byboud in hok mei in galvanisearre dak, doe wierskynlik allinne in lossteand húske tsjin 'e sleat oan.

Dy protters symbolisearje foar him it wekker wurden; se wiene as in forbjusterjend nij bigjin, in berte, in stream fan lûd en forwachting by it oangean fan dizze dei en, yn dit gefal, fan in nije libbensfaze. Dy deis reizge er mei syn swartswilken tas fol boeken op 'e fyts nei de Jouster Ulo-skoalle. De knyntsjedagen op 'e legere skoalle fan master Venekamp, by hwa't er to boek stie as it ‘aardrijkskunde-mannetje’, wiene foarby. Efterneibisjoen hied er nei it gymnasium moatten, yn Snits, mar syn âlden wiene net sa thús yn dy mateary en letter koene jo altyd wer sjen. De Mulo wie yn alle gefallen al in stap omheech.

It gebou stiet der noch, hecht oan 'e Hurddraversdyk, gâns opknapt, yn it wyt ferve nou, en útwreide, mar yn wêzen itselde noch. Baes wie master van B., in humane man mei brune snor en stoppeltsjehier, dy't himsels Ome neamde en in pear hûndert meter fan 'e skoalle ouwenne yn in hwat forskûl geand hûs mei in brechje. Syn forfanger wie master K., dy't ûnder oaren wiskunde en Frâns joech en oan dat lêste feit, haw ik altyd oannommen, syn eigenaerdige bynamme Pneu (fytsbân)

[p. 26]

to tankjen hie. Hy wie in frijgesel dy't yn in eigen hûs in ein fierderop wenne, mei syn pjukkende finger en ynkringend-na-sale stim in bikwaem man en goed dosint dy't it, haw ik wolris heard, net foar de wyn gien is. Hy naem de jonges dy't eksamen dwaen moasten, wol yn syn boatsje, in soarte fan motorjol mei, en dan waerd earne by de Goïngarypsterpoel oan algebra dien. De tredde man, fan hwa't my gjin bynamme bikend is en dy't ûnder oaren Nederlâns en skiednis joech, wie master (mar wy wiene oan it nijie ‘menhear’ ridlik gau wend) B., hwat gielige kleur, kroezich hier en in ougryslik swier smoker, dy't de iene Chief Whip út it griene doaske mei de oare opstiek en dan de oare yn it boerdskjinmakkersammerke sisjend dôve. Oan him, hoewol leau ik gjin ynnimmend persoan, haw ik it measte to tankjen. Hy joech bygelyks ek sjongen, ien ûre yn 'e wike, sneontomoarns de lêste ûre, dan kaem de hiele skoalbifolking gear yn it natuerkundelokael en song dêr, pipers en brommers ek mei, tige serieus. Sa wit ik noch fan in 3- of 4-stimmich liet fan Mendelssohn: Wer hat dich, du schöner Wald, aufgebaut so hoch dadroben? - letter noait wer heard, mar tige swiet-Dúts- romantys. En we songen ek in folksliet ‘La Normandie’, dêr't de wize my altyd fan bybleaun is, en mon ami Pierrot en fan de bergère, ‘presse tes blancs moutons’. It wiene foar my machtich moaije ûrkes, mar ik bin net wis dat alle meilearlingen der sa oer tochten en ik bitwivelje oft it eksperimint lang duorre hat. En fan him, master B., hat er ek it plakboekhâlden leard; yn ien fan de skiednislessen joech hy dêr adfizen oer. De oare jonge út 'e klasse dy't it ek bisocht, brocht it net fierder as krantefoto's ‘voorjaar in het park’ of ‘eendjes voeren’; hy bigoun daliks mei polityk, bûtenlân noch wol. Hitler en in man dy't in moardoanslach die op presidint Roosevelt - it moat dus yn 1933 west hawwe - wiene de earsten. Hy hat skriften en skriften fol foto's en kranteknipsels biwarre oer politike saken, byhâlden oant sahwat 1939 ta, kompleet mei alle Frânse kabinetskrisissen, Hitler syn opgeande tiid en de hele Spaense boargeroarloch. Earst yn haedsaek foto's mei ûnderskriften, letter faek lange kommentaren mei in foto hjir en dêr. Der is yn

[p. 27]

dy samling suver gjin né to keap, op it mêd fan de bûtenlânse polityk: hy miste gjin generael, gjin minister, gjin diplomaet; in great part fan syn tiid tusken syn 12de en syn 18de jier - as oare jonges oan sport of neat-dwaen dienen - moat hy forknipt, forplakt en forskreaun hawwe, earne yn 'e achterholle wol mei it idé ienris in great journalist of reporter wurde to sillen of alteast to wollen, letter? Yn syn h.b.s. tiid slûke er út it kafé, dêr't er syn brochje middeis opiet, Telegrafen en Handelsblêdden fan mear as ien dei âld mei, hwant Het Volk allinne koe syn honger nei printsjes en nijs net sêdzje. Earder al forknipte er yn Tytsjerk de VARA-radiogidsen dy't syn beppe om in ûndúdlike reden yn in greate doaze biwarre; mar dat gyng om de samling komponisten en musisi, dy't noait sokke greate foarmen oannommen hat as de politike knipperij; noch lytser hat de samling skriuwers west; en dy fan filmstjerren koe alheel gjin bisjen lije. Hoe dan ek, master B. hat in soad yn him wekkermakke, dat moat sein wurde.

De man is letter tryst oan syn ein kommen. It fine wit ik net, mar as 't my net mist rekke er as n.s.b.-er nei de bifrijing yn in kamp en is dêr, nei't my byleit, oan selsmoard weirekke. Der wie ek noch in gymnastykmaster, C., dy't oan 'e Dútse kant bidarre is. Kontakt haw ik mei gjin ien fan de Ulo-masters nei myn eksamen yn 1935 wer hawn. Ien fan 'e mannichte ûnbitelle rekkens dêr't ik altyd sterk yn west haw.

Soms yn dreamen dwaelt er noch troch dy lokalen. Twa oan wjerskanten fan de middenhal, en oan 'e bûtenkanten heaks der op lofts it natuerkunde- en sjonglokael, rjochts, dêrmei yn symmetry, dat foar gymnastyk, in fak dêr't er noait gjin greate triomfen yn fierd hat. Yn 'e middenhal wie in druk-fonteintsje dêr't hja yn it middeisskoft - sûnder taforsjoch, kantines wiene doe noch net útfoun - de restanten fan de útdroege brochjes fuortspielden mei wetter. Ik réalisearje my ynienen dat it petear tusken Eke Witteveen en Wouter Keuning yn ‘De Feestgongers’ by dìt fonteintsje tocht is. Achter de skoalle wie in boartersplak mei kastanjebeammen - nou binne dêr lokalen byboud - en dêr wer achter, troch in hage mei gâns lege plakken, kamen

[p. 28]

je op in soarte fan sportterrein, dat der net sa bêst hinnelei; dat waerd dan oan 'e noardkant wer oufrede troch in beamwâl en in sleat, de kant fan Herema-state út, doe noch biwenne troch op ien nei de lêste staech fan de Vegelins van Claerbergen. By hege wyn hong dêr de skerpe lucht fan Douwe Eiberts' kofje- brânnerij - gjin kofjebrânnerij sûnt dy tiid sûnder jeugdsentimentsoantinkens oan de Jouster Ulo-jierren. Yn ‘De reade roas’ is dêr ien en oar fan werom to finen: it boargemaster-meitsjen - rein dy't him noait bidript hat, mar wol syn freon J., dy't foar Tsjip model-stie, ek op it stik fan seksuéle foarljochting. Dan it gedoch mei Frearkje yn it middeisskoft, mooglik minder ‘yngripend’ as dêr biskreaun is. Mar Okke is in gearfoegsel fan ûnderskate persoanen en, it muoit him mear as er sizze kin, de ‘ik’ syn fytsend en orgastysk aventûr mei Frearkje is foar 100 persint fantasy. Frearkje is tige deeglik en bern-ryk troud mei de jonge dêr't se doe al mei skarrele. Syn erotise gefoelens, as er dy doe al hawn hat, gyngen nammers net nei har út.