Een literair-historisch onderzoek naar de effecten van ontleningen op de compositie en de zingeving van de 'Roman van Heinric en Margriete van Limborch'

[p. IV]

 

Go, litel bok, go, litel myn tragedye,

 

Ther God thi makere yet, er that he dye,

 

So sende myght to make in som comedye!

 

But litel book, no makyng thow n'envie,

 

But subgit be to alle poesye;

 

And kis the steppes where as thow seest pace

 

Virgile, Ovide, Omer, Lucan, and Stace.

 

(Chaucer, Troilus and Criseyde, vs.1786-1792)

To write is to intervene in what has already been written;
it is to work between the lines of antecedent texts,
there to gloss, to embellish, to build invention upon invention.
(Bruns 1980, 123).

[p. V]

Voor mijn ouders

[p. ix]

Woord vooraf

Mijn belangstelling voor de Middelnederlandse Roman van Heinric en Margriete van Limborch werd gewekt in 1986, tijdens een college Middelnederlandse letterkunde in de tweede kandidatuur Germaanse aan de UFSAL, waarin Prof. dr. J.D. Janssens de subtiliteit van de roman aan de hand van enkele voorbeelden aantoonde.

Uiteindelijk duurde het nog tot 1991 eer ik via (interessante) omzwervingen langs The Canterbury Tales van Geoffrey Chaucer en zelfs langs het relatief exotische domein van de computerlinguïstiek, opnieuw aan de intussen tot K.U. Brussel omgedoopte UFSAL terechtkwam, als assistente bij Prof. Janssens. Meteen werd ik opnieuw ook met de Roman van Heinric en Margriete van Limborch geconfronteerd. Fragmenten uit onder meer deze tekst waren (en zijn nog steeds) verplichte lectuur voor de tweede kandidatuur-studenten, wat me ertoe aanzette de 22000 verzen voor de eerste keer zelf volledig door te nemen. Dat ik uiteindelijk ook besloot om mijn proefschrift aan deze tekst te wijden, heeft enerzijds te maken met mijn verontwaardiging omwille van de onderwaardering van dit werk in het (recente) verleden, anderzijds met het grote enthousiasme van mijn promotor, Prof. dr. J.D. Janssens, die me op de vele, nog onontgonnen mogelijkheden van de tekst wees. Hem wil ik bij de voltooiing van dit proefschrift dan ook in de eerste plaats bedanken. Niet alleen is hij erin geslaagd om zijn liefde voor het vak op mij over te brengen, maar bovendien heeft hij me de afgelopen zes jaar bijzonder intensief gecoacht. Zijn invloed is overal in dit proefschrift duidelijk waarneembaar: zowel in de benadering van de tekst als geheel en in de methodologie, als in talloze details. Vanaf het prilste begin heeft hij mij op een kritische maar tegelijk stimulerende manier begeleid en al mijn schrijfsels, zelfs de allereerste samenraapsels van losse ideeën, nauwgezet en scherpzinnig becommentarieerd. Het is vooral in de gesprekken met hem dat de structuur van mijn proefschrift vorm heeft gekregen. Als iemand het predikaat ‘leermeester’ verdient, dan is hij het wel.

Bij Prof. dr. G. Claassens kwam ik terecht telkens wanneer mijn onderzoek strop zat. Op één of andere manier raakte de knoop na een bezoekje in Leuven meestal wel ontward. Bovendien heeft hij stukken van een eerdere versie van de tekst doorgenomen en becommentarieerd. Door zijn kritische aanpak leerde ik heel wat problemen ook eens van een andere kant bekijken, wat erg heilzaam is gebleken wanneer ik uiteindelijk mijn eigen oordeel moest vormen. Zijn gedrevenheid werkte bovendien zeer aanstekelijk.

Ook Prof. dr. F. Willaert, dr. B. Besamusca, dr. R. Zemel en drs. R. Sleiderink hebben stukken van mijn proefschrift in een eerste versie onder ogen gehad en van commentaar voorzien. Vooral Remco Sleiderink heeft de laatste paar jaren als klankbord gefungeerd. Zijn kritisch commentaar en zijn enthousiaste belangstelling voor mijn vorderingen heb ik als erg stimulerend ervaren.

Zonder de hulp van dr. Jan Deschamps van de Koninklijke Bibliotheek in Brussel zou ik er vermoedelijk niet in geslaagd zijn om een zo volledig zicht te krijgen op de handschriftelijke overlevering van de Roman van Limborch. Dat ik onbeperkt gebruik mocht maken van zijn eigenhandig gemaakte transcripties van onuitgegeven fragmenten en ook al zijn fotomateriaal mocht consulteren, vond ik fantastisch; dat ik heb mogen delen in zijn ongelofelijke levens-en wetenschappelijke ervaring, beschouw ik als een eer. Uit verschillende brieven van en gesprekken met dr. A. van Gijsen, die de Roman van Limborch zelf erg goed kent, heb ik nieuwe ideeën opgedaan. Haar enthousiasme voor mijn onderzoek werkte zeer aanstekelijk.

[p. x]

Op dr. E. van den Berg, dr. W. Kuiper, dr. D.E. van der Poel, dr. W. van Anrooij, dr. P. Avonds, dr. G. Croenen en drs. C. de Haan heb ik meer dan eens een beroep gedaan voor kleinere of grotere problemen. Willem Kuiper ben ik bovendien erg dankbaar dat hij me naar het P.J. Meertensinstituut heeft uitgenodigd. Dankzij hem ben ik die dag een nieuwe bron van de Roman van Limborch op het spoor gekomen.

Els Janssens en Bernadette Leon hebben met grote precisie en nauwgezetheid de twee volledig overgeleverde tekstedities van de Roman van Limborch ingetikt en gescand. Dat ik deze tekstuitgaven op PC kon consulteren, heeft me erg veel tijd en werk bespaard en heeft me bovendien een heleboel bijkomende onderzoeksmogelijkheden opgeleverd.

Dra. Anne Reynders heb ik vooral de laatste twee jaar als een ‘wapenzuster’ beschouwd. Aan haar heb ik, zowel op wetenschappelijk als op moreel vlak, heel wat steun gehad. Dit geldt ook voor dra. Veerle Uyttersprot, die mij vooral dit academiejaar zonder mopperen de meeste van mijn onderwijstaken aan de K.U. Brussel uit handen heeft genomen. Haar collegialiteit en vriendschap zijn voor mij van onschatbare waarde geweest. Ook Mie Sterckx, die het hele manuscript op stijl- en spellingfouten heeft nagevlooid, ben ik ontzettend dankbaar voor haar belangeloze inzet en voor haar vriendschap.

Het zou me te ver voeren hier alle familieleden, collega's, vrienden en kennissen op te sommen die op één of andere manier hebben bijgedragen tot de totstandkoming van dit proefschrift of er belangstelling voor hebben getoond. Wel wil ik alle collega's van de afdeling Germaanse, iedereen van de gang 4 Oost op de K.U. Brussel en de collega's van de vakgroep Nederlands van het I.L.T. aan de K.U. Leuven in het bijzonder bedanken.

Tot slot wil ik hier nog diegenen bedanken zonder wie dit proefschrift er nooit zou zijn gekomen: mijn ouders en Luc, Joni en Elliot. Mijn ouders hebben me altijd aangemoedigd om bewuste keuzes te maken en dan zoveel mogelijk uit die keuzes te halen; voor hun geloof in mijn kunnen, ben ik hen erg dankbaar. Aan hen wil ik dit proefschrift graag opdragen.

Joni en Elliot zijn ongetwijfeld nog te jong om te beseffen hoezeer zij er, gewoon door hun aanwezigheid, voor hebben gezorgd dat mijn onderzoek ons leven niet volledig kon gaan domineren. Onbewust hebben zij bijgedragen tot de stabiliteit die noodzakelijk bleek om het werk aan mijn proefschrift binnen een niet al te lange tijdsspanne af te ronden.

Luc tenslotte heeft me geleerd dat mijn onderzoek belangrijk is omdat ík het belangrijk vind, en dat het oordeel van anderen daar verder niets toe doet. Als echtgenoot, vader en bovendien zelf onderzoeker weet hij als geen ander dat twee halftijdse jobs combineren met een doctoraat en met een gezin niet altijd gemakkelijk is. Zonder zijn onvoorwaardelijke liefde en steun zou ik er nooit in geslaagd zijn om dit proefschrift tot een (goed?) einde te brengen.

Het schrijven van dit proefschrift is voor mij niet alleen op wetenschappelijk, maar ook op algemeen-menselijk vlak een leerproces geweest. Mijn speurtocht naar inzicht in de evolutie van de personages van de Roman van Heinric en Margriete van Limborch heeft mij, hoe vreemd het in twintigste-eeuwse oren misschien ook mag klinken, tegelijjk meer inzicht in mijn eigen leven gegeven. In dat opzicht kan dit onderzoek dus in elk geval geslaagd worden genoemd. Ik kan alleen nog hopen dat het daarnaast ook op wetenschappelijk vlak iets te betekenen zal hebben.

Heverlee, mei 1998