Onderzoek en vertoog 2

[p. 370]

Roomsoezen met gif

Humor is in Holland een niet zo heel veel voorkomend artikel, en daarom doen wij er goed aan, de weinige humoristen, die wij hebben, in ere te houden. Cornelis Veth is daar één van, en bovendien een die door een zeer eigen geestesgesteldheid een zo persoonlijk procédé heeft ontwikkeld, dat dit hem onmiddellijk doet herkennen. Zijn grote kunsthistorische eruditie - vooral op het gebied der 19e eeuwse Engelse en Franse prentkunst - deed hem teruggrijpen naar de techniek der oude politieke caricatuurtekeningen uit het Victoriaanse tijdvak, en de illustratie-techniek van volksboeken uit den tijd der Romantiek. Op het romantische volksboek ook, den colportage- of z.g. keukenmeidenroman, is zijn vermaarde reeks Prikkelidyllen geïnspireerd, welke, terecht, Veth als parodistisch auteur in ons land een geheel aparte plaats heeft gegeven. In een dergelijken caricatuurstijl, en eveneens weer als verluchter tevens van eigen tekst, heeft hij ons thans weder met een serie versjes verblijd, minder geserreerd dan zijn Klappertjes, maar goelijker anderzijds. Toch gaat er een zekere onvrede achter deze rijmpjes schuil, een schampere kritiek op den eigen tijd, welke het kwasizoetelijke, ook van den ouderwetsen illustratie-trant, tot een lang niet onschadelijk gerecht maakt. Roomsoezen met gif... Deze nieuwe uitgave - no. 31 van De Uilenreeks van Bigot en Van Rossum - is getiteld Gisteren en Vandaag. Op twee pagina's naast elkander worden voorheen en thans telkens tegenover elkaar gesteld in twee prenten naar met waterverf kinderlijk gekleurde tekeningen, onder elk waarvan een zesregelige strofe, - kunsteloos eenvoudig, in eenparig rijm gehouden - hetzelfde onderwerp betreffend.

Op de plaatjes is veel te zien, en hoe langer men er op kijkt, des te meer aardige en fijne details men er op gaat ontdekken. Die van Het Kind b.v. of De Hypnotiseur, zijn toch wel van uitzonderlijke zotheid. De Echtgenoot (Gisteren) glij-zit zo zonderling op een perspectiefloze sofa, evenals trouwens op hun fauteuil De Boekhouder (Vandaag) en De Generaal (Vandaag), dat hier de welbewuste opzet tot kinderlijke stunteligheid nauwelijks meer gemaskeerd wordt. Veth zet met inzicht en geest den traditionelen trant voort der verluchtingen van oude colportageromans en centsprenten uit het einde der vorige eeuw. Het is deze stijl, die het onzegbaar zotte mogelijk maakt van den kogelregen-als-een-bijenzwerm rondom De Generaal (Gisteren).

[p. 371]

De spot der versjes is, als gezegd, goedaardig, hoewel niet zonder iets bedekt-giftigs hier en daar. Ik voor mij had ze best nog wat venijniger en scherper willen hebben. Een epigram zou toch eigenlijk eer satyrisch dan parodistisch moeten zijn. Uit De Generaal van ‘Vandaag’:

Hij heeft de jicht, en rijdt niet meer te paard.
Maar hij beheerscht den toestand op de kaart.
Hij leidt per telefoon het offensief,
De oorlog brengt voor hem geen ongerief.

Tot slot wil ik in extenso De Bruid aanhalen, waarvan ook de kostelijke prenten in hun soort ongewoon raak zijn en vooral in ‘Vandaag’ uiterst geestig.

In tranen zwom Mama. Het ging gebeuren!
Haar dochter was niet van haar los te scheuren.
‘Heb je het vlugzout? Kind, je staat te beven.
Geen wonder ook, 't is een besluit voor 't leven’.
Papa, haast sprakeloos van zorg en smart,
Drukt veel den bruidegom nog op het hart.

Vergeet dus niet: morgen om elf uur trouwen.
't Zou iets voor jou zijn, dat niet te onthoûen.
Wij laten evengoed elkander vrij, en
Als het ons niet bevalt, dan ijskoud scheîen.
Zorg maar, dat ik mij nooit hoef te verminderen.
En, - maar dat spreekt vanzelf - ik wil geen kinderen.

Hier is de parodie vanzelf overgegaan in bitter sarcasme, waar met felheid en genadeloos de omtrek van een hol en luid hedendaags cynisme chargerend wordt nagetrokken. Hier geen roomsoes met gif meer, maar puur rattenkruit.

1938

Cornelis Veth, Gisteren en Vandaag Amterdam, Bigot en Van Rossum.