Onderzoek en vertoog 2

Een nieuwe kant van den negerroman

Men kan verschillend denken over den invloed van de moderne Amerikaanse litteratuur op onze hedendaagse West-Europese en meer in het bijzonder, Nederlandse letterkunde. Velen juichen hem toe; sommigen, bezonnener en meer thuis in onze beschavingsgeschiedenis, achten hem bedenkelijk. Maar al dergelijke overwegingen zijn ijdel. De ontwikkeling van de cultuur geschiedt volgens vaste wetten, gegrond op economische, sociale, psychologische en vele andere factoren, en zij gaat haar gang met de onontkoombaarheid van een natuurgebeuren. Het heeft dus geen zin te juichen of te jammeren over de duidelijke sporen, die Amerika op onze jongste letteren achterlaat. Ze zijn er, en men heeft het feit te aanvaarden en te begrijpen. Het enige wat men er tegenover kan stellen, is trouw te blijven aan eigen aard en eigen roeping.

Een van de gunstige elementen van de verhoogde belangstelling in ons land voor de litteratuur der Verenigde Staten, - welke ook spreekt uit de verschijning bij Van Oorschot van de Geschiedenis van de Amerikaanse literatuur van Prof. A.G. van Kranendonk - is, dat de Hollandse romanschrijvers in haar een voorbeeld vinden van een sterke en traditionele sociale belangstelling.

Het individualisme van '80 heeft slechts uit aesthetische over-

[p. 576]

wegingen, of op zijn hoogst met het zwakke maatschappelijke gevoel en inzicht dat uit het Franse naturalisme was komen overwaaien, de gemeenschap in zijn gezichtskring betrokken. Amerika leert ons, hoe ook de individueel sterkste kunstenaarspersoonlijkheid geen schade behoeft te lijden door een diep verankerd zijn in sociale overwegingen en sociaal verantwoordelijkheidsgevoel. Een van de duidelijkste symptomen van de cultus van dit gevoel bij de Amerikaanse schrijvers en publicisten is de groeiende belangstelling voor het negervraagstuk.

Een deel van de beste bellettrie van overzee heeft zich de laatste decenniën met dit probleem bezig gehouden: wel een bewijs, hoezeer het de harten en gewetens van die toch altijd iets dieper en bewuster levende Amerikaanse staatsburgers, die de kunstenaars zijn, voortdurend bezighoudt en beklemt.

In de eerste plaats moet genoemd worden Light in August, van William Faulkner (in 1938 onder den titel: Het licht in Augustus te Rotterdam bij Van Staal verschenen in de vertaling van Mr. I.E. Prins-Willekes Macdonald), een meesterwerk van psychologie, dat tevens van grote waarde was om de technische vernieuwing, die experimenteel hierin doorbrak. Verder noem ik Erskine Caldwell's Trouble in July, en van Richard Wright: de novelle Uncle Tom's Children, de autobiografie Black Boy en den roman Native Son (de vertaling van A.W. Ebbinge-Van Nees: Zoon van Amerika verscheen in 1947 bij de Zuid-Hollandse Uitgeversmij). Tenslotte verwijs ik naar den indrukwekkenden roman: Strange Fruit van Lillian Smith, die onder den titel De Vreemde Vrucht in 1947 bij De Bezige Bij is uitgekomen Met een belangrijk werk is thans deze reeks uitgebreid, namelijk met de verschijning van een nieuwen roman van Sinclair Lewis, genaamd Kingsblood Royal (1947, Random House, New York), welke onder den titel: Ja, ik ben 'n Neger in een geautoriseerde bewerking door John Vandenbergh in 1948 is uitgekomen bij A.J.G. Strengholt te Amsterdam.

In de 35 jaar, dat Sinclair Lewis nu vrijwel elk jaar of om het jaar een roman in het licht zendt, heeft hij zich een typisch Amerikaanse auteur betoond; het spreekt overigens vanzelf. dat in de Verenigde Staten alleen een standaard-type, op welk gebied ook, een zo vooraanstaande plaats kan gaan innemen. Ik bedoel hiermee (overigens) niet bepaald iets denigrerends. Lewis is dikwijls een meesterlijke psycholoog en daarbij intelligent en critisch (alleen een standaard-Amerikaan had een zo meesterlijke satire op den Amerikaansen standaard kunnen

[p. 577]

schrijven als hij in zijn onvolprezen Babbit in '22). Amerikaans ook was, gelijk uit het voorafgaande wel is af te leiden, dat een scherp zielkundig uitbeeldingsvermogen overal en telkens zijn wortels vond in den achtergrond van de Amerikaanse samenleving. Iemand met een zo open oog voor zo verschillende kanten van de Amerikaanse maatschappij, daarbij critisch, progressief en eerlijk, moest vroeg of laat terechtkomen bij het mensonterende negervraagstuk en men kan zich alleen maar erover verwonderen, dat het veeleer laat dan vroeg was. Maar het is dan ook door Lewis in zijn diepste gepeild.

Van vele en verschillende kanten is zowel psychologisch als sociaal de positie van den neger en die van den blanke tegenover den neger geschetst in de Amerikaanse litteratuur, ook door de door mij hierboven genoemde auteurs. Sinclair Lewis is er echter in geslaagd, een nieuw aspect aan het beeld naar voren te brengen. Zijn hoofdfiguur is een gedemobiliseerde officier uit den laatsten oorlog, die zijn plaats als beambte aan een bank weer heeft ingenomen in het nog geen 100.000 inwoners tellende stadje Grand Republic in Minnesota. Gelukkig getrouwd, vader van een lief dochtertje, probleemloos voortlevend in de beter gesitueerde klasse van de conventioneel burgerlijke samenleving van dit stadje, ontdekt hij op een goeden dag door een toeval, dat hij in den 6en graad, d.w.z. voor 1/32ste negerbloed heeft. Natuurlijk is er niemand, die dit vermoedt, noch zijn vrouw noch zelfs zijn vader; het is alleen door een indiscretie van zijn grootmoeder van vaderskant, dat hij na grondige naspeuringen, achter de waarheid komt.

Er bestaat geen enkele aanwijzing, dat het geheim aan den dag zal komen, dat alleen hem zelf bekend is. Maar hier begint het gewetensconflict, en het is door Sinclair Lewis op magistrale wijze uitgebeeld. Heel langzaam ontwikkelt zich in dezen voorspoedigen burger en gelukkigen echtgenoot de wroeging om de verloochening van zijn eigen bloed. De negers wonen in zijn stadje in een eigen wijk, in den gediscrimineerden staat dien zij overal innemen. Zij worden niet bepaald vervolgd, maar leven in afgescheidenheid en ondergeschiktheid en ook voor de intellectuelen en gegradueerden onder hen bestaat niet de mogelijkheid, maatschappelijk ook maar enigszins vooruit te komen. Hun dokters, hun ingenieurs, hun dominees kunnen alleen voor en te midden van hun mede-kleurlingen hun arbeidsveld vinden. Veiligheid is er niet, want de geringste aanleiding kan de altijd sluimerende hartstochten bij de blanken wakker roe-

[p. 578]

pen en tot ongestrafte mishandelingen of min of meer uitgebreide lynch-partijen aanleiding geven. Ook iemand aan wiens uiterlijk niet het geringste van zijn afkomst te bespeuren is, doordat hij slechts 1/64ste of 1/128ste neger is, wordt, wanneer zulks bekend is, als een volledige neger beschouwd.

Het is niet mogelijk, de ontwikkeling van dit conflict in dezen omvangrijken roman hier ook maar uit de verte te volgen. Het komt er op neer, dat de genoemde hoofdpersoon, kapitein Kingsblood, zich gedwongen voelt, de negers uit zijn stad en hun problemen en levensomstandigheden beter te leren kennen. Hierdoor wordt zijn weerzin tegen de behandeling, waaraan zij blootstaan, steeds sterker en uiteindelijk, nog aarzelend maakt hij na langen tweestrijd zijn afkomst bekend en schaart zich geheel aan hun zijde. Niet alleen vernietigt hij hiermee zijn positie als geacht burger, zijn betrekking aan de bank, zijn huwelijksgeluk en de toekomst van zijn dochtertje, maar ook stelt hij zich nu bloot aan de hevigste vervolgingen, daar hij weigert te verhuizen uit het huis dat zijn bezit is in het villapark. Naar aanleiding hiervan ontstaat een oproer en vuurgevecht, waarbij hij gearresteerd wordt en zijn ‘blanke’ vrouw zich mede wenst te laten arresteren.

Reeds de al te korte en eenvoudige en schematiserende weergave van de gecompliceerde gebeurtenissen uit dezen roman doen den lezer zien, dat het hier zuiver om een ethisch beginsel gaat, en dat de gehele tragedie veroorzaakt wordt door het morele solidariteitsgevoel van Kingsblood met het volk, waar hij van vaderskant van afstamt. Niets deed hem als een neger kennen en niemand kon de waarheid vermoeden, maar hij wenst op den duur niet den smaad te dragen van een door brute overmacht en botte conventie als minderwaardig beschouwd gedeelte van zijn zelf te verloochenen. Hier is dus het negervraagstuk uitgebeeld in zijn vorm van assimilatie-probleem, als de vraag in hoeverre het verantwoord is, ten koste van de waarachtigheid, zich anders voor te doen, te verzwijgen wat men is, aan de omgeving gelijk te worden en te trachten er in op te gaan, ook al laat men daarmee zijn achtervolgde rasgenoten in den steek.

Voor den lezer springt de parallel met het Joodse vraagstuk in het oog. Natuurlijk zijn er, historisch en politiek en sociaal,

[p. 579]

diepgaande verschillen tussen de beide vraagstukken, maar in den grond is de overeenkomst toch wel zeer essentieel, gelijk uit de door bijna alle schrijvers op dit gebied gemaakte vergelijking tussen die twee blijkt. Ook de inwoners van het stadje Grand Republic, waarvan ook de goed-willenden en liberalen gedachtenloos met de grote stroming meedrijven vinden in ogenblikken van emotie en spanning spontaan deze vergelijking. Tenslotte hebben altijd en overal de ethnologische minderheidsproblemen dezelfde schrijnende grondtrekken vertoond, hoezeer deze overigens onderling varieerden. Men kan zeggen, dat daarbij steeds de kwestie van de assimilatie, haar gewenstheid, haar mogelijkheid en vooral haar morele gerechtigheid, zich in hoge mate voordoet. Als gewetensconflict treedt zij misschien het sterkst naar voren bij de negers en de Joden. Het is de grote verdienste geweest van Sinclair Lewis, in een boeienden en aangrijpend geschreven roman voor het eerst dezen kant van de neger-kwestie zo scherp en onvergetelijk te hebben belicht.

1948