Onderzoek en vertoog 2

Litteraire nalatenschap

In Frankrijk is de onaangename gewoonte ingeslopen, werk van levende en dode schrijvers uit te geven in een tot op ongeveer een vierde van den oorspronkelijken omvang bekort soort van excerpt. Dit om tegemoet te komen aan de vergroving, vervlakking en gemakzucht welke door radio en film bij een groot deel van het publiek ingang hebben gevonden. Men kan nu de letterkunde een kunstmatig tempo aanmeten en Manon Lescaut lezen, teruggebracht tot een dertigtal bladzijden. We leven in een groten tijd, waarin het woord ‘cultuur’ niet van de lucht is.

Het bovenstaande heeft de Franse Vereniging van Letterkundigen aanleiding gegeven tot het houden van een enquête. Zij vraagt den schrijvers, haar te willen mededelen, of zij wensen dat hun letterkundige en hun particuliere correspondentie na hun dood gepublieceerd kan worden; of zij dit zelfde toestaan ten aanzien van hun aantekeningen en onuitgegeven handschriften; of zij reeds thans den herdruk van hun werken goedkeuren en zo ja van welke; of zij zich er bij neerleggen dat hun boeken posthuum in uittreksels, fragmenten of bekortende bewerkingen verschijnen; of zij toestemmen in bewerkingen voor toneel, film, radio en andere verbreidingsmiddelen en zo ja onder welk voorbehoud.

Deze hoogste belangrijke enquête, welke ik mij veroorloof onze

[p. 574]

Nederlandse Vereniging van Letterkundigen ten voorbeeld te stellen, heeft meer dan academische waarde. Het is namelijk haar bedoeling, met kracht de beschikkingen van de auteurs na hun dood te verdedigen, voor het geval hun erfgenamen dit niet zouden doen, en zelfs zo nodig voor hun rechten op te komen tegen ergenamen, die zich daaraan zouden vergrijpen. Zij legt zo de volledige beschikking over de toekomst van een literair oeuvre bij den schrijver zelf. Een novum, en waarvan de practijk heeft uitgewezen, helaas, hoe hoogst noodzakelijk het is.

André Billy heeft zijn antwoord gegeven in een open brief in den Figaro Littéraire. Hij wijst er op, dat de litteratuurgeschiedenis vol is van niet nagekomen wensen, overtredingen van voorschriften van schrijvers, wijzigingen, vernietigingen en verboden uitgaven na hun overlijden. De Société des Gens de Lettres vormt nu een dossier uit de antwoorden op haar vragenlijst, om in de toekomst de geestelijke rechten van haar leden juridisch te kunnen verdedigen bij het nageslacht.

Billy spot een beetje met de vanzelfsprekendheid, waarmee een schrijver aanneemt dat latere generaties zich nog voor zijn werk zullen interesseren. Maar toch beseft hij het belang van het ingestelde onderzoek. Voor zichzelf antwoordt hij, dat historici, biographen, critici in de toekomst zijn litteraire brieven mogen gebruiken, maar niet zijn particuliere. Ik vraag mij echter af, waar de grens te trekken is. Vaak vindt men juist in de particulierste brieven de meeste historisch curieuze litteraire gegevens. Huysmans heeft destijds zonder voorbehoud elke briefpublicatie uit zijn nalatenschap volledig verboden. Bij ons Marsman evenzeer. Bourget veroordeelde zelfs elk biographisch en critisch gebruik van aantekeningen e.d. Terecht oordeelt Billy, dat dit laatste wat te ver gaat. Het tijdsverloop, sedert het overlijden verstreken, bepaalt het ogenblik, waarop het belang der litteratuurwetenschap zwaarder mag worden aangeslagen dan het bezwaar van de indiscretie. Billy meent bovendien dat nadat een zekere tijd verstreken is de eruditie geen enkele rekening meer zal houden met enig verbod of voorbehoud van enig schrijver. Men zou daarop echter kunnen antwoorden, dat juist hierom de actie van de Franse vakgroep zo nuttig en nodig is. Overigens raadt Billy iederen schrijver aan, zijn laden met brieven, aantekeningen en manuscripten goed op te ruimen, voordat hij er over denkt dood te gaan.

Billy meent, zijn nakomelingen niet de opbrengst te mogen onthouden van den herdruk van zijn werken, zelfs in fragmentari-

[p. 575]

schen vorm. Excerpten en bewerkingen verbiedt hij echter formeel. Mij lijkt dit een juist en begrijpelijk standpunt.

Tenslotte vraagt hij zich af, aan welke mogelijke verdere, nog nieuwe ‘verbreidingsmiddelen’ behalve toneel, film, radio en televisie de vraagster gedacht kan hebben. Hij stelt ironisch een prijsvraag voor: ‘aan welk nieuw verbreidingsmiddel meent gij dat de 21ste eeuw het aanzien zal geven?’ Hij raakt hiermede aan het romantisch karakter van deze overigens zo rële, practische en nodige rondvraag. Schrijvers geloven steeds aan de onsterfelijkheid, althans aan de mogelijke onsterfelijkheid van hun werk. De rondvraag verdedigt deze tegenover het nageslacht. Het geloof in een bepaalden vorm van voortleven van dit werk is hoogst waarschijnlijk een van de grondslagen der cultuur.

1948