Ik kom toch uit geen gekkenland vandaan!

[p. 6]

[p. 7]

Huub Beurskens

De dichter, prozaïst, criticus èn vertaler Huub Beurskens werd in 1950 te Tegelen geboren. Aan het begin van de jaren '70 liet hij voor het eerst iets van zich horen via het literaire jongerentijdschrift Powesie, waar hij redactiesecretaris van was.

In nr. 7 van Powesie werd onder de kop: Aan het graf van een tijdschrift? de lezer duidelijk gemaakt, dat Powesie door gebrek aan financiële middelen moest verdwijnen.

Huub Beurskens verdween echter niet. In 1975 debuteerde hij als dichter met de bundel Blindkap.

Nadat uitgeverij Meulenhoff hem onder haar hoede nam, ontpopte Huub Beurskens zich als een productief, avant-garde schrijver, die er niet voor schroomde om thema's die in de taboesfeer lagen tot zijn onderwerp te maken.

In 1979 debuteerde Huub Beurskens als prozaïst met de roman De Leguaan.

Andere publicaties:

1977:	Cirkelgang (poëzie)
1978:	Op eigen schaduw hurken (poëzie)
1980:	Vergat het meisje haar badtas maar (poëzie)
	Noordzeepalmen (roman)
1982:	Schrijver zonder stoel (essays)
	De stroman (roman)
	De vissende reigers (poëzie)

[p. 8]

Verder verschenen bij uitgeverij Meulenhoff vertalingen van Gottfried Benn, Nelly Sachs en Georg Trakl.

Huub Beurskens woont en werkt in Amsterdam en is als poëziecriticus verbonden aan het weekblad De Groene Amsterdammer.

[p. 9]

Jij bent op jonge leeftijd uit Limburg vertrokken.

Ik was achttien en ging in Tilburg aan de kunstacademie studeren. Om misverstanden te voorkomen wil ik je meteen zeggen, dat ik geen hekel aan Limburg heb.

Ik kom hier graag terug, maar zou er niet meer willen wonen. Dat is een gevoelskwestie. Als ik met de trein Limburg binnenkom, dan heb ik het idee, dat er links en rechts van me een grens is en dat ik geografisch gesproken in een slurf terecht kom en dat benauwt me.

Met dat gevoel ben ik opgegroeid in mijn geboorteplaats Tegelen. Daar had je dichtbij de Maas, ook een soort grens en vijf kilometer daarnaast was de Duitse grens. Ik heb altijd het gevoel gehad, dat ik alleen maar in de lengte woonde en nooit in de breedte.

Je jeugd in Tegelen en omgeving speelt in je vroege poëzie een belangrijke rol.

In de kleigroeven van Tegelen zijn een aantal fossielen gevonden. Door die pré-historische opgravingen ben ik erg geboeid geweest. Ook het missiemuseum in Steyl heeft vroeger een diepe indruk op me gemaakt. Ik vond het een fascinerend museum. Alles was daar op elkaar gepropt, van afgezaagde olifantenpoten tot en met kleding van missionarissen, die tijdens de Boxer-opstanden in China met speren doorboord werden.

Pas veel later, toen ik al een hele tijd uit Tegelen weg was, besefte ik hoe uniek dat allemaal was. Er kwamen daar allerlei dingen bij elkaar op een kleine oppervlakte. Dat zou je een soort definitie van mijn eerste poëzie kunnen noemen.

De vorm en de constructie van een gedicht krijgen bij jou veel aandacht.

Die nadruk op de vorm is vooral van het begin. Daar ben ik nu erg over aan het twijfelen. Toen ik begon, had ik heel sterk de behoefte om ‘dingen’ te maken, met de illusie dat ze langer zouden kunnen bestaan dan ikzelf.

Zulke gedichten kun je niet met zacht materiaal maken, daar heb je hard materiaal voor nodig. En dat verkreeg ik uit die fossielen, de artefacten, strijdbijlen en messen, kortom van de voorwerpen uit al die opgravingen.

[p. 10]

Vanuit deze manier van denken kom je terecht bij een heel sterke bewustwording van wat je met de vorm van een gedicht kunt doen. Je probeert die vormen ook hard in elkaar te zetten. Daarvoor gebruik ik dan een harde montage, b.v. het weglaten van lidwoorden om de zaak zo compact mogelijk op elkaar te drukken.

Het was het maken van een soort nieuwe lagen. Fossilering in de natuur is iets wat miljoenen jaren duurt.

Als dichter probeerde ik dat binnen een aantal dagen voor elkaar te krijgen.

Ik huldigde dus de mening dat een gedicht zo compact mogelijk moest zijn. Dat betekent dat het ook op de pagina visueel overzichtelijk moet zijn. Daarnaast probeer ik voor mezelf wel de openheid te houden om mijn opvatting te ondermijnen. Op het ogenblik b.v. heb ik me voorgenomen om een gedicht te schrijven, dat buiten die opvatting gaat, om te bekijken of mijn theorie te ondergraven is.

In je laatste bundel Vergat het meisje haar badtas maar ben je inderdaad op een andere manier gaan werken.

In deze bundel heb ik geprobeerd contact te maken met de buiten-literaire werkelijkheid en die naar binnen te halen. Dat is een nieuw spanningsveld binnen mijn poëzie geworden. Je moet proberen te vermijden, dat je als dichter in een heel klein cirkeltje terecht komt.

Je komt er bepaalde taboes in tegen o.a. de liefde tussen een oudere man en een jong meisje. Anders gezegd: de bemoeienissen van mensen met relaties van andere mensen.

Ook het thema zelfmoord, of moet ik zeggen zelfdoding?, ga je niet uit de weg.

Ik praat liever over zelfmoord, want als je het over zelfdoding hebt, dan maak je het de zelfmoordenaar niet meer zo plezierig om het te doen.

Het moet om een misdaad gaan! Bij een van de kwartetten in deze bundel gebruik ik een citaat van Nietzsche: ‘De gedachte aan zelfmoord is een goed middel om je over een moeilijke nacht heen te helpen’. Het is een goede methode om verder te leven, want het betekent, dat je er altijd mee kunt stoppen. Ik denk, dat dat voor een heleboel dingen in het leven geldt. Ook

[p. 11]

als je het hebt over schrijven en schilderen. Het is ongelooflijk hoeveel schrijvers en schilders grote angsten hebben over het feit dat ze plotseling niet meer kunnen schilderen, of dat hun inspiratie zal opdrogen.

Daar zit ik niet mee. Wanneer je voor jezelf beseft, dat je er gewoon mee kunt stoppen wanneer je wilt, dan lijkt me dat een veel opener instelling. Dat geldt ook voor relaties. Als je een relatie met iemand aangaat en je wilt dat die relatie nooit ophoudt, dan is dat een hele hachelijke zaak, wanneer je daaraan bezig bent. Maar als je denkt, dat je ermee kunt stoppen wanneer je er geen zin meer in hebt of dat het gewoon is afgelopen, dan denk ik dat de overlevingskans van die relatie veel groter is. Wel loop je het gevaar, dat als je daar weer te veel over gaat denken, je ook vast komt te zitten.

Behalve dichter en prozaschrijver ben je ook vertaler.

Je hebt o.m. Gottfried Benn, Nelly Sachs en Georg Trakl vertaald. Grijp je met deze Duitse dichters ook tegelijk terug naar de jaren '30?

Voor mij bestaat er in tijdsduur tussen het begin van deze eeuw en de huidige tijd helemaal niet zo'n verschil. Een heleboel zaken die in de jaren '20 en '30 gebeurden, beschouw ik als een deel van de tijd waarin ik nu leef. Dat is nog niet helemaal afgesloten. In onze tijd zitten er een heleboel elementen van toen, die nog niet verwerkt zijn. Ik zie de tijd niet in chronologische volgorde, maar als een soort gebied dat helemaal door elkaar geschoven is. Er worden nu nieuwe dingen aan toegevoegd, maar de rest is niet afgesloten. We nemen het gewoon allemaal mee. Vooral in het begin van deze eeuw zijn er op het gebied van kunst en cultuur zoveel vernieuwingen geweest, waar we nu nog op reageren en voortbouwen. Daarom zie ik dat niet als een teruggrijpen, maar eerder als een naast me pakken.

Wat trekt je zo aan in ‘het Duitse’?

Een directe verklaring heb ik daar niet voor. Ik denk dat het ermee te maken heeft, dat ik uit Limburg kom.

Wanneer ik ergens anders was geboren en opgevoed, had ik misschien niet dat gevoel voor de Duitse taal gehad.

Ik denk ook dat de rol van Duitsland in deze eeuw heeft mee-

[p. 12]

gespeeld. De zaken in dat land hebben zich altijd erg toegespitst. In de filosofie, de manier waarop er gedacht werd, hebben zich enorme botsingen voorgedaan. Je ziet dat in een schrijver als Gottfried Benn.

Hij heeft korte tijd sympathieën voor het nazisme gehad en is daar toen van afgestapt. Vanaf dat ogenblik stond hij op de lijst van verdachte personen van de Gestapo. En toen de oorlog afgelopen was, werd hij door Amerikanen gevangen genomen. Dat Duitsland is constant een broeinest geweest in de wereldpolitiek.

En op het ogenblik is het dat opnieuw. Ook op cultureel gebied, want dat gaat meestal samen. Wanneer een land politiek sterk onder spanning staat, komt daardoor bijna automatisch ook de kunst onder spanning te staan. Door dat spanningsveld worden in Duitsland de kunstenaars gedwongen om positie te kiezen over het ‘hoe en waarom’ van hun schrijven.

In je roman Noordzeepalmen duikt - evenals in je gedichtenbundel Vergat het meisje haar badtas maar - het ‘Lolita-motief’ op; de liefde van een man voor een jong meisje. Hoe ben je aan dit ‘Lolita-motief’ gekomen?

Dat zou best een privé-aangelegenheid kunnen zijn. Zoals in ieders privé-leven gebeuren er ook in het mijne een heleboel dingen. In mijn denken gaat het over de tegenstelling tussen iemand die heel jong is en iemand die een stuk ouder is en het met elkaar proberen te vinden.

Dat kun je ook heel abstract doordenken, b.v. het verlies van tijd, het proberen terug te halen van een jeugd of om te kijken of je leven, nu je dertig bent geweest, nog iets voorstelt. Is het allemaal constructie geworden of kun je nog echt leven? Al deze elementen kun je natuurlijk prima met dat ‘Lolita-thema’ in gang zetten. Tegelijk heeft het ook een duidelijke samenhang van een afstoten van waar je uit voortgekomen bent en het trachten te absorberen van iets dat helemaal nieuw en fris is. Die dingen hangen heel nauw samen.

In Noordzeepalmen gaat het vooral om de mannelijke hoofdpersoon.

De mannelijke hoofdpersoon heeft van zichzelf de indruk dat

[p. 13]

hij, toen hij jong was, een aantal dingen niet heeft kunnen doen, die hij nu wel kan doen. Maar het blijft de vraag òf het wel kan. Het is een bijna masochistische daad die hij probeert te stellen en tegelijk is het ook een provocatie van de volwassen wereld. Eigenlijk gaat het boek erover, dat je voortdurend met een probleem bezig bent, maar doordat je daar tijd voor nodig hebt, sluipen er andere dingen binnen die weer nieuwe problemen met zich meebrengen.

Hoe waren de reacties op Noordzeepalmen?

De reacties hebben me teleurgesteld. Daardoor denk ik soms, dat het boek niet helemaal geslaagd is.

En toch geloof ik dat er in Nederland nog een heleboel verzet is tegen een aantal zaken, maar dat binnen de literatuur of de kunst alles als een vrijblijvend spelletje wordt beschouwd. Binnen de literatuur mag alles, maar als je het er buiten zou doen, dan zou je onmiddellijk ingerekend worden.

Toen het boek zou verschijnen was ik best gespannen. Hoe zouden de mensen er op reageren? Ik ben docent aan een middelbare school. Je kunt je dus voorstellen, dat ik bepaalde problemen verwachtte. Het was echter ongelooflijk, hoe gemakkelijk alles geslikt werd. Ze vonden dat ik een leuk boek had geschreven met een interessant thema.

Enerzijds vond ik dat een opluchting, maar anderzijds dacht ik: ‘Ligt dat allemaal zo eenvoudig? Heb ik daar voor mezelf zo moeilijk over moeten doen?’

Met zweet in mijn handen heb ik af en toe zitten schrijven.

‘Als ze dat lezen’, dacht ik, ‘slikken ze het niet’.

Niks hoor, ze slikken alles, terwijl als dit boek in werkelijkheid door mij zou zijn uitgevoerd, dan zou ik mijn baan zijn kwijtgeraakt en nooit meer een andere gekregen hebben. Maar nu het geschreven is, ben ik gewoon een interessante schrijver (lacht).

Natuurlijk ontmoedigt het me wel. Het punt is dat ik nu denk: ‘Moet ik nog verder gaan?’ In ieder geval heb ik nu de behoefte om die schijntolerantie door te prikken.

Maar moet je dat doen door de mensen te brutaliseren?

Dat wil ik niet, dat vind ik grof. In ieder geval moet er op de een of andere manier naar een mogelijkheid gezocht worden - en ik denk dat dat een taak is voor de nieuwe literatuur- om

[p. 14]

door die schijntolerantie heen te breken, om dat allemaal weer ondersteboven te gooien.

Jij behoort tot de nieuwe generatie Nederlandse avant-garde dichters. Ik denk hierbij aan o.a. Wiel Kusters, Peter Nijmeijer, Peter Zonderland, Th. van Schoonhoven, maar jullie vormen geen literaire groepering met een programma.

De laatste jaren zijn er nieuwe dichters naar voren gekomen, die elkaar niet alleen herkennen, maar ook weten te vinden. In hun poëzie vertonen ze in zoverre overeenkomst, dat hun werk afwijkt van wat er op dit moment algemeen gangbaar is. Aan groepsvorming is er bij de Nieuwe Dichters geen behoefte. Die behoefte bestaat vooral bij de buitenwereld. Persoonlijk ben ik ook tegen groepsvorming, hoewel ik pleit voor een open houden van de situatie. Er mogen zich best meer Nieuwe Dichters bij ons aansluiten. Een vreemd verschijnsel is het feit dat er bij de Nieuwe Dichters alleen maar mensen zitten die de dertig gepasseerd zijn. Tussen de twintig en de dertig heb je nauwelijks ‘jonge dichters’. Iemand van even in de twintig bestaat niet in de Nederlandse poëzie en dat is merkwaardig.

Het heeft misschien te maken met een hele andere opstelling t.o.v. de literatuur. Ze hoeven waarschijnlijk niet zo nodig te publiceren. Het kan ook zijn dat die jonge mensen zo zijn omgeluld door de sonnettencultus, dat ze dezelfde soort gedichten schrijven en dat zo anoniem doen, dat het niet opvalt. De beruchte bloemlezing van Gerrit Komrij heeft misschien zoveel onheil aangericht, dat jonge mensen nu denken, dat die sonnetten, die rijmpoëzie, dè poëzie van het ogenblik is en dat die gedichten van ons, die z.g. ‘moeilijke jongens’ er helemaal buiten staan.

Want het feit dat de avant-garde, de Nieuwe Dichters, genegeerd dienen te worden is een soort mode geworden.

Dat zit heel geraffineerd en een beetje vies in elkaar. Als wij proberen aan de weg te timmeren, wordt ons onmiddellijk verweten, dat wij niet met de traditie bezig zijn en dat we juist eigenlijk die traditie in Nederland hoog moet houden. Wat ze echter aan het doen zijn, is het onmogelijk maken van een traditie.

[p. 15]

Door iets te cultiveren wat geen traditie is, maar met nostalgie te maken heeft, laten ze iedereen in hun val tippelen. Traditie is iets wat in beweging is en niet iets dat we gehad hebben. Traditie moet je niet absorberen daar moet je mee bezig zijn.

Traditie moet je maken!

[p. 16]

 

op de kustlijn: elk spoor bewogen en verwatert.

 

duinwaarts leert zand van zee en stroomt

 

iedere afdruk mul vol en weg, wrakhout

 

 

 

teruggeworpen, door honden opgehaald,

 

voor het weer aanspoelen moet ligt het

 

weer verlaten, welke graten zijn via

 

de zuurkraam gestrand? (vergat het meisje

 

haar badtas maar) holte van de hartschelp

 

 

 

door zand betrokken, schedel door zon geleegd,

 

maar men wil zich verliezen, vervloeien, toch?

 

vergat het meisje haar badtas maar

Huub Beurskens

(uit: Vergat het meisje haar badtas maar, Uitg. Meulenhoff, Amsterdam 1980.)

[p. 17]

 

een dagelijks kustgezicht: muziek uit boten - die liggen

 

op een gladde zee geladen met manden vol zilveren spieren

 

die om en om zich keren of plots uit elkaars schaduw veren.

 

nooit lang staat zon 't hoogst boven haar spiegelpunt:

 

 

 

de avondvis tast al naar zijn evenwicht; de vogel rolt

 

zijn zangspier op en zit; tegen buiten doet men binnen

 

de luiken dicht, geleidelijk, de dingen staan naar leven:

 

 

 

gitaren, die kunnen vanzelf niet klinken die lijken

 

alleen het volmaakste wrak, glazen schitteren 't hardst

 

terwijl ze breken, gestorven in '63, georges braque

Huub Beurskens

(uit: Vergat het meisje haar badtas maar, Uitg. Meulenhoff, Amsterdam 1980.)