It kritysk kerwei

Resinsjes en skôgingen 1950-1970

[p. 153]

In jong dichter op wei

Tjitte Piebenga, Fersen foar Marida.
Drachten 1958.

Dat de alderjongste Fryske dichters har sa njonkelytsen as in typyske generaasje ôftekenje, in generaasje mei in eigen drift, in eigen besieling, in eigen foarmjouwing, soe tefolle sein wêze. It besykjen fan it tydskriftke Quatrebras om ta in eigen fermidden en klimaat te kommen mei wurdearring en oandacht fertsjinje, it liket my oant no ta net slagge ta. Likemin hat de âldere Tsjerne kâns sjoen foar in oanwinnende jongerein de libbensromte te skeppen dêr't dy ferlet fan hat: de situaasje fan de Tsjerne is foar harren eksperimintele oanstriid net ‘breklik’ genôch, wylst Quatrebras dêrfoar yn syn hiele opset tè breklik is. Tjitte Piebenga, begûn as Quatrebras-figuer, loadste himsels al gau de Tsjerne-kant út. Jelle de Jong, oant no ta de meast eksperimintele figuer, fielt him sa't liket yn dat Tsjerne-fermidden net thús en waard okkerdeis min of mear as de offisjele Quatrebras-dichter huldige. Allinne op it ‘neutraal’ terrein fan de Reiddomp-rige, ûnôfhinklik nei styl en streaming, kinne dizze twa elkoar noch moetsje. En sa binne yn dy rige koart nei elkoar fan dy beide it meast yn it each rinnende dichters ûnder de jongerein bondels ferskynd, dêr't dyjinge dy't witte wol hoe't it lân der mei de jongste dichterij hinne leit, yn haadsaak op te seil gean moat.

In revolúsjonêre figuer kin Tjitte Piebenga net neamd wurde. No is yn Fersen foar Marida noch mar in lyts part fan syn wurk sammele en mooglik hat er it hjiryn berikte stadium ûnderwilens al wer yn oar wurk oerwûn. Dat betinken kin jin tebekhâlde fan in al te prononsearre oardiel.

Piebenga liket my in dichter ta dy't himsels iderkear wer fernije en korrizjearje moat, dy't him moedsum te ûntwrakseljen hat oan allerhande ynfloeden en dy't sadwaande syn paad nei in eigen ferbyldingswrâld net maklik fine sil. Fan datoangeande is er wol it tsjindiel fan syn konfrater Jelle de Jong.

Fersen foar Marida is net in samling losse gedichten yn tafallige of tiidsfolchoarder, mar in ferse-syklus, in oanienslutende rige gedichten dêr't in beskate ûntjouwing oan ta grûnslach leit, in histoarje, in ferhaal, as men wol. It feit dat dizze fersen skreaun binne oer in tydrek fan goed fjouwer jier, kin ús derfoar warskôgje oan dat syklus-karakter al te folle wearde te hechtsjen. Gauris kin men yn sa'n gefal te krijen hawwe mei in oardering en ynter-

[p. 154]

pretaasje efterôf. Boppedat is de ‘tried’ dy't troch dizze fersen hinne rint, fier fan sterk.

De leafdesfersen oan Marida beslane twa ôfdielingen: Yntocht mei 8, Delgong mei 13 fersen. Botte symmetrysk is dat al net. Einliks soe men ek earder in trijedieling ferwachtsje: opgong - hichtepunt - delgong. Faaks hat de dichter by syn twadieling in doel hân. Ommers yn it earste part hat de beskreaune leafde al wat fan ûntbining en delgong yn har. It is nammers in leafde dy't mar selden toevet op 'e hege hichten fan de ekstaze: ‘wy moatte ús / stadich wer / allinne meitsje’, seit ien fan de begjinfersen al. En ek it lêste gedicht fan dy ôfdieling, de ûre, is in fers fan iensumheid, sûnder regelrjocht ferbân mei de leafde, dat al hinnewiist nei de lettere delgong.

Yn de twadde ôfdieling hawwe inkelde fersen yndied oerhearskjend de leafdesekstaze, mar dochs ek al net sûnder wankende tekens fan ûntmoediging en teloarstelling. Der kin dan ek gjin praat wêze fan in grutte, beslissende leafdesûnderfining, fan in himmelhoch Jauchzen. Earder is der in foarsichtich, estetysk bemantele benaderjen fan de leafde sûnder folle konkrete ynhâld.

Ut de measte fan dizze gedichten kriget men de yndruk dat Piebenga syn dichterlike ekspressy ynearsten foaral útgiet nei it ferfine klank-spul, nei in soarte fan klankberûzing, sa't men dy ek yn earder tiden, mar op folle smeller wurdbasis, by de Jongfriezen fûn. Melodieuzens oerhearsket en fan in sterke byldzjende plastyk is net folle te fernimmen. Tekenjend is dat Piebenga graach wurket mei ‘fokalizen’, it type klank-gedicht, klank en net oars as klank, dat Jan Engelman destiids skreau. Dat is bygelyks it gefal yn nivera. De fersklank is it dan dy't it eigen ‘sizzen’ ferhoalen hâldt.

Wat de foarm oanbelanget is Piebenga hjir noch sykjend en taastend. It langere fers pas encore stiet mei syn stribjen nei moderne gedachte- en byldassosjaasjes noch it tichtst by it wurk fan de saneamde eksperimintelen, mar it is te Lang rutsen en mist in beskate obsessy, sadwaande meitsje de herhellingen wat in ‘deade’ yndruk. Yn de twadde ôfdieling oppenearret him it ferlet fan fêster foarmen, fan mear konstruktive bining. Hjir fynt men in soarte fan sonnetten, al hawwe de rigels foar suvere sonnetten meast ien of twa fersfuotten te min. Tagelyk besiket de dichter hjir de wat sweevjend-melodieuze gefoelens in mear konkrete taalfoarm te jaan. Yn 'e earste fjouwer gedichten fan dizze rubryk komt er foar myn fielen dan ek ta in treflik evenwicht tusken taalmuzyk en konkreet byldzjen, en hjir fynt men ek, bygelyks yn har reade rôk, de hichtepunten fan de bondel.

[p. 155]

Fierderop oerhearsket tefolle in soarte fan rasjoneel rekkenskipdwaan, as de dichter gear is oer it ‘probleem’ fan ienheid en apartheid. Yn balâns stroffelet men oer de boekhâldkundige siswizen: dubieuze posten, batich saldo, ferliespost, aktiva; yn oare fersen wurdt wiskundich sprutsen fan sirkel en bolsegminten en nimme wurden út technyk en abstrakte wittenskip wat steurend de oerhân, lykas de oerladen rymkombinaasje relativearje / analysearje / forsearje / prebearje / isolearje. Wat immen as Gerrit Achterberg mei feilleas raffinemint slagget, is by gâns jongeren al ridlik gau ûntaarde yn in maklik en oerflakkich keunstke. Tjitte Piebenga hat dit soarte wurdmateriaal ek net yn it totaalbyld fan it fers terane litte kinnen. Ik leau dat syn eigenlik aard net dy kant út leit, dat it in foarbygeand stadium is, begryplik as tsjinwicht, mar sûnder mooglikheden. Net yn it konkreet, glêshelder belibjen, net yn it jonglearjen mei it byld, net yn de suvere plastyk leit syn krêft, mar earder yn it muzikale, it wat sweevjende, it dizichmelodieuze.

Troch al dizze omstannichheden meitsje de Fersen foar Marida noch in wat ûnevenwichtige yndruk. Hjir is in dichter oan it wurd dy't syn eigen wei net klear foar him sjocht. Piebenga rint it gefaar dat allerhande dichterlike ynfloeden him tydlik yn 'e besnijing nimme en dat er him dêr mei fallen en opstean oan ûntwrakselje moat.

Dat is net allinne mar in neidiel. It dichterlik bestean kin sa ta in grut en faai aventoer wurde, dêr't selskrityk, selsynsjoch en selsbefrijing net swak yn byspylje. Ik hoopje dat Tjitte Piebenga, wêrs fan guodkeap sukses en maklike publisiteit, de moed ta dat aventoer opbringe kin. Talint hat er, mar by sil himsels der soms tsjin yn beskerming nimme moatte.

[VV 31-1-59]