Onderzoek en vertoog 2

[p. 412]

Bewerken en vertalen

Veel bewondering heb ik voor den zo belangwekkenden en boeienden roman I, Claudius, van Robert Graves, die, naar het mij voorkomt, wel van enigen invloed geweest is op Vestdijk's De Nadagen van Pilatus. Het boek geeft een groot opgezet, visioenair en toch nauwkeurig beeld van den Romeinsen keizertijd onder Augustus, Tiberius en Caligula, levendig als Couperus' Berg van Licht maar, naar deskundigen mij verzekeren, historisch betrouwbaarder.

Dezer dagen nu is onder den titel Ik, Claudius de Nederlandse uitgave van dit boek verschenen. Ik zal u vertellen, waarom ik daarvan enigszins geschrokken ben. Maar laat ik vooropstellen, dat mijn bezwaren zich geenszins tegen dezen Nederlandsen tekst willen richten, want ik heb dien niet vergeleken met het oorspronkelijk. Mijn bedenkingen zijn van algemener en vooral principiëler aard, en hebben het verschijnen van deze editie alleen maar tot uitgangspunt gehad. Ik wil zelfs aannemen - gelijk gezegd, zonder dat ik dit aan het Engels heb kunnen toetsen - dat genoemde tekst zijn verdiensten heeft, en dat de heer Th. Wink, die ervoor verantwoordelijk is, zich er veel moeite voor heeft gegeven.

Dat blijkt ook reeds uit het voorbericht, waarin hij meedeelt dat Robert Graves zelf hem, voorzover dat mogelijk was, de Latijnse en Griekse termen heeft opgegeven waarvan hij equivalenten gebruikt had, en dat hij voorts de hulp heeft gehad van de heren A. Annema, drs. class. litt. en Dr. C. Spoelder, rector van het Stedelijk Gymnasium te Haarlem. Kleine oneffenheden, als op blz. 176 en 342 waar to leave alone met alleen laten, in plaats van met rust laten is vertaald, verder blz. 295 beschuldigden voor aanklagers, zijn bij een zo omvangrijke uitgave welhaast onvermijdelijk.

Toch kan ik tot mijn spijt niet leave alone den heer Th. Wink, al zijn dan mijn bezwaren en, als men wil, mijn achterdocht, niet gegrond op een onderzoek van zijn tekst. Hij noemt zijn opgemeld voorbericht Voorwoord van den vertaler, en zichzelf betitelt hij daarin nog tweemaal als ‘vertaler’, maar ik moet toch betwijfelen of dit praedicaat hem toekomt, want zowel op blz. 4 van den roman als in de prospectus leest men: ‘Nederlandse bewerking van Th. Wink.’

En nu vraag ik: waarom bewerking, en niet vertaling? Wat is hier gewijzigd, wat weggelaten? Is het toeval, dat in de prospec-

[p. 413]

tus gesproken wordt van ‘ruim 500 pagina's druks’ terwijl het boek slechts 482 blz. telt? Wist de bewerker of (en) de uitgever het beter dan de auteur, en had hij zo weinig eerbied voor dit litteraire kunstwerk dat hij, - hetgeen nog zonder bezwaar bij een Amerikaans prul-detectiveromannetje zou kunnen geschieden - sommige passages te langdradig achtte, dan wel te weinig gekuist voor de veelal wat provinciale Nederlandse oren? Moet het bij de bioscoopdirecties helaas eveneens voortwoekerend kwaad, dat in een toegelaten film welker definitieve vorm door conscientieuze kunstenaars is vastgesteld, klakkeloos uit bijoogmerken wordt gekapt, nu ook in de letteren usance worden? Een vertaling van een roman heeft, ook commercieel gesproken, zin, wanneer het origineel voor een breder publiek taalkundig te moeilijk, of om enigerlei andere reden te weinig toegankelijk geacht kan worden. Van dit oogpunt uit bestond stellig voor een vertaling van I, Claudius alle aanleiding. Maar dan heeft de lezer er ook recht op, dat hij den zuiveren, integralen, en geen corrupten tekst voorgezet krijgt. Ook, als daardoor de uitgever in bepaalde kringen het boek wat minder zou kunnen afzetten. En niet alleen de lezer, ook de auteur heeft daar recht op. Want hier kom ik aan een cardinaal punt. In zeer speciale gevallen kan, bij hoge uitzondering, een ‘bewerking’ wel eens gerechtvaardigd zijn. Maar dan is het behoorlijk, dat de reden precies wordt opgegeven en de bewerker nauwkeurig verantwoordt, hoe en wat hij gewijzigd en (of) geschrapt heeft. En in elk geval is dan een door het litteraire geweten en het menselijk fatsoen geboden voorwaarde, dat de auteur zijn volledige goedkeuring aan het feit en de wijze der bewerking gehecht heeft. Indien dit bij Robert Graves het geval ware geweest had de heer Wink, waar hij 9 van de 15 regels van zijn voorbericht aan zijn contact met den schrijver wijdt, zulks, naar men veronderstellen mag, toch wel vermeld.

En daarom betreur ik het zo, dat in Ik, Claudius, dat toch een belangrijke uitgave had moeten zijn, het verfoeilijke verschijnsel ‘bewerking’ weer eens het hoofd heeft opgestoken.

1939

Robert Graves, Ik, Claudius. Nederlandse bewerking van Th. Wink. Amsterdam, Andries Blitz.