Ernst en humor in het Limburgse boerenleven

[p. 103]

vertellen

[p. 105]

DE Limburger leeft in een romantisch land en een levendige fantasie is hem eigen. Daarvandaan de vele sagen en legenden rondom kastelen, kloosters en andere milieu's, die tot de volksverbeelding spreken.

Een van deze laten we hier volgen om een beeld te geven, hoe aan de boerenhaard verteld kan worden, als de winteravondstilte ligt over 't romantische Limburgse land. We geven deze vertelling in 't dialect der Onderbanken, waarin we ze opvingen.

[p. 107]

de nechtelike dans va merkelbek!

HET waor benkelik duuster, dae Sint Clemens-aovend, zo duuster wie 'ne zak. Twee Sjilvender jonge trochten om hauf twelf in der nacht và Genhout oet op heim áá.

't Waor den eesjte Kirmesdaag và Merkelbek en 't hou die twee i Genhout gout gegeange dezen aovend. Ze haue in d'r naomiddag dao ‘vuur en de compenie’ gevraogd bie twee gezustesj; de maèdjes van den haufe op ei klein boeregeudje en waoren dao eurentlik wilkom ontvange. 't Hau waal veul kal gekost aan de poort bie den ‘adee’, of ze nog èns teruk mochte komme. 't Waor geflopt: op den twede Korsdaag mochte ze komme. Neit éder, want moder wol in den Advent gein caressanten euver den durpel hubbe bie heur maèdjes.

Noe ging het langs der kortste wèèg op Sjilvend aan de ‘kleikoelen’ aaf. Ze toffelden i gen duustere wiejer en veulde mit de ‘mispele’ nao de karregeleijer. die hie en dao vol water sjtonge. Avangs haue ze kal genogt:

‘Wat hub ich dig gezagt, Sevrien? Doe mindes jao dat veer mit ei gesjild sjtekske zouen heivesj gaon!’

[p. 108]

‘Deze keer hubs-te recht gehad, Drikus; Sint Clement is 'ne gouen heilige veur os gewèèst, hae kos os niks sjarmantesj geleverd hubbe.’

Zo ging de kal, ongerwiel ze wiejer gratsjelden langs de sjlechte wèèg mit koelen en loaker.

‘Drikus, 't zal hel twelf oere zin en noe mot veer nog door de gewanj van De Negri’.

‘En wat zou dat, bis-te dao bang veur?’

‘Doe zols toch ouch waal wete, dat het in de gewanj noots gedocht haet tussjen twelf en ein in der nacht. Dao gunds achter Dirke weidje haet allezolève de vuurman gegange. Dat hub ich vader en ouch bêstevader honderd maol heure zêgge.’

‘Sevrien, bis-te gek? Es eine geduipde minsj zich jeder murge zègent mit wiewater, kan 'm niks euverkomme, wat veur gesjpuus ouch op wèèg is.’

't Woort noe sjtil tussjen die twee en ze vraasjelde wiejer, kort nèvenein. Bie Dirke Weidje reip den uul. Ze kaome noe aan de voutpaad, daè door de gewanj leip en ze mouse achterei gaon op dat sjmaal paèdje. Dao sjlougen het twelf oere heel wied op de Gängelder tore, mer ze kosse het gout heure. Sevrien hau sjtil de sjlaèg getêld: de oer van alle gesjpuus brouk aan.

‘Tussjen twelf en ein is alles op de bein,’ mompelde haè tussjen gen tenj, mer Drikus hau 't toch versjtange en voolt 'n klein sjoevering langs ziene ruksjtrank gaon.

Opèns, dao sjtonge ze sjtief wie de sjtekke te loestere:

‘Heurs-te niks, Drikus?’

‘Sjtil, Sevrien, ich heur 't ouch, 't zit i gen locht en

[p. 109]

kumt hie op aan...... en 't is krek...... es went ich violen heurt sjpelen...... loester...... vrouwluujzank...... wie kan dat hie i ge veldj om hauvernacht?’

Sevrien kos niks meei zêgge en pakde Drikus mit einen erm vast. De zank en het verleijelik sjpeel koum naoder. Dao!...... De ganze gewanj vol leicht...... blauw en wit leicht...... en euver het winjterkòre, dat effe greun op 't landj sjtong, dansde waal honderd witte joffere mit sjtreng vâ bloume tussjen zich in. Wat waoren dat sjoon vrouwluuj mit ouge wie vuur! En dan daè mozziek: tonen die rolde wie water en zo duvels sjoon, da's te bekòòrd woosj om mit te danse. Die twee zouge, wie die joffere dansentère doorein sjwèèfde en dan weer èns sjtaon bleive, es ze dronke oet glazer và krisjtal wo wien in waor, dae vunkelde. Opèns, dao koum ein van de joffere mit 'n kleur wie 'n roos, mit 'ne lachtende mondj, en ougen, die dich de zeel versjnirkde op hun aangesjwèèfd. Ze presenteirde aan Drikus eine krisjtalle bèker mit wien. Drikus waor gans oeterein en noum, one dat 'r wist, wat 'r dei, de bèker aan. Haè doosj èvel neit drinke, keek Sevrien razelentère aan en zagt:

‘Wat zal ich doon?’

‘Drikus, drènk in eine Gòòds Naam!’ zagt Sevrien. En op dat woord: ‘in eine Gòòds Naam’...... eine kraak, es went de bliksem in ein eik sjloug...... sjtank va solfer...... en 't gans gesjpuus waor eweg, hulend en vloukend door gen locht.

De twee sjtonge in de sjwarte duusternis mit eine sjweitdruppel aa jeder haorsjpier. Mer wie ze voolte, dat hun bein weir gengber waoren, doe ging 't ouch op Sjilvend aan, dat hun de haoren fludden aan de

[p. 110]

kop. Aan Dirke Weidje hoorte ze de ‘koet’ weir roupe, es went niks gebeurd waor.

Wie ze aan Sjilvenderhuuske koumen, mirkde Drikus dat hae de bèker nog sjtief i gen henj hauw, mer dao waor geinen druppel mééi in. Hae sjtamelde get tègen Sevrien van ‘Wat mot ich mit dat dink doon?’ en daè zagt: ‘Versjteek 'm in dien kleierkist, veer konne dâ later zeen wat veer mit 'm avange.’

Ze woonden nèven ein op Gen Bèèk en waoren om hauf ein heim. Drikus klatjsde de pòòrt toe en versjtook de bèker, mer kos de ganse nacht gein oug opein doon. Haè loesterde mer ummer of niks op gen hoes aankoum.

's Angerendaags effe veur twelf oere om de middig, doe voort eine deftige koetsj mit twee sjwarte pèèrd i Sjilvend de Bèèk aaf. Bie 't hoes van Drikus sjtong 't vrèèm gevaer sjtil en eine heer in 't sjwart, mager en bleik, koum d'r oet en ging dao nao gen hoes in. Ze zouten à gen dusj en wollen krek den Engel des Heren gao baèë veur t' ète. Reigelrecht ging de sjwarten heer op Drikus aan en vroug 'm de bèker, dae d'r van den nechtliken dans hau mitgenomen. Wie 'r dat vraogde, keek haè Drikus aan mit ougen, woe ein heimelijk vuur i brandj. 't Waor es went Drikus eine mit geweld den trap op dreif en hae haolde en gouf de bèker.

De vraème waor zoo de pòòrt aaf en de koetsj rolde wiejer de Bèèk aaf en keerde zich op Gangelt aan.

Later vertelde 't Rood Jenniske, daè in 't Leifender vên aan 't vootsje grave waor, dat eine wage mit twee sjwarte paèrd en geluije raar door 't ven gereie koum, wo nog noots wagen of paèrd gezeen waor. En wat 't

[p. 111]

wonjesjte waor, Jenniske kos, wie 'r langs waor, neit zeen wo haè gevaren hau. ‘Dat mot d'r lebendige satan gewèèst zin,’ zagt Jenniske.

toespijs

Ten slotte een kleine toespijs, vrije bewerking van Bernard v. Meurs ‘Waorzeggende Kwartel’ uit zijn ‘Kriekende Kriekske’, zoals dit gebeuren zich zou hebben toegedragen in het Limburgse.

[p. 113]

wat 'n kwattel kan

Rosalie zout in de ‘labirinte’, wie ze zo lève nog neit drin gezèten hau. Ze is 'n sjtaatse boerendochter van neugen en dartig jaor - missjien tègen 't jaor ‘veertig’ - al ei bitje door de ergste sjonigheid hèèr, èvel nog ummer ‘zu haben’, mer...... wat waor is, mot gezagd zin, ei vroumesj wie ei karrepaèrd mit 'n hart và goud.

Dao waor Rosalie gustere get gebeurd, dat 'm nog noots euverkomme waor: ‘der Mathieu và “Gen Linj” hau 'm “gevraogd”. En dat nog neit èns langs de neudige omwèèg, wie dat gebrukelik is, mè zo mer boes baas: “Rosalie winee trouwe veer samen?”

Het mèèdje hau ei geveul euver zich gekrege, just wie d'n aue keesjboum es 't vruigjaor, dat veul te lang is oetbleve, opèns alles in oethauts wermde zêt. “Wat noe gezonge,” zagt de kuster en de kirk sjtong i brandj!’

Evel het hau der Mathieu a ‘Gen Linj’ ummer gèèr gezeen: der sjarmantste jong và gen durp, koùm veertig, allein op de welt. Hae holj zo bitje hoes op mit 'ne sjrakel van 'n maad en 'ne aue knecht en same vernaoleezigde ze de ganse kraom. Dat hau Rosalie al lang

[p. 114]

gezeen. Dae ganze Mathieu waor eigenlik 'nen erme sjelm bie al zie geudje. En es Rosalie neit zo verpabzakt waor gewèèst, wie 't gevraogd woord bie 't puthuske, hei 't al oet rein mitlieje onbedingt 't jaowoord gegève. Evel, 't waor 'n sjwaor zaak, 't gong hie euver eine lèvessjtaot en...... dao mous ouch waalsjtandjshalve get bedenktied zin: ‘Wat zo gauw op gen straot is, is ouch mer ein vourkar,’ zagt moder zeliger altied. ‘Neit te lang zeutere’, dacht Rosalie nog in de gauwigheid, ‘de jong kos èns anger zin kriege’. Euver ei paar daag zou haè besjeid kriege, zo sjprouke ze samen aaf.

En zo zeen veer Rosalie daags dernao, dat 't vruigjaor i zien hart waor komme, op Zonjignaomiddig nao de Vesper, nao de pastorie trèkken om raod. Den aue pesjtoor hau de sjeupkes i gen durp al lang geheud. Dao waor neit mennige - krek wie dat ouch bie 't echt kud sjaop geit - dae neit al èns mit de geistelike sjepersjup 'ne kluut of ei kluutje op zien heud hau krege. Drom haè kende zien luuj en ouch 't Rosalie, dat nog ummer neit à sjlaag waor konne komme.

Toevallig deit den Heer 'm zelf de deur òpe en dao sjteit Rosalie veur 'm en wirkde mer mit zie sjnoesplekske zonger krek versjnopt te zin. De pesjtoor zoug à zie gans wèze, dat 't maèdje gei jaorgetied koum besjtêlle en haè dacht al bie zich eiges: ‘Dat lupt oet op 't zevende Sacrament.’

En wie 't nao lang drèèë en wusje mit 't plekske entjelings in 't kabinetje tégen den Heer euver zout, en daè 'm euver ziene bril hèèr bezoug, wist Rosalie neit goud, wie 't daè kouk mous asjnieje.

[p. 115]

‘Kindj, wat bis-te lang neit mééi hie gewèèst, ich geluit và Sint Catrien neit mééi, wie der dat sjwaor verke gesjlacht had.’

‘Jao Heer, en noe kom ich veur ein sjwaor zaak, get woe zeel en zeligheid van aaf kan hange’.

De pesjtoor zat zich, de bril get hoger en bezoug 't maèdje mit aandacht.

‘Geer kènt d'r Mathieu a ‘Gen Linj’, der sjarmantste jong và gen durp. En daobie 'n zil of twelf landj en 'n eigen hoes...... Hae haet mich gusteren bie t' puthuske gevraogd. Heer, geer kont mich vrie geluive, ich dacht dat mich de puthaam aafveil, wie ich 't hoort. Waè zou zich veur zo get gehuid hubbe!’

‘En Rosalieke, wat hubs-te gezagd?’ zaèt de pesjtoor.

‘Ein sjwaor zaak. Heer, hae haèt nog gei besjeid. Waè kan mich bèter raoë es geer? 'ne Sjarraante jong, der sjarmantste oet 't durp! Ich houf dao de sjolk mer aan de wandj te hange, dâ bên ich agesjpanne. En noe gèèft mich èns raod heer pesjtoor.

De pesjtoor zoug dat hie geine raod méé vandoun waor. Hae monkelde get en dacht aan 't sjprèèkwoord: ‘Es au sjure brenne, is 't sjlecht blusse’. Mer hae zagt 't neit, hae zou neit gèèr... ‘au sjure!’ Mer dao veil 'm get in, hie mous toch kwansies raod gesjaft wèèrde.

‘Rosalie, doe kris raod es-te èns goud loestere wils en ei bitje geduldj hubs.’

‘Neit te lang, Heer, want geer wit, 't is 'n dringende zaak.’

‘I oester, kindj, ich hub in 't kaèmerke hie-euver, woe ich neit ederein in laot, 'ne kurf mit 'ne kwattel hange.

[p. 116]

Die hub ich al zeve jaor, en die haèt braaf get geprakkezeird in daè kurf. Ei curieus dier’ dat veul meei wit, es doe dich kons indenke, kindj. Doe hubs toch ei bitjen tied?’

‘Zeker Heer, veur zo get mot men tied make!’

‘Noe loester Rosalie: Ich laot dich in dat kaèmerke mit die kwattel allein. Allein, versjteis-te, want dat geit geinen aan, wat geer dao samen oetmaakt. En noe hubs-te niks te doen es goud te loestere, wat de kwattel ruipt, 't is goud te versjtaon. Zèèt ze: ‘Kwat-ke-dat, krieg dich Mat’ dâ wits-te woe aan da'ste bis. Zèèt ze: ‘Kwat-ke-dat, bis 'm zat’, dan lees-te 'm loupe.’

‘Jummig, Heer, dat is èvel al zo get, zal ze mich goud raoë. Om dat zo mer te reskeire!’

‘Verlaot dich op 't deir, kindj, doe zols euver mein kwattel tevreië zin.’

De pesjtoor bracht Rosalie in 't kaèmerke, woe de wonjer kwattel in daè rare kurf hong. Haè gouf de joffer eine gemaèkelike sjtoul, gong oet en doug de deur toe.

Dao zout 't noe in dat klei kaèmerke mit den oetkiek op de pastoriegaard. De zon sjpeelde door het louf van de proemboum sjeimfiguurkes en leichplekskes op de wandj en Rosalie keek ei bitje sjù ù nao de kwattelekurf. 't Kos dao èvel zo sjtom neit zitte blieve zonger de kwattel èns aan te sjpreke en 't bedacht zich, wie 't zou beginne.

‘Doe erm prie...... prieke wil ich zègge, doe zits èvel hie ouch der ganse godzeligen daag moderzeel allein en doe heurs of zuus gein christenzeel.’

De kwattel bleif ieskoud onger dat beklaag en rèkde

[p. 117]

allein 'ne vleugel get oet.

‘Haei ich dich nach ei klutje sokker mitbracht! Dat ich èvel ouch noe èns niks i gen tesj hub!’

De kwattel zagt niks en keek nao de gaard in, woe de musje just ei groot dispuut haue.

In den houk van 't kaèmerke sjtong op ei klein commeudje Sint Josep mit neirgesjlage ouge, ein handj op 't aud troew hart en in de anger de lelie. En Rosalie keek noe dao hèèr, omdat de kwattel toch niks zagt, en ze mediteirde: ‘Gouen heilige Josep, geer hubt ouch dik veur sjwaor zake gesjtange in uur lève, dènkt mer èns wie deer in der nacht nao Egypte moust, dat waor ouch neit nève gen deur! Heilige Sint Josep, helpt deer mich in dit gewichtig 'ougeblik en zurgt èns dat de kwattel mich goud réét, 't sjtom deir zou 't zonger hemelsje hulp toch ouch verkeerd konnen doon!’

En weir keek Rosalie - ze zout noe al zo lang hie - mit 'nen deipe zucht nao de kwattel en flinsjde:

‘Kwettelke, rao mich goud, mer rao 't mich neit aaf.’ De kwattel ging zich veur tiedverdrief get vleuë mer zagt niks en Rosalie zuchde, dat 't de pesjtoor aan de euverkantj kos heure. Hae griemelde sjtillekes in zich zelf, want de kwattel sjloog mer zelje op dees oer. Hae wêst èvel raod. Hae pakde de doos mit kempzaod, woe de kwattel zoe erg op waor - wae haet noe niks, woe 'n erg op is - gong sjtil bis bie de deur van 't kaèmerke en rabbelde èns effekes mit die zaoddoos. Dat waor genogt veur de vogel en ei moment later klonk 't door de pastorie: ‘Kwat-ke-dat, kwat-ke-dat’. Rosalie kreig haost get euver zich, sjprong op en lachde en green geliek.

[p. 118]

‘Ich hub 't goud gebeurd: “krieg dich Mat, krieg dich Mat”, tot tweemaol toe. Kwettelke dank, kwettelke dank, 't weur zunj veur Ouze Leiven Heer, es ich mich daotège verzêtte zou.’

Noe sjtong 't in de gank, woe de pesjtoor 'm tège koum: ‘Goud gegange, heer pesjtoor, ze haèt 't gezagd: Krieg dich Mat, krieg dich Mat, tot tweemaol toe. Noe weit ich genogt.’ Rosalie wusjde zich de traonen oet de ouge en de pesjtoor zagt nog, wie se same aan de hoesdeur koume:

‘Rosalie, kindj, haut die zaak veur dich!’

Wie haè heur de deur oetleit zagt 't maèdje nog:

‘Wat ei zo sjtom deir eine minsj toch gelukkig ka make, heer pesjtoor. Mer es Sint Josep d'r neit bie waor gewèèst, hei ich heur toch neit aan de sjpraok krege!’

Drie wèke later vlogen 't Rosalie en der Mathieu in de kirk euver de benk.

Dat hau de kwattel van de pesjtoor gedaon.