De frou yn 'e flesse

Roman fan Janneke en Jip

[p. 107]

San

1.

Wer in brief fan Tommy. Fielt him slim iensum en mismoedich yn al dy djoere hotels dêr't syn reisburo foar him boekt hat. Hy wie yn Montpellier, yn Béziers en no yn 'e omkriten fan Perpignan, oan 'e foet fan de Pyreneeën. Hy bliuwt dêr in deimannich om Romeinse âldheden te besjen en reizget dan dat nei Narbonne út. Ik de atlas der by. Ferrek, tocht ik, dat sit sa ticht by dat minske, de skilderes fan La Tamarissière, Thea. Ik socht it op. Ik rûsde noch gjin tachtich kilometer, in hoannestap foar sa'n snelle BMW.

En ynienen fleach der in wyld idee yn my nei boppen, samar út it neat. As dy man him dêr sa allinne fielt, sûnder oanspraak - en hy klaget oer syn min Frâns dat ek noch net akkordearret mei it minne Frâns fan dy Languedockumers - lit er dan ris by dy Thea oanwippe. Kinne se oer Jip prate, hat hy in bytsje minsklik- en taalkontakt en faaks bloeit der wat moais op tusken dy twa. Se hat har jierren foar op my en ek noch wol in nustje oare kwaliteiten, dêr't er him as sjarmeur de eagen oan ferklearje kin. Dit fansels net mei Jip oerlizze, wat moast dy wol tinke fan myn keppelsucht? Mar it soe hast te moai wêze: twa miggen yn ien klap: hy fan syn iensumheid ôf en wa wit fan syn depressy; en ik fan syn waarme siken (figuerlik) yn myn nekke. Want al jout er him neffens syn skriuwen ûnbetinge del by wat net te ûntkommen is (‘het onvermijdelijke’, skriuwt er, want syn Frysk is mûnling reedlik, mar skriftlik kin it gjin besjen lije en dêr weaget er him dus mar net oan) - hy is noch lang net alhiel fan my ôf, dat stiet tusken de rigels troch te lêzen. In lânen lotgenoate moetsje yn in frjemd, súdlik lân, dat soe foar him de skok ta genêzing wêze kinne. En... ferdomd noch ta: se hâlde beide fan fûgeltsjes, sij om se te skilderjen, hy om se te bestrunen! Folje elkoar ideaal oan!

As ienris sokke dwaze oankomsten mei my op 'e rin geane, is

[p. 108]

der gjin kearensein mear oan. De hiele nacht sawat haw ik der mei omwoutere, it wie as hie my in kweade geast yn syn macht. Ik wist gjin adres fan Thea, mar hy koe oeral freegje nei ‘la femme peintre hollandaise’ en de garçon fan dat kreefterestaurantsje op 'e aansichtkaart oan Jip soe har sûnder mis mei de finger oanwize kinne. Ik hie dy moarns de earste oeren frij en sa kaam yn sân hasten it ekspressebrief ree. It hinge fan leagens oan elkoar. Oft er de groetenis fan Jip oerbringe woe oan dy syn mem, dy't tichteby wenne, dy't in ynteressante frou en in grut keunstneresse wie, by wa't er faaks wat oanhâld fine soe yn syn iensumheid. Dat Jip ek stomme graach witte woe hoe't syn mem it dêr makke: de jonge wie der net alhiel gerêst op. Koartsein: de skriuwster yn my tsjoende de moaiste arguminten en de sierlikste bewurdingen foar dy arguminten yn my wekker. De hekse yn my stookte it fjurke noch wat op troch te fertellen, dat Thea in grut, mar miskend skilderesse wie, spesjaliteit: fûgels, en in protte each hie foar de moaie natuer, en dat se har dêr om fierrens ek wolris wat iensum fielde, nee ik brûkte it wurd: ûnwennich. Namme en adres fan it hotel yn Perpignan stiene op syn brievehaad en de lokettiste fan it postkantoar plakte mei tagedienens in ekspres-stikkerke op myn brief. Myn hert sloech in bytsje doe't dy loftpostbrief syn fiere reis begûn. Uterlik moarnier te plak, sei it famke op myn fraach en glimke my ta, as dielde se yn myn hope op in frijer.

It is fansels folslein buten de kiif, dat ik op in ymmorele wize misbrûk makke haw fan Jip syn namme. Him in noed ta-ei-genje dy't sines wierskynlik net iens is, want sa faak praat er net oer syn mem en noait yn termen fan ûnwennigens. Mar it doel hilliget de middels. Ik hie in frjemd potsje te fjoer set en moast der no fierder it ôfwachtsjen ta dwaan. In nuver soarte fan ûnrest befong my. ‘De frou yn 'e flesse’, tocht ik, en Tommy lûkt de koark der ôf en lit har der út. Brûzjende sjampanje en Tommy yn ien klap fan syn waan ferlost.

[p. 109]

2.

Jip: ‘Hearsto noch wolris wat fan Thompy?’

‘Ik haw krekt in briefke fan him krige,’ sei ik. ‘Hy sil no yn Narbonne sitte, flak bij La Tamarissière en faaks...’

Jip seach my mei grutte, ferraste eagen oan: ‘As ik dat witten hie, hie 'k him moai de groetnis oan ús mem meijaan kinnen.’ ‘Dat hoecht net mear, dat haw ik al foar dy dien, jonge. Sà goed fiel ik dy oan. Ik kin gedachten léze, ik haw telepatise jeften, al meitsje ik dêr noait gebrûk fan.’

‘Lychst it,’ sei er. ‘Ik haw noait sokssawat by dy fernommen.’ Ik beswar dy dat it de wierheid is. It like as waard it my myn siel ynblaasd. Ik haw him skreaun om har de groetnis oer te bringen fan dy en my en my ferslach te dwaan fan de moeting.’

‘Miskien wurdt it noch wol wat tusken dy twa. Bloeit der wat moais op yn 'e sompen fan de Camargue, of leit dat dêr net? En ús mem soe grif baat fine by in rêstige en yntegere man as dy Thompy.’

‘En soe hy baat fine by sa'n stik ûnrêst as dyn mem?’

‘Wêrom eins net, ju. Gjin man sûnder sucht nei aventoer. En it hoecht net foar de ivichheid te wêzen. Goede leafde duorret mar koart.’

‘Ik leau net dat de Camargue dêr flak yn 'e buert leit. Mar hy hat in grutte slide en miskien sette se dêr tegearre wol hinne te fûgeltsjekiken. Hy begnúft fûgeltsjes en sij kin se skilderje. Moaier kin 't al hast net!’

‘Ik tocht dat se dêr allinne wylde hynders hiene. No, dêr is faaks ek noch wat fan te learen.’

‘Ja, mar ek fûgels. Ljurken en skriezen en klysters en sa. Ik haw der noait west, hear, ik sis mar wat. Hoe âld is jim mem presiis?’

‘Se wurdt... frek, se wurdt oaremoarn fiif en fjirtich, op 'e kop ôf. 26 oktober, dat is har jierdei. Ik moat in briefke skriuwe of in kaart. Sil wol net mear op tiid oankomme, mar sij is ek wolris in pear dagen oer de tiid.’

Ik tocht: as 't wàt wol falt Thompy noch mei de noas yn 'e jier-

[p. 110]

deibûter mei artistike freonen en ûnfreonen. En ik waard der suver in bytsje feestlik mei fan. Ik moat der ek sa útsjoen haw-we, want ear't it earste part fan de les goed en wol om wie, sei Jip: ‘It is net om 't ien of 't oar, mar do soest my nochris wat betters en wat lekkerders te drinken jaan as dêr't ik it ferline wike oer hie - ik skamme my letter slim oer dy frijpostichheid, mar ik leau ek noch dat it my tinken wie, dat ik it echt kinne soe en wol wolle soe.’

‘Bist no te let,’ sei ik. ‘Moatst trije wike wachtsje. Mar... dat oare... Skoander idee.’

Ik gyng nei de keuken en helle de flesse foar 't ljocht. In sjampanje fan in djoer merk mei in trije jier âld jiertal. Ik hie dat kocht yn in opstiging. Om ek ris lúks te dwaan. De frou fan de Wrâld út te hingjen.

‘Witst fansels wol dat dy flesse yn ien kear leech moat, no? Moarn is der rook noch smaak mear oan.’

‘No, en tochtst dat ik dat net oankoe?’

Hawar, it waard in bytsje Feest. De trije fjouwer glêzen krigen my net dronken, mar brochten my wol yn in soarte fan eufory. Ik foarseach dat it mei de les net folle mear wurde soe. Ik sei: ‘Ik drink op it libbenslok fan jimme mem, Thea... hoe hjit se eins ek al wer fan harsels?’

‘Theodora Maria en noch sa'n pear en dan Nijenhove van Donck, mei ck,’ sei er, mei in faach glimke, as wied er dochs noch earne in bytsje grutsk op syn patrisys komôf.

‘Ik haw altyd wol tocht, wol field datsto blau bloed yn 'e ieren hiest,’ sei ik, en heve it glês nochris. En ik tocht: Dit soe Bram de Boer sjen moatte! Soe eagen opsette as teepantsjes. Nee, hy soe my op steandefoet foar skorsing foardrage by it Gemeente-bestjoer, en dêrnei oan myn fuotten krôlje en him it skrale hier útlûke fan spyt en wanhoop. As er teminsten is dy't er wurde moat.

Mar ik tocht ek: pas op, frommes, gean net te fier mei dizze jonge op aventoer. It kin net en it mei net. En dronkenskip op healwei is gjin jildich motyf om te dwaan dêr't hy en ik beide sin oan hawwe. Ik moat it moai sjen te hâlden. Ik focht tsjin my-

[p. 111]

sels. En tsjin him, want hy wie sterk en oermoedich en tagelyk fertederjend fansels.

It gyng allegear noch krèkt goed. Dat wol sizze, it bleau binnen net al te inge grinzen. Alhiel goed gyng it dus krekt net. Mar der sit in soad romte tusken goed en krekt net goed. En him kaam net wer oer wat him trije jier lyn wjerfearn wie. En hy wie leaf en oanhinklik, hy hie (sei er trouhertich) no syn hier wosken. Ik roek it. En syn tonge wrotte om mines hinne en yn myn nekke en efter myn earen. En ik gloeide fan de wyn en fan syn oerstjoerens. Mar wy hâlden it rein, as ik dat rare wurd brûke mei, dat wol sizze: yn 'e klean en op 'e bank. Gjin bleat en gjin bêd dus. Hoe lang noch? freegje ik my net sûnder soarch ôf. Want sels in frou is mar in frou.

3.

Lieve Janneke,

Sorry dat ik niet in je geliefde landstaal schrijf, maar het zou mij te veel moeite en jou te veel ergernis kosten. En dat wil ik je besparen.

Je hebt me met je expressbrief in een vreemde situatie geloodst, of moet ik zeggen: gelokt? Ben je een aartsintrigrante, of had je alleen maar wat meelij met mijn eenzaamheid, die me net toen ik in Perpignan was zo vreselijk had overvallen? Het was zo'n beetje de missing link in mijn pas gewonnen vrijgezellenbestaan. Ik zit nu weer veilig in Nîmes, en morgen in Avignon, maar de afgelopen dagen zijn wel tumultueus geweest. Ik vond Thea inderdaad na enig vragen naar ‘la peintre femme néerlandaise’, in haar tamelijk vervallen, maar wel romantisch landhuisje op de rechteroever van de Hérault, met achteruitzicht op eindeloze muskietrijke wijngaarden. Ik voelde mij in de Wijngaard des Heren. Ik kan ook zeggen: als God in Frankrijk. Een allerliefst plaatsje en in deze tijd van 't jaar ook niet meer zo vergeven van badgasten en kampeerwagens. Ik bracht

[p. 112]

haar de groeten van Joop en meteen, hoewel je me daartoe geen vrijbrief had gegeven, ook maar van jou. Ze wist zich jou na enig nadenken (of deed ze maar alsof?) te herinneren en later kreeg ik een vreemd verhaal van haar te horen, dat ik nu maar niet aan het papier zal toevertrouwen - je weet waarschijnlijk waar het over ging - maar dat me wel een beetje verbijsterde. Als het waar is. En ik heb reden om aan te nemen dat Thea, hoewel alleraardigst en gastvrij tegen mij, niet al te best met de waarheid, misschien kan ik beter zeggen met de werkelijkheid overweg kan. Leeft ze in een soort droomwereld en verzint ze daarbij allerlei dingen die een geforceerde realiteit moeten oproepen? Ik weet het niet, ik ben geen psycholoog. Maar in haar schilderijen, waar ik overigens weinig van begrijp, al vond ik er wel prachtige vogelsymbolen in - en je weet misschien dat ik van vogels houd - in dat werk meende ik ook een soort schizofrenie te bespeuren, al is dat woord misschien wat te zwaar, in ieder geval een leven in twee afzonderlijke werelden. We zijn met mijn auto naar Agde geweest, hebben de afschuwelijke bouwsels van dat nieuwgebakken Cap d'Agde aanschouwd en de wonderlijke gedrochten die Le Corbusier of één van z'n vriendjes daar in de buurt van les Saintes-Maries-de-la-Mer heeft opgeworpen. We hebben in Sète de berg achter de stad beklommen en aan het, even niet schrikken, naaktstrand van de naturistenstad Heliopolis (!) gebaad in het nog steeds warme water van de Méditerrannée - zij had daar geen enkele moeite mee en ik sloot me zonder enig schoorvoeten bij haar uitdagende blootheid aan, o schande voor een bijna bejaarde en al lang VUT-gerechtigde ouwe heer. Maar ze zei dat mijn leeftijd me niet aan te zien was. Nu, zij was in ieder geval wèl om aan te zien. Foei, dat ging net even te ver.

En we hebben lange strandwandelingen gemaakt, gezellig in dat bewuste visrestaurantje gegeten en gepraat over Joop die jij om mij duistere reden altijd Jip noemt - het doet me denken aan een boekje uit de kleuterjaren van mijn kinderen. Haar gevoelens in dezen (maar laat dat onder ons blijven) zijn zeer tweeslachtig. Ze wéét dat ze de moeder van een kind is en voelt

[p. 113]

ergens wel een soort verantwoordelijkheid, maar aan de andere kant heeft ze dat kind nooit gewild, het in de grond van de zaak eigenlijk gehaat. Jouw Jip is voor zijn bloedeigen moeder weinig meer dan een ongelukje geweest. Ze had nooit moeder moeten worden, het past niet bij haar, maar ze heeft het laten gebeuren, abortus was toen nog niet zo in de mode, al werd er natuurlijk heel wat afgeknoeid met breinaalden. Ze zou de jongen best één of twee keer per jaar willen zien, maar betwijfelt of zij zich, om het deftig te zeggen, zijner waardig zou betonen. In de grond is ze neurotisch en onevenwichtig, een vrouw die nooit haar houding in het leven heeft kunnen vinden. Beklagenswaardig is misschien een te groot woord, want ze is zelf ook schuldig aan haar eigen manier van bestaan: ze zou zich gewoon beter hebben moeten leren beheersen op al die doolwegen van haar emoties. Voor je nu gaat denken dat het tussen haar en mij tot een romantische, mediterranieke (is dat een goed woord?) verhouding is gekomen, haast ik me te vertellen dat er niets van dien aard gebeurd is, al had zij dat (misschien, dat moet ik er echt bij zeggen) wel gewild. Ik zou het ook niet gekund hebben. Voor mij bestaat er sinds acht jaar maar één vrouw en dat ben jij. Ik heb haar dat in een voor mijn doen ongewone vertrouwelijke bui ook verteld en toen raakte ze nogal geëmotioneerd, waarna ik dat vreemde verhaal van haar te horen kreeg, dat ik nauwelijks geloven kan.

Na drie dagen heb ik mijn reis naar het noorden voortgezet. Ze was, scheen me toe, een tikje verdrietig toen ik wegging - ik had geen gebruik gemaakt van haar aanbod op haar logeerkamertje te komen slapen en trok 's avonds braaf weer naar mijn klein hotelletje bij de monding van de rivier, met uitzicht op de vuurtoren en de uit- en invarende vissersscheepjes. Het heeft me wel goed gedaan, me rust gegeven, al was en bleef er tussen haar en mij een soort spanning, een ontspannen spanning, als ik me zo paradoxaal mag uitdrukken. Ik ben je dankbaar voor je tip en ik gean nou op it Frysk oer as do it goed fynst, do sist myn flaters wol oerslj... oer 'e holle sjean wolle. Ik fiel my nog altyden oan dy forb...ûn? Ik haw de moochlikheden ek mei

[p. 114]

Thea besprutsen, mar dy seag der net volle yn, ljo ik. Dyn namme hie by har net in goede klank, alhiel net toen ik sei, dat sto in greate Fryske skrjowster bist, toen waard se wat nittelig en sei: ‘Wat is dat nou, een Friese schrijfster? Dat kan toch nooit wat goeds zijn? Wie schrijft er nou in zo'n boerentaaltje van stront en kak en pies?’ Ik haw it mar sa litten. Se lieke in bytsje jaloersk op dij en op it feit dat sto namme makke hast. Do skrjowst my dat sij in great, mar ûnderskatte keunstneresse is en dat kin ek bêst wol wier weaze, mar ik bin fan hjar wurken net sa bjusterbaarlik ûndersteboppeste.

Dat boeretaaltsje falt my ek nog bjustere swier, mar miskien nim ik nog wolris, krektenallyk as Jip ik bedoel Joop, les by dij. Sa, no witstst wer, ljeave Janneke, hoe it mei my is. Ik fiel my gâns opknapt en wer sa sterk as in diek foar de lêste etappe fan myn skoalle-, hawwe se yn it Frysk gjin wurd for ‘loopbaan’?

‘Rinpaad?’

Groeten en in tinkbieldig oankrûpke fan dyn tagediene (is dat goed?):

Kees Thomson.