Onderzoek en vertoog 2

[p. 216]

Een dichter van 't Fonteintje

Reimond Herreman behoort tot de groep, welke men genoemd heeft: de dichters van het Fonteintje. Met Maurice Roelants, Richard Minne, Karel Leroux, maakte hij daar de kern van uit. In het in 1921 te Brussel opgerichte tijdschriftje 't Fonteintje schreven bovendien o.a. nog Raymond Brulez, Joris Vriamont en Urbain van de Voorde. Maar de vier eerstgenoemden werden toch in het bijzonder met dien naam aangeduid.

Over het karakter van deze groep wil ik hier niet in uitvoerige uiteenzettingen treden. Zij was tot op zekere hoogte te beschouwen als een - wat de verstechniek betreft - traditionalistisch en Frans georiënteerde reactie op de - technisch alweer - Duits en expressionnistisch gerichte stromingen, welke toen, in de school van Wies Moens bovenal, de Vlaamse poëzie overheersten. Ook theoretisch en met name in artikelen van Reimond Herreman heeft de groep zich tegen de stuurloze modernisten gekeerd. Jan van Nijlen heeft in 1924 een bloemlezing uit hun verzen uitgegeven, getiteld De Dichters van Het Fonteintje. Gelijk zovele tijdelijke coalities in de litteratuur is, met het verdwijnen van het kleine tijdschrift, deze kring, nadat hij zijn taak in het algemene bestel der Vlaamse letteren had vervuld, ontbonden.

Maurice Roelants is een zwager van wijlen Karel van de Woestijne. Dat de genoemde jonge dichters dezen laatste met bewonderende geestdrift als groten voorganger begroetten en hem, zij het in gepaste mate en niet steeds geheel bewust, volgden, spreekt vanzelf. Wij zullen hier niet nagaan hoe Reimond Herreman niettemin, in zijn vroeger werk (ik noem slechts Pimpels de Zon, 1924), erin is geslaagd toch een geheel eigen gestalte te handhaven, ironisch en speels, licht en grillig. In die publicaties was het duidelijk dat 't Fonteintje, behalve in Van de Woestijne, ook in de dichters der Franse fantaisistische school, als Pierre Jean Toulet, zijn meesters had gezien. In Het Helder Gelaat echter heeft Herreman thans een naar geest en vormgeving in goeden zin meer klassieken (niet: classicistischen) kant van zijn wezen naar voren gebracht, welke weder nader staat bij Karel van de Woestijne.

In het bijzonder blijkt dat door twee eigenschappen, zijn sensualiteit en zijn intellectualisme, welke ook hier, door en in de erkenning-zelf van hun tweespalt, veelal tot één heidens levensgevoel verenigd zijn. Een derde element van Van de Woestijne, de - bij hem meer problematische - katholieke wereldbeschou-

[p. 217]

wing waarin het mystiek gevoel zich uitspreekt en het denken zich vertolkt, ontbreekt bij Herreman.

Ook hierin is deze duidelijk van een jongere generatie, dat de barok overdadige, rijk en sierlijk vonkelende woordpracht, welke vooral voor den jongen Van de Woestijne kenschetsend was, bij hem ontbreekt. Deze laatste meester overigens is zozeer met zijn tijd meegegaan, dat in zijn laatste bundels uiterste soberheid vaak dien rijkdom verving; daarbij deed hij zelfs modernistischer factoren meewerken, dan men waarschijnlijk ooit bij den jongere zal vinden. Dat is ook te begrijpen. De gezonde evenwichtigheid van Herreman heeft de fin de siècle decadentie van Van de Woestijne nooit in zich gehad, en daardoor ook niet diens neiging bespeurd, zich te vernieuwen in het experimentele. Men gevoelt inmiddels, dat beiden een renaissancistischen inslag gemeen hebben; wie van Herreman den aanvangsregel leest van Dageraad:

Apolloon, klaarte, en gij, Dionysos, vergeten,

denkt onwillekeurig aan den aanhef van het bekende sonnet van Jan van der Noot:

Apollo klaar! zoo gij op de reviere
Van Xanthes zongt...

Ook in technische details is soms de ascendentie van Karel van de Woestijne te gevoelen. Zo b.v. in den rhythmischen omslag van de eerste (en ook van de tweede) strophe van Wankelmoed:

Ik heb te hoog mijn lied gestemd,
want reeds was elke vreugd getemd
nog vóór de zang begonnen.

Typisch Woestijne-achtig zijn ook wendingen als deze, in het mooie Vaarwel aan de jeugd:

...ik was 't gedicht en die het las;
ik was de mond die dronk, en 't licht dat werd gedronken
Ik was mijn oorsprong en mijn doel...

De kleine metrische onregelmatigheden, welke men ondanks den klassieken vorm hier en daar in de eerste gedichten van den bundel aantreft, blijven verderop achterwege. Ook naar den inhoud komt daarin een ontwikkeling. Deze uit zich niet in een streng doordacht verband, gelijk de afzonderlijke gedichten van Verwey tot één ononderbroken geheel bedoelt te maken,

[p. 218]

maar de opzet, een zekere evolutie uit te beelden, is toch wel te onderkennen. De eerste afdeling, Het stomme verlangen, brengt met de wilde geslingerdheid der jeugd - hoe voortreffelijk koel, in al haar romantiek, hier doorschouwd en daarmee overwonnen! - een schier pantheïstischen levenshonger, vol individualistisch zelfbesef, tot uiting. ‘Ergens’, heet het in Verlangen zonder naam,

Ergens zijn voor mijn komst twee armen uitgespreid:
als ik mij hijgend in dien schoot heb neergevleid
zal hij van aarde en hemel, zon en sterren wegen!

Het moet niet ‘neergevleid’ maar ‘neergevlijd’ zijn, de dichter vergeve deze schoolmeestersopmerking.

In het nu volgende Een naam is de jeugdige leefdrift reeds concreter gericht:

't verlangen kreeg een naam, dien ik nog aarzlend spel;
op al zijn letters speel ik het verborgen spel
waarin de vreugde lokt en alle smarten dreigen.

De dichter moge hier nog aarzlend spellen, het gaat al beter dan in de vorige aanhaling.

Een bewuster levenshouding van den gerijpteren geest verbeeldt de tweede afdeling, samengevat onder den naam De onverhoedsche luister. In gedichten als De Vrouwen en De Dronkenschap spreekt een edel epicurisme dat, zonder grove genotzucht, maar van een zeer aardse sensiviteit doortogen, moedig en mannelijk ja zegt tegen het leven. Doch dit niet samen in het koor der luiden en dommen. Integendeel: deze kracht is uit lijden gepuurd. Een wijs en sceptisch maatgevoel betoomt dezen Latijns geschoolden geest en behoedt hem ervoor, op te gaan in excessen. Herreman is de dichter die alle dingen proeft en beproeft, ze keurt en ervaart, en ze noch verwerpt noch ook blijvend zich eraan verliest. Hij haalt er slechts de essentie uit, scherp bewust blijvend van het vergankelijk en tijdelijk karakter onzer diepste ogenblikken, en van hun waarde juist hierdoor. Daarom zullen zij ook niet

den geest beneevlen, die de grens der vreugde kent.

In Verloochening erkent hij de negatieve uitkomst van het leven in prachtige doorzielde strophen gelijk deze:

Laat gaan de dag, ik ben van hoop en wanhoop dwars;
geen zalvend water komt mijn oog als vroeger klaren,

[p. 219]

 

't gebaar der vaadren is versteend in mijn gebaren,

 

ik ben vóór 't eind doorwond gelijk een boom vol hars.

Maar die uitkomst aanvaardt hij toch ook weer als positief. Zo in het melodieuze De geur van verre rozen:

Zoo is het goed, zoo moet het zijn,
van elk geluk een zachte schijn,
een geur van verre rozen;
ik heb mijn heil aan menig hart
in vreugde weemoed, vreugde in smart
gezocht, en niets gekozen.

De derde en laatste afdeling, Het helder gelaat, toont ons dan den dichter verzoend met zijn aardse lot, na alle bewogenheden uiteindelijken vrede vindend in zijn aardse metgezel:

maar 'k lig nu vreedzaam in uw heldre zorg gemeerd.

het leven van ons leven is uit u geput
gij zijt het water dat ik niet verleer te drinken.

(De Haven)

Evenals in Les Heures du Soir van Emile Verhaeren zijn hier huiselijk geluk en echtelijke liefde op aangrijpende wijze bezongen, sentimenten welke als bron van inspiratie zo hoogst zelden tot poëzie doorbreken en daardoor hier des te treffender. Als natuurlijke conclusie brengt deze staat echter mede een Vaarwel aan de poëzie, welks laatste twee strophen luiden:

Ik voel hoe 't oude lied die stille glorie derft,
en nu 'k van allen spijt en hunkren ben ontheven,
zal ik mijn nieuw geluk geen ijdle namen geven
opdat zijn preveling niet aan mijn lippen sterft.

Ik ben als een ontwaakt uit diepe duisternis
die al zijn droomen groet als scheidende gezellen,
en in zijn hart een woordeloos gedicht voelt wellen
waarvan de stilte zelfde stem en luister is.

Tot hoe volkomen zuiverheid zijn deze schone verzen gekomen. De psychologische ontwikkeling, welke Reimond Herreman heeft doorgemaakt, heeft mede zijn dichterschap naar haar hoogtepunt gevoerd.

1936

Reimond Herreman, Het helder Gelaat. Reeks ‘Jonge Schrijvers uit België’. Brussel, 1935