Doede Volkertsz. vaart uit

VI. De slag bij Palesloot.

Het is een bont schouwspel, dat de zon op de ochtend van de twaalfde Mei 1420 bij Palesloot, tussen Hindeloop en en Molkwerum, beschijnt.

Sinds het krieken van de dag heerst er in het kamp van Focko van Ukena een grote bedrijvigheid. Als mieren wriemelen de krijgslieden door elkaar. De tenten worden opgerold, op wagens geladen en stevig vastgesjord. Gejaagd bergt men eetgerei, dekens en allerhande zaken. De wapens worden nog eens zorgvuldig nagezien.

Men stelt zich in het gelid. De hoplieden, op vurige paarden gezeten, rennen heen en weer, schreeuwen luid hun bevelen, razen en tieren. De soldaten roepen elkaar ruwe grappen toe. Kruiken brandewijn doen de ronde. Een flinke slok wekt de vechtlust op. Trompetten schallen, trommels slaan.

En zo wacht het Vetkoper leger vastberaden de komst van de Schieringer benden af.

Sinds de Vetkopers zijn geland, gaan Doede en zijn vrienden 's morgens na het melken bij het kamp een kijkje nemen. De drukte, die daar heerst en het voor hen vreemde soldatenleven trekken hen natuurlijk aan. Vooral Wybren is er niet vandaan te slaan. Die heeft al met verscheidene lansknechten vriendschap gesloten. Met glinsterende ogen luistert hij wanneer de krijgslieden snoevend vertellen van hun avontuurlijke tochten, de veldslagen en de belegeringen, die ze hebben meegemaakt.

Deze morgen hebben ze het kamp nog niet bereikt, wanneer de drie vrienden reeds in de gaten hebben, dat er iets bijzonders staat te gebeuren.

‘Kijk eens!’ zegt Wybren, ‘het kamp is opgebroken! Het leger staat in slagorde. Ik wil wedden, dat de Schieringers op komst zijn. Aha! Dan is er een gevecht op handen! Kom, jongens, vlug er naar toe! Daar moeten we bij zijn!’

Maar daar voelt Sipke niet veel voor. Hij wil wel een

[p. 66]

gevecht zien, maar liefst op een veilige afstand.

Wybren staat te dansen van opwinding.

‘Ach wat! Je hoeft niet mee te vechten. Ga jij dan maar terug naar Hindeloopen, als je bang bent. Dan gaan wij er samen op af, niet Doede?’

Doede weifelt. Hij wil Sipke, die nu eenmaal wat bang is uitgevallen, niet in de steek laten. Maar aan de andere kant lokt het hem aan met Wybren mee te gaan.

Dan krijgt hij een gelukkige gedachte.

‘Ik weet beter’, zegt hij. ‘We gaan naar die hoeve daar. Als we op de hooizolder kruipen, kunnen we alles zien en we blijven buiten het strijdgewoel’.

En zo zijn Wybren en Sipke tevreden gesteld. Ze haasten zich naar de boerenplaats. Ook daar heeft men gemerkt, dat het gaat spannen. De huisman en diens zoons zijn druk in de weer kostbare en onmisbare zaken op wagens te laden voor het geval ze moeten vluchten. Het is immers niet ondenkbaar, dat de strijd zich naar de hoeve zal verplaatsen en dan is voor den boer en zijn gezin het leed niet te overzien. Wanneer men dat ziet aankomen zit er niets anders op dan zich ijlings uit te voeten te maken. Maar de huisman is besloten daarmede tot het uiterste te wachten. Hij geeft zijn hoeve natuurlijk niet graag prijs.

De jongens helpen een handje en klauteren daarna met den boer de hooizolder op. De boerin en haar dochters drijven het vee de stallen in. Dan knielen zij voor het kleine uit hout gesneden Maria-beeld, dat aan de ingang van de stal is geplaatst en bidden om een goede afloop.

Uit het dakvenster hebben de jongens een prachtig gezicht op de kampplaats. Veel ruimte is er niet aan het kleine raam, maar met een beetje passen en wringen heeft ieder een plaatsje gekregen. Sipke, die te klein is om bij het venster te kunnen, staat op een krukje. De lange Wybren hangt over hem heen.

Opgetogen verklaart Wybren, die er al aardig wat van weet, de slagorde van het leger.

‘Zie je dat groepje daar vooraan? Dat zijn de haakbusschutters. Daarachter staan de piekeniers’.

‘En waar is die Focko van Ukena nu?’ vraagt Sipke.

‘Daar, achter die troep met zwaarden en knotsen. Hij zit op dat witte paard. Kijk toch eens! Wat een kerel!’ roept Wybren vol bewondering uit.

[p. 67]

De zon stijgt hoger en schittert op de blinkende harnassen van de aanvoerders, de maliënkolders en de jakken van de gemene soldaten.

Hoog te paard overziet Focko van Ukena zijn leger. Trots laat hij zijn blikken over de voor hem staande troepen gaan.

Van de haakbusschutters verwacht hij niet veel. Dat nieuwe wapen, ontstaan na de uitvinding van het buskruit, is nog te onhandig. Een paar goed gerichte schoten kunnen wel wat verwarring stichten onder den aanstormend den vijand, maar dat is ook alles. Vóór de schutters gelegenheid hebben opnieuw te laden en los te branden, hebben de tegenstanders hen bereikt.

Nee, dan heeft Focko meer vertrouwen in zijn boogschutters en de zwaardvechters. Stapvoets rijdt hij de gelederen langs. Zijn soldaten bewonderen zijn fiere houding.

‘Leve Focko van Ukena!’ klinkt het geestdriftig uit honderden kelen.

De veldheer knikt goedkeurend. Alles is in orde. De vijand kan op een warme ontvangst rekenen.

Aan het einde van de weg. die naar Molkwerum leidt, is een stofwolk zichtbaar. Steeds groter wordt die wolk. Reeds zijn ruiters en voetvolk te onderscheiden. Boven alles uit wapperen de kleurige vaantjes van de lange lansen.

De Schieringers zijn op komst!

De spanning stijgt ten top.

Na verloop van enige tijd staan de legers slagvaardig tegenover elkaar.

Focko wacht rustig af. De aanval laat hij aan zijn vijand over.

De jongens en de huisman hangen met het bovenlijf uit het venster. Gespannen volgen zij het gebeuren.

Ineens schalt de kreet ‘Sjaerdama! Sjaerdama!’ door de lucht.

En als één man stormen de Schieringers naar voren. Voorop, het zwaard in de vuist, galoppeert Sjaerdama. Moedig als altijd, vuurt hij zijn mannen aan.

Schoten knallen. Een enkele Schieringer valt getroffen ter aarde. Maar de aanvallers laten zich daardoor niet afschrikken. De haakbusschutters hollen terug en grijpen snel hun lansen.

[p. 68]

Dan suist een wolk van pijlen door de lucht. De boogschutters doen hun plicht. Nu vallen er al meer mannen, maar ook dit stuit de Schieringers niet in hun onstuimige aanval. Steeds meer dringen zij op en spoedig is het een gevecht van man tegen man.

Verbeten wordt er van weerskanten gestreden. Sjaerdama en zijn hoofdmannen Camstra en Liaukama werpen zich te paard onversaagd temidden van hun tegenstanders en vechten als leeuwen. Met strijdbijlen, knotsen en zwaarden gaat men elkaar te lijf.

Nog steeds neemt Focko van Ukena geen deel aan het gevecht. Omringd door een aantal ruiters houdt hij zich achteraf. Listig wacht hij het goede ogenblik af om in te grijpen.

‘Kijk, kijk!’ schreeuwt Sipke ineens. ‘De Vetkopers wijken...!’

De jongens rekken de halzen om maar alles te kunnen zien.

Inderdaad. De Schieringers hebben een wig in het Vetkoper leger gedreven.

‘Nee, nee!’ roept Wybren opgewonden uit. ‘Straks sluiten ze de Schieringers in! Let op! Je zult het zien!’

Hij heeft gelijk. Focko van Ukena laat zijn troepen een krijgslist uitvoeren. Al strijdende wijken de Vetkopers naar links en rechts. Onbesuisd dringen de Schieringers voorwaarts. Maar op een gegeven ogenblik merkt Sjaerdama, dat zijn troep ook van achteren wordt bestookt en dat hij van de achter hem komende benden, die onder bevel van Hermana staan, is af gesneden. Wanneer hij het gevaarlijke van zijn toestand inziet is het te laat. Onweerstaanbaar dringen de Vetkopers van alle kanten op hem in. Sjaerdama en de zijnen weren zich geducht. Maar toch dunnen hun gelederen. Menig man valt en wordt onder de voet gelopen.

Nu eerst stort Focko zich met zijn keurbende in de strijd. De geweldige schok verrast de Schieringers. Zij wankelen. Even is een weifelen bij hen merkbaar.

Sjaerdama ziet, dat zijn mannen verflauwen.

‘Schieringers!... Houdt stand...! Sla er op....! Dood aan de Vetkopers...!’ brult hij. En met een geweldige houw splijt hij de schedel van een vijand, die hem met opgeheven knots bedreigde. Zijn dapper voorbeeld geeft de Schieringers nieuwe moed en verbitterd vechten zij verder.

[p. 69]

Focko van Ukena stuurt zijn ros midden tussen de strijdenden. Zijn geweldig slagzwaard velt man na man. Hij is overal tegelijk. Zijn vederbos wappert boven alles uit, nu hier, dan daar.

Wybren juicht zijn held toe.

‘Kijk toch eens!’ roept hij steeds geestdriftig uit. ‘Niemand kan hem naderen! Wat een veldheer!’

Maar ineens houdt hij de adem in.

Focko's paard is op de knieën gevallen en de aanvoerder stort op de grond. Vier, vijf Schieringers springen met opgeheven bijlen en knotsen op hem toe. Maar voor ze gelegenheid krijgen toe te slaan, staat Focko weer recht. Met zijn geweldig schild vangt hij een paar slagen op. Intussen zijn enige lansknechten, ziende, dat hun aanvoerder in gevaar verkeert, hem te hulp gesneld.

De jongens kunnen nu niets meer onderscheiden. De strijdenden vormen een onontwarbaar kluwen. Stofwolken omringen hen. Het lawaai is oorverdovend. De lucht is vervuld van het geschreeuw van de vechtende mannen, het gehinnik van de verschrikte paarden, het gekerm van de gewonden. Splinters van gebroken lansen en schilden vliegen in het rond.

‘Daar, daar!’ roept Doede plotseling. Snel kijken zijn vrienden in de richting, die hij aanwijst. Ze zien dat Focko van Ukena, bezweet en gehavend, zich met enige van zijn hoofdlieden uit de vechtenden heeft weten los te werken. Een wapenknecht brengt hem een ander ros, dat hij snel bestijgt. Hijgende en met fonkelende ogen overziet hij het strijdgewoel.

Nu is het beslissende ogenblik aangebroken. Haastig geeft hij enkele bevelen aan zijn hoofdlieden, die daarop terugsnellen naar het gevecht.

Daar klinkt een kort en schel hoornsignaal. ‘Let op! let op!’ waarschuwt Wybren, wien niets ontgaat.

Met verdubbelde kracht vallen de Vetkopers aan. Van Ukena en zijn ruiters geven hun paarden de sporen.

‘Ukena! Ukena!’

De donderende strijdkreet van de Vetkopers overstemt het krijgsrumoer.

‘Dood aan de Schieringers! Leve Ukena!’

Verwoed hakken de Vetkopers er op in. De Schieringers sneuvelen bij tientallen. Nu is er voor hen geen houden meer aan. Zienderogen verliezen zij terrein. Hermana

[p. 70]

en Sjaerdama beseffen het hopeloze van de strijd tegen Focko's geoefende huursoldaten. Met enige sprongen brengen zij hun paarden buiten het strijdgewoel en met losse teugel, diep over de hals van het dier gebogen, geven zij het sein tot de aftocht.

Een paniek grijpt de Schieringers aan. Zij werpen de wapens weg en zoeken in een wilde vlucht een goed heenkomen.

Maar de Vetkopers laten hen niet los.

Hoog opgericht in het zadel staat Focko van Ukena. Een glimlach van voldoening plooit zijn lippen wanneer hij de volkomen verwarring bij den vijand ziet.

‘De zege is ons!’ schreeuwt hij. ‘Volg ze, mannen! Sla ze neer!’

Dol van vreugde over de overwinning nemen de krijgslieden zijn kreet over.

‘Sla dood!... Sla dood...!’ klinkt het alom.

En medogenloos zetten de Vetkopers de achtervolging van de verslagen Schieringers in. Velen worden in hun vlucht neergeslagen. Enkelen proberen met de moed der wanhoop nog stand te houden, doch de overmacht is te groot. Van alle kanten worden ze besprongen, gedood of gevangen genomen. Weer anderen komen terecht in de talrijke sloten en vaarten van het drassige land en verdrinken jammerlijk. Gewonde Schieringers krijgen zonder uitzondering de genadeslag.

Een klein deel weet te ontkomen naar Stavoren. Een ander deel, waaronder de aanvoerders Sjaerdama en Camstra, wijkt uit naar Sloten, dat zij door hun bondgenoot Harinxma verdedigd weten.

Op de achtervolging raakt nog menig man in krijgsgevangenschap.

Eindelijk laat Focko verzamelen blazen. Reeds is de dag voor een groot deel verstreken.

Als de zon bloedrood in zee zinkt heeft Focko van Ukena een nieuwe, zwaar bevochten zege behaald. De Schieringers is een verpletterende nederlaag toegebracht.

De aanblik, die het slagveld biedt, is verschrikkelijk. Honderden lijken van gesneuvelde krijgslieden, waaronder ruim driehonderd Schieringers, bedekken de weiden bij Palesloot. Temidden van gebroken en weggeworpen wapens, gedeukte helmen en gescheurde schilden liggen dode paarden. Uit de ondiepe sloten steken hier en daar armen

[p. 71]

en benen omhoog van soldaten, die zich door hun zware uitrusting niet uit de modder hebben kunnen redden en ellendig zijn gestikt.

Gewonde Vetkopers verzorgen hun kwetsuren. Zwaar gewonden worden op gekruiste lansen gelegd en weggedragen. Weer anderen worden, door strijdmakkers ondersteund, voortgeholpen.

De jongens zijn naar het terrein van de strijd gegaan. Doede en Sipke zijn bleek van ontzetting. Wybrens ogen echter schitteren koortsachtig.

‘Nu heb ik mijn veldheer gevonden’, zegt hij. ‘Jongens, zijn wapenknecht zal ik worden. Wat er ook gebeure!’

De boerin en haar dochters hebben, nu de strijd gestreden is, haar vrees overwonnen en helpen de gewonden zo veel zij kunnen.

Geen ogenblik verliest Wybren Focko van Ukena uit het oog. Deze rijdt zegevierend tussen zijn mannen heen en weer, eigen kwetsuren niet achtend. Zijn krachtige bevelen brengen in korte tijd weer orde in de troepen.

Tegen het vallen van de schemering trekt zijn leger op Hindeloopen aan.

Ruim twee honderd gevangenen, die met touwen aan elkaar zijn gebonden en door spottende lansknechten zijn omringd, volgen met gebogen hoofd.