It kritysk kerwei

Resinsjes en skôgingen 1950-1970

Firtuoas yn sunde en boartlikheid

Fedde Schurer, Fingerprinten. Drachten 1955.

Yn Fedde Schurer syn dichtwurk, sels op syn swakke mominten, fine wy de alsidichheid fan de komplete minske dy't er is, werom. Schurer as minske is in man fan tsjinstellingen, fan utersten sels, mar ien dy't lykwols syn ienheid wit te bewarjen. Hy ferbynt in grutte striidfeardichheid mei in seldsume, mylde minsklikheid. Hy

[p. 133]

ken de idelheid fan de artyst en de ienfâld en dimmenheid fan de leauwige kristen. Syn wurd as polityk sjoernalist fynt wurdearring by mei- en tsjinstanners. Hy is yn it politike libben in op 'e slach berekkene debater, dy't mei emosjonele èn mei sacklike dingen op it aljemint komt. Hy is in man fan de rake formulearring, dy't de spiker krekt op 'e kop slaan kin, mar dy't him ek graach en fan herten fersint. Gjin slûchslim taktikus, mar in gefoelfol man, dy't it lijen fan de minskheid oan 't hert leit. Gjin spesjalist, al is er sûnder mis it bêst thús yn de kulturele neden fan de mienskip.

In man ek dy't him yn alle fermiddens thúsfielt en it middelpunt wit. Yn artystekroegen en op konferinsjes, mar ek yn de Fryske beweging, yn krite- en kamplibben, dêr't er syn lieten sjongt by de harmoanika of, as dat better útkomt, by it harmoanium. In man dy't ree is om op 'e kânsel te klimmen foar it hâlden fan in preek en dy't ree is in begraffenis te lieden. In man dy't it oandoar en draach by in offisjele gelegenheid in trui mei in hege board.

As dichter behearsket er - is it in wûnder? - alle registers fan minsklik gefoel. Hy is de sentimintele besjonger fan folk's lok en leed, de ûnmeilydsume spotter mei de eigengerjochtichheid fan it gesach, de religieuze dichter fan it godlik geheim, de ûnbarmhertige fiker yn oarmans en eigen moaie skyn. Hy skoddet de kolder fan limericks út 'e mouwe, mar wit ek wei mei de meast ferheven stoffe, dy fan de Hillige Skrift, yn syn Simson-drama en syn psalmberimingen. Hy is folk's dichter, yn de wiidste sin fan it wurd, ien dy't de gewoane man oansprekt, mar dy't tagelyk ek de fynpriuwers wit te befredigjen.

Ut de rykdom fan Schurer syn poëzy is yn syn lêste bondel, Fingerprinten, ien motyf nei't my taliket it dúdlikst nei foaren kommen: de neakene minske, Adam, bûn oan de sûnde. Dyjinge dy't op 'e sneup gean wol nei de feitlike ynhâld fan dat sûndebegryp, nei de konkrete sûnde dus, fan Schurer dêr en dêr, doe en doe begien, fersint him. Schurer seit it lêste wurd, mar it alderlêste hâldt er foar himsels. Sadwaande is it by him mear in algemien-minsklik sûndebegryp as in direkt persoanliken ien. No is der sûndegefoel yn soarten. Dy't de gedichten fan Revius ken, wit dat der in sûndefielen is dat leadswier op 'e siele weacht en dat yn swiere, wjerstribbige ritmen syn poëtyske foarm fynt. By Schurer lykwols ûntlaadt it sûndebesef him faak yn in boartlik, licht fers, modern en spits fan toan, by foarkar yn in trijeliddige fersmjitte, dy't alle swierte ôflein hat.

[p. 134]

Tige yn ferbân mei dat sûndegefoel stiet de fraach, yn dizze bondel sintraal, nei de wearde fan it dichterskip. Wat betsjut dat dichtsjen noch, as de dichtsjende minske tegnjirde wurdt fan syn sûndich fielen? De dichter hat by âlds de profeet fan it godlik geheim west. Mar de moderne dichter Schurer is in profeet dy't ynsjocht, dat syn profetemantel neat oars is as it kamûflaazjepak fan de minsklike idelheid. De dichter hat gjin rjocht mear op al dy pretinsjes, dy't mar al te faak delkomme op retoryk en holle wurdepronk:

Nim dan o God, al giet it ek om dea
It kamûflaazjepak fan alle kwea
It wurd, dêr 'k alle dingen mei fermoaikje,
Nim dan dit lêste klaad my fan 'e lea.

Sa seit er it yn ien fan de kwatrinen út dizze bondel. In kwatryn, in fjouwerrigel, de meast gearkrongen, de beskiedenste en behindichste fersfoam hast dy't men jin tinke kin, ien dy't freget om alle oerdied en pronk te skrassen, soe men sizze. Mar datselde kwatryn is ek in noedlike fersfoarm, dy't yn syn sabeare-beskiedenheid it frij jout oan foarmgenifel, idelheid en pedantery. Schurer wit it:

Ek dan, as ik myn kwea op 't djipste sjoch
Ha Jo myn lêste idelheid noch troch
En lizze stil de frage oan myn gewisse
Wêrom 'k belydnis yn kwatrinen doch?

Dat is yn it koart de rekken dy't Schurer himsels presintearret yn dizze lêste bondel. Dat komt, dêr is gjin mis op, del op it fallisemint fan it dichterskip. Dat dichterskip ommers is sels yn de ienfâld fan it soberste wurd ûntarikkend, ûnmachtich om it minsklik lot út te byldzjen.

‘It wurd lit it sitte’, seit de dichter earne. Dat betsjut: eltse bycht yn wurden is in nije kamûflaazje, in ferleagening fan de bycht. Allinne swijen jout faaks noch útrêding. Allinne God kin witte en genêze. En dy God is net, lykas by sa mannich dichter, in foefke om der ôf te kommen, in Grut Wurd, te pas brocht as oars gjin wurd mear helpt. It is by Schurer yndied yn folle swierte de God fan Gerjochtichheid en Oardiel.

Mar Schurer soe Schurer net wêze, as dizze hiele problematyk om de sûnde en it fallite dichterskip net hommels fuortraande yn de om barren boartlike, om barren tradisjoneel-romantyske poëzy fan de trûbadoer. En sadwaande wurdt men amper mear kjel, as

[p. 135]

men nei dy kwatrinen fol hel, straffe, oardiel en boete ynienen op de folgjende bledside hals oer de kop konfrontearre wurdt mei de rop fan Hear Haitse:

Op in súv're simmermoarn
Bloes hear Haitse op syn hoarn:
Tetteretet, tetteretet ensafh.

Schurer is in dichter dy't alles meinimt, dy't neat loslit dat him ienris eigen en nei west hat. Yn dizze bondel fynt men dan ek de meast ûnderskate tema's en dichtsoarten trochinoar hinne mjokse. Guon kritisi hawwe him dit húshimmeldersgriemmank noch al kweaôf nommen. Mar men kin in dichter as Schurer in soad ferjaan, ek dat er somtiden strieminne fersen printsje lit en dat er gjin dichterlik boekhâlder is dy't fan syn fersebondels oarbylden fan kreaze evenredichheid makket. Hy kwakt it saakje op 'e setterij del - stel ik my foar - en it moat him dêr fierder mar rêde... En sa fynt men yn dizze Fingerprinten neist de persoanlike gedichten fan sûnde en fallyt dichterskip ek de sjongsume balladen út it rûge folkslibben, de tradisjonele krystlieten, de oersettingen nei de neger-dichter Langston Hughes, de gelegenheidsdichten by jubilea, de neikommen fersetsfersen, de stikeldichten op en om Kneppelfreed.

Mar mei-mankoar hjitte dizze fersen Fingerprinten en allegear hawwe se eat oer har fan dat slim te gripen en sa oerrompeljend dichterlik fenomeen dat Fedde Schurer hjit. Sels de minne fersen hearre der by. En dy binne der. Want Schurer mei in firtuoas wêze dy't mei ferrifeljend gemak technyske swierrichheden de baas wurdt, dy firtuositeit slacht ek wolris om yn flotte rymlerij sûnder ynhâld, op 'e grins fan gejeuzel. Nim sa'n strofe as dizze, út Sa'n ien, oer in man dy't sa't liket wat misdien hat:

Mar dêr't er net wêze woe
Eardat er it wiste, dêr wie er
En wat men net tinke soe
Dat loek him mei macht en dat die er.

Dizze knoffelich-maklike rigels tekenje it peil dêr't Schurer ta ôfsakje kin as de Muze him de rêch takeart en allinne har brutale tsjinner, de handichheid, him op 'e lije side bliuwt. Mar wat dyselde dichter mânsk is mei itselde dichterlik middel dat er yn dizze

[p. 136]

rigels brûkt (it dûbelrym: wie er / die er), mei bliken dwaan út it prachtige fers Analfabeet op bledside 63.

Oan 'e ein noch efkes skoalmasterje. Schurer, sprekwurdlik foarbyld fan in Frysk dichter, rekket noch alris mei de Fryske taal yn tsjokwaar. Dat er it earne hat oer ‘in skjinne laai’ yn pleats fan ‘in skjin laai’, mei om ritmyske reden noch hinnebruie. Mar dat er it wurd ‘boarst’ brûkt yn 'e betsjutting fan it Dútske ‘Bursch’ (knaap, jongfeint, tink oan it Hollânske ‘een brave borst’), giet by my oer de skreef. Mar alwer: men kin de dichter Fedde Schurer in soad ferjaan.

[VV 1-6-56]