Het werkelijkheidsgehalte in de letterkunde

39

In ‘Le pèlerin passionné’ paste Jean Moréas het vers libre toe; ondanks zijn latere ontwikkelingen, erkent Paul Fort, moet hij als een van de grondleggers van het symbolisme en het vers-librisme worden beschouwd.¹⁶⁶ Wat zijn dan die latere ontwikkelingen? De geest van Papadiamantopoulos genaamd Moréas was eigenlijk zeer redelijk, nuchter, helder Grieks-Romeins-classicistisch, en weinig voorbestemd om het troebele, vervagende, noordelijk-nevelige symbolisme lang te blijven aanhangen.¹⁶⁷ Ondanks een zekere verwantschap met het oververfijnd decadente gevoelsleven van de toen opkomende jongere poëzie had Moréas ook een kant aan zich van Helleense klaarheid. In tegenstelling tot de meeste andere symbolisten moest hij dan ook niets hebben van hun naaste geestverwanten, de Engelse Preraphaëliten.¹⁶⁸ Reeds vóór 1891 richt hij met enkele adepten als Maurice du Plessys, Raymond de La Tailhède, Ernest Raynaud en de later berucht geworden Charles Maurras, merendeels cultureel en politiek sterk reactionairen, de Romaanse school op.¹⁶⁹ Op veertien september 1891 plaatst hij een tweede manifest in ‘Le Figaro’, het zogenaamde Romaans manifest. ‘J'ai déjà expliqué (...) pourquoi je me sépare du symbolisme que j'ai un peu invente,’ zegt hij daarin. ‘Il nous faut une poésie franche, vigoureuse et neuve, (...) ramenée à la pureté et à la dignité de son ascendance.’¹⁷⁰ Hij wil terug naar de oerbronnen, de minstreelpoëzie der elfde, twaalfde en dertiende eeuw, en naar lateren als Pierre de Ronsard en zijn school, als Jean Baptiste Ra-

166 Paul Fort et Louis Mandin ‘Histoire de la poésie française depuis 1850’ (Paris, Toulouse 1926) p. 180.

167 Als typisch voorbeeld van dat noordelijke wijs ik op het bruut-paroxystische karakter van Emile Verhaerens onthutsende maar soms indrukwekkende gedichten.

168 R. Niklaus ‘Jean Moréas, poète lyrique’ (Paris 1936) p. 72.

169 In hetzelfde werk p. 78.
‘Hélas, on n'est jamais trahi que par les siens! Le même Moréas qui, en 1886, avait annoncé dans le Figaro la naissance de la nouvelle école, le même Moréas qu'on venait de saluer quelques mois plus tôt comme le symboliste par excellence, proclame le 14 septembre toujours dans le même Figaro, la mort du Symbolisme...’ Aldus Jacques Lethève ‘Impressionnistes et symbolistes devant la presse’ (Paris 1959) p. 220.

170 R. Niklaus ‘Jean Moréas, poète lyrique’ (Paris 1936) p. 79.

[p. 93]

cine en Jean de la Fontaine. Ook naar Guillaume de Machaut, François Villon en André Chénier. - M.A. Beaunier in een werk ‘La poésie nouvelle’¹⁷¹ heeft een soort van catalogus van al die archaïsmen bij Moréas opgesteld, de oude syntactische wendingen enzovoort. Alle archaïsche neologismen (als ik deze paradoxale woordcombinatie mag gebruiken) worden meestal maar één keer, bij de meest geschikte gelegenheid, door Moréas toegepast en niet herhaald.

Eenmaal teruggekeerd van het symbolisme, verklaart Moréas ‘j'ai abandonné le vers libre m'étant aperçu que ses effets étaient purement matériels et ses libertés illusoires. La versification traditionnelle a plus de noblesse, plus de sûreté, tout en permettant de varier à l'infini le rythme de la pensée et du sentiment; mais il faut être bon ouvrier’.¹⁷² Het eigenaardige geval heeft zich dus voorgedaan dat Jean Moréas, erkend aanvoerder van het symbolisme¹⁷³, en de achtereenvolgende aspecten daarvan weerspiegelend, in eigenlijkste zin niet geheel deel heeft uitgemaakt van de beweging die hij wilde leiden. Bij de verschijning van ‘Le pèlerin passionné’ werd een befaamd gebleven banket gegeven als inwijding van Moréas in zijn kwaliteit van aanvoerder der symbolistische school; maar dit berustte dus feitelijk van weerszijden op een vergeeflijk misverstand¹⁷⁴. Eerst in het streng classicistische ‘Le livre des stances’, geschreven van 1897 tot 1905, - zijn meesterwerk, - zou hij geheel zichzelf worden. Zijn aforistisch moraliseren daarin is een reactie tegen de opvattingen der symbolistische beweging, maar daarom niet minder neo-romantisch.

171 (Paris 1902).

172 R. Niklaus ‘Jean Moréas, poète lyrique’ (Paris 1936) p. 96, 97.

173 In hetzelfde werk p. 73.

174 In hetzelfde werk p. 78.