Onderzoek en vertoog 2

Een Amerikaanse probleemroman

Toen ik naar aanleiding van Kingsblood Royal sprak over Sinclair Lewis, wees ik er op, dat de hedendaagse Amerikaanse litteratuur een sterk socialen inslag heeft, meer dan de Europese, en ook op oorspronkelijke wijze, omdat het hele vraagstuk van het opbouwen en in stand houden van een gemeenschap voor den Amerikaan nieuwer is, dan voor ons. Als een van de duidelijkste symptomen van deze bekommernis kan het beschouwd worden, dat zovele van de belangrijkste auteurs van de Verenigde Staten zich bezighouden met de plaats van den neger in de Amerikaanse samenleving. Dit nijpende conflict appelleert aan het geweten der besten. De bestaande toestand is onhoudbaar; een zwaar schuldgevoel moet ieder fatsoenlijk Amerikaan drukken, die den baatzuchtigen rassenwaan aan den enen kant, de duldeloze vernedering en uitbuiting aan den andere ziet. Maar eenvoudig is het vraagstuk niet en zeker niet snel op te lossen: het is niet alleen van ethnologischen aard maar ook van economischen, politieken, historischen, militairen, culturelen enz. Kortom, er is bijna geen levensgebied dat niet op enigerlei wijze betrokken is in de moeilijkheden van dit ‘Amerikaanse Dillemma’. De theoretische litteratuur er over is reeds zeer omvangrijk, maar ook in de bellettrie is het meer en meer doorgedrongen.

[p. 611]

Een van de laatste romans, aan dit onderwerp gewijd, is Freedom Road van Howard Fast, onder den onderstaanden bijbelsen titel nu ook in Nederlandse vertaling verschenen. Het is een historische roman, die speelt onmiddellijk na den groten Vrijheidsoorlog van de Abolitionnisten tegen de Zuidelijken. Gideon Jackson, die, vrij geworden slaaf, nauwelijks lezen en schrijven kan, wordt in het Parlement van Carolina gekozen, waar hij meehelpt, de nieuwe grondwet te ontwerpen. Met geweldige inspanning haalt Jackson zijn tekort aan ontwikkeling in en wordt een geniaal leider in de neger-emancipatie. Hij wordt ook tot Congreslid gekozen en slaagt er in, de bescherming van de nieuwe vrijheid te gronden op landaankoop op grote schaal door de negers.

Dit alles echter mag niet baten, en wordt ongedaan gemaakt door de snel in macht toenemende gangsters van de Ku Klux Klan. Jackson, ondanks zijn persoonlijken invloed, slaagt er niet in, den president der Verenigde Staten, Grant, er van af te houden, dat de Noordelijke troepen uit het Zuiden worden teruggetrokken. Hierdoor zijn de met zo geweldige offers tot stand gekomen nederzettingen der negers aan de willekeur der reactionnaire bandieten weerloos uitgeleverd. Dit is de prijs, dien de door de negers aanvankelijk argeloos gesteunde Republikeinse Partij aan het gespuis der blanke die-hards betaalt, om haar kandidaat, Hayes, als opvolger van Grant verkozen te krijgen. Na langdurige heldhaftige verdediging bezwijken Jackson en al de zijnen tegen de overmacht, die door de sabotage en het lijdelijk verzet der wetverkrachtende autoriteiten gesteund wordt en alleen door artillerievuur de nederzettingen en haar schier ongewapende pioniers volkomen kan vernietigen. Het doet aan de artistieke waarde van een roman niet af, of al zijn gegevens op historische waarheid berusten; indien dit wel het geval is, kan het de geschiedkundige belangwekkendheid van het boek verhogen. De roman van Howard Fast berust geheel op werkelijke feiten, waarvan de bronnen in een nawoord worden verantwoord. De historische ontwikkeling van het negervraagstuk in de Verenigde Staten draagt er veel toe bij, het inzicht in de tegenwoordige situatie te verhelderen. De lezer van dezen roman wordt er van overtuigd, dat de overal aanwezige primitieve instincten en redeloze driften, die tot den fatalen en rampspoedigen rassenwaan leiden, nooit een dergelijke beslissende rol in de Amerikaanse samenleving hadden kunnen spelen, wanneer zij niet daartoe in staat waren gesteld

[p. 612]

door oorzaken van zuiver economischen aard. Het zijn vooral de parasitaire groepen geweest, die op de concurrentie-angst van kleine, a-sociale lagen van den middenstand hebben kunnen speculeren om deze met het fascisme vergelijkbare terreur, reacties en tradities en onwettige regelingen uit te lokken. De ‘arme blanken’ daarentegen, die volkomen tot dezelfde geëxploiteerde groep van arbeiders behoorden, hebben zich geheel met de negers gesolidariseerd, hebben tezamen met hen de nieuw aangekochte landerijen ontgonnen en zijn, broederlijk met hen verenigd, tot de laatste man of vrouw en het laatste kind uitgemoord.

De roman is zeer bekwaam en boeiend geschreven, met een bewonderenswaardig vermogen tot objectivering.

1949

Howard Fast, Begeerte heeft ons aangeraakt Amsterdam, Republiek der Letteren, z.j.