Onderzoek en vertoog 2

Een nobel abuis

De toekenning van den Nobelprijs voor litteratuur aan Pearl Buck doet de vraag rijzen naar de waarde van een periodieke bekroning, die herhaaldelijk van onzuivere, want andere dan de hoogste litteraire maatstaven blijkt uit te gaan. Dat met tal van nevenmotieven, gelijk b.v. de overweging dat nu weer eens een bepaalde nationaliteit aan de beurt moet komen, rekening wordt gehouden, is bekend genoeg, en daarmede wijkt men dus reeds ernstig af van de enige vraag, welke gesteld zou moeten worden: wie is op een bepaald tijdstip de beste auteur.

Erger is, dat deze vraag als zodanig eigenlijk in het geheel niet aan de orde komt. Zeker, een aantal zeer voortreffelijke schrijvers - ik hoef als voorbeeld slechts Thomas Mann te noemen - heeft den prijs toegekend gekregen. Maar dat was dan, omdat hun voortreffelijkheid toevallig gepaard ging met die andere eigenschappen, welke voor de keuze der Zweedse Academie blijkbaar steeds meer gewicht in de schaal gaan leggen. Ik bedoel populariteit, grote verstaanbaarheid, aanhang bij een zeer uitgebreid publiek e.d. Op zich zelf zijn dit zeker geen verwerpelijke kwaliteiten, maar zij veronderstellen toch een zekere conventioneelheid van denken, voelen, en uitdrukkingswijze, en sluiten vrijwel pionnieren des geestes uit, gelijk op ander gebied voor den Nobelprijs voor natuurkunde worden aangewezen. Het is in dit verband voldoende, aan de bekroning van Sigrid Undset en Grazia Deledda te herinneren.

De toekenning van den prijs aan Pearl Buck sluit zich daarbij aan en heeft dan ook een storm van protesten ontketend. Niet,

[p. 389]

dat men op zichzelf iets tegen deze verdienstelijke auteur heeft. Zij heeft enkele belangwekkende en zeer menselijke romans geschreven, waarvan The Good Earth litterair het meest geprezen verdient te worden en haar faam gevestigd heeft.. Ook Exile is een uitnemend geschrift. Het is bovendien wellicht de bedoeling geweest, met deze bekroning de aandacht te vestigen op een figuur, die met haar oeuvre belangrijk werk heeft verricht door beter begrip te wekken voor China en de Chinezen, een land en een volk welke in dezen tijd aan de bitterste beproevingen zijn blootgesteld. Dat zou dan een humanitaire bijgedachte zijn geweest, in plaats van een litterair hoofdmotief. Overigens kan het laatste boek van de schrijfster, This proud heart, alleen maar onecht, onwaarachtig en slecht worden genoemd.

Maar dit alles betreft niet de kern van deze aangelegenheid. Die is, onafwijsbaar, dit:

De materieel hoogste litteratuurprijs ter wereld, en waaraan in het algemeen misschien het grootste gezag wordt toegekend, ware in elk geval, indien, gelijk het behoort, van een zuiver letterkundig criterium ware uitgegaan, veel eerder aan een Wells, Malraux, Dreiser, Arnold Zweig, Dos Passos, Van Schendel, Feuchtwanger, Green, Romains, Gide, Virginia Woolf toegekomen, om nu maar losweg de eerste namen te noemen die mij invallen. Zij ware, vóór alles en allen, nu eens eindelijk toegekomen aan Paul Valéry, die de grootste dichter niet alleen van zijn land maar van zijn tijd is, een schrijver gelijk er slechts enkelen in een eeuw voorkomen.

Men vraagt zich dan ook af, welke waarde er nog te hechten is aan een Nobelprijs, die met voorbijgaan van de werkelijk grootsten - en den werkelijk grootste - wordt gegeven aan een schrijfster die o, stellig, verdienstelijke, onderhoudende en hier en daar zelfs zeer knappe, bovendien steeds sympathieke romans heeft geschreven, maar toch nooit tot de onsterfelijke namen der wereldlitteratuur gerekend zal kunnen worden. Waar moet het heen, als de Zweedse Academie in toenemende mate het baanbrekend genie, den nog niet erkenden pionnier der beschaving, den eenzamen grootsen, voor de eeuwigheid werkenden dichter gaat verwaarlozen om ‘best sellers’ te huldigen, vriendelijke lectuur voor het grote publiek, rijk begaafde talenten stellig, maar zonder eigenlijke oorspronkelijkheid?

Aan het hoge en bewonderenswaardige idealisme van de innemende figuur Pearl Buck is met deze laatste bekroning recht ge-

[p. 390]

daan. Maar deze letterkundige prijs heeft, litterair gezien, zijn hoogste taak verwaarloosd. En de Schoonheid is weer eens tot de Assepoes gemaakt, die ongekend en vergeten in haar hoekje blijft zitten en het gelaat omhuift.

1938