Onderzoek en vertoog 2

[p. 557]

Kennen en kunnen

Het woord is het voertuig van het kennen, het instrument van wetenschap en eruditie. Het is eveneens voertuig en instrument van het kunnen, dat den letterkundigen kun-stenaar eigen is. Deze coïncidentie kan gemakkelijk tot misverstand leiden.

Doordat het woord het materiaal van den schrijver is, maar ook het materiaal van iedereen in ieders dagelijks leven, verbeelden zovele niet-kunstenaars zich, dat zij wel kunnen schrijven. Om te kunnen tekenen, componeren, vioolspelen, bouwen, zijn een bepaalde oefening en een bepaalde studie nodig. Om de taal als omgangstaal te gebruiken niet. Daarom verbeelden zovelen zich, dat zij kunnen dichten of prozaschrijven. Zij zijn inderdaad materieel daartoe in staat. Maar hoewel het hun niet zou invallen, als architect, acteur of pianist op te treden, verbeelden zij zich, dat zij het talent hebben, wel in het publiek op te treden met hun schrifturen. Dat is een van de uitvloeisels der in de eerste alinea geschetste omstandigheid, de dubbele functie van het woord.

Een tweede misverstand op dit gebied is de veronderstelling, dat om als dichter of schrijver veel te kunnen, het voldoende is, veel te kennen.

Ik weet, dat het gevaarlijk is, hierop den nadruk te leggen. Bij vele jongeren in de litteratuur houdt het kennen niet over, en dat is een groot nadeel. Hun eruditie is gering, en ook hun ontwikkeling en levenskennis. Om ons tot het eerste te bepalen: vroeger werd ingezien, dat een diepgaande studie van de litteratuur, ook de buitenlandse, belangrijk bijdroeg tot het peil der letterkundige productie. De techniek van het schrijfhandwerk moet nu eenmaal geleerd worden. Een weg daartoe is: veel lezen. Speciaal de dichtkunst heeft bovendien nog een uiterst gecompliceerde, door de eeuwen overgeleverde verstechniek. Het heeft weinig zin, deze door de traditie gevormde prosodie theoretisch te bestuderen: men moet haar door lectuur in zich opnemen en verwerken. Desnoods om haar dan later te verwerpen; maar men moet geen Mondriaan of Picasso willen worden zonder eerst ‘gewoon’ te kunnen tekenen.

Dit alles zou dus wel pleiten voor het nut van een uitgebreider kennen dan helaas velen jongeren eigen is. Er bestaat een bekende zegswijze, waarin wordt betoogd, dat wie alleen verstand heeft van chemie, ook van chemie geen verstand heeft. Niets is hatelijker dan het bekrompen type van den zelfgenoegzamen

[p. 558]

vaklitteraat, den ‘specialist’, tegen wiens beroepsverminkingen reeds Menno ter Braak zijn brillante aanvallen heeft gericht. Het doorbreken van het specialisme is het kenmerk van een gezonde cultuur. Specialisme is nuttig en onvermijdelijk, maar mag niet zich in bekrompen grenzen inmetselen zonder organischen samenhang met het geheel. Men denke aan de ijselijke hoeveelheid schijnbaar overbodige geleerdheid op allerlei gebied, die onze toekomstige diplomaten aan de zevende faculteit te Amsterdam, of op Nijenrode zullen opdoen. Men denke aan de talloze leervakken zonder onmiddellijk verband met het theater, die het rooster van een goede toneelschool aanwijst. Toch zijn een Talleyrand, resp. een Louis Bouwmeester er ook zonder die theoretische kennis gekomen. De geest blaast, waar hij wil. Somerset Maugham heeft onlangs een prijs voor jongere schrijvers ingesteld, op voorwaarde dat de bekroonde er een grote buitenlandse reis voor gaat maken. Uiterst nuttig inderdaad, om het te eenzijdige provincialisme en regionalisme in de letterkunde tegen te gaan. Men heeft tot vervelens toe gedreind over het zogeheten Europese peil, dat de litteratuur behoorde aan te wijzen. Maar de scheppende geest, de kunstenaarsverbeelding zijn eigenmachtig en als zij groot zijn, doet het er niet toe, of zij het kennen ontberen. De veelgehoorde klacht over het gebrek aan eruditie der jongere dichters is geen klacht over hun kennen maar een aanklacht tegen hun kunnen, hun talent. Vincent van Gogh kwam uit de Brabantse vennen en de Belgische mijnen toen hij zijn meesterwerken maakte, Emily Brontë schreef haar onsterfelijk meesterwerk na een benauwde jeugd, op een afgelegen pastorie doorgebracht.

1947