Onderzoek en vertoog 2

[p. 214]

Het groteske als obsessie

Een curieuze en oorspronkelijke geest is zonder twijfel de te Berlijn woonachtige Nederlandse debutante Til Brugman, die zowel in haar moedertaal als in het Duits schrijft.

Scheingehacktes en Schaufenster-hypnose zijn twee korte prozastukken van een zo bizarre fantasie, die niettemin zo kalmweg en nuchter wordt voorgedragen, dat men haast zichtbaar boven een pratenden mond, die maar voortspreekt, twee hooggetrokken wenkbrauwen in een kalm voorhoofd ontwaart, welke de aandacht bij het gesprokene vasthouden en in den zin van het bizarre verhaal doen glijden.

De beide stukken hebben een onmiskenbaren humor, ook een bekoorlijken taalhumor, die wel merkwaardig is voor deze in het Duits schrijvende Nederlandse vrouw, maar de grappigheid van de verhalen heeft iets benauwends, maakt achterdochtig tot het verhaal ten einde is, om dan ineens weer voluit humor te worden.

In dezen stijl, van een verhaal als Schaufenster, dat de obsessie van een kleptomanischen man, die zichzelf steeds maar kalm en met nadruk verzekert niet afwijkend te zijn, tot onderwerp heeft, zit de humor verward. Er is niet veel uitweg voor, de humor van den stijl brengt af en toe verademing, maar het geheel is benauwend en het wordt door die gevangen gehouden grappigheid eigenlijk nog benauwender. Deze man komt op een goeden dag in een grote stad aan met de bedoeling om een van de vele facetten van het leven van die stad te leren kennen. Als door een onzichtbare hand geleid komt hij tegenover een etalage te staan, welke geheel vol is met kunstig op elkaar gestapelde blauw geëmailleerde melkkokers. Onderaan grote melkkokers, doch dan naar boven toe steeds kleinere kokers, die tenslotte ergens in den achtergrond weer met elkaar verbonden zijn, zodat het geheel een poort vormt. De man raakt onder den ban van deze serie. In deze hypnose begrijpt hij met geen mogelijkheid meer hoe hij zo lang zonder die melkkokers geleefd kan hebben, ja, hij vraagt zich zelfs af, of er zonder de vervulling van deze melkkokers wel een leven denkbaar is, om vervolgens met angst aan alle Chinezen te denken, die ergens heel ver, zonder melkkoker op het een of andere dorp toelopen. Alle melkkokers worden gekocht - zij worden gevolgd door grote voorwerpen en kleine voorwerpen, doch van alles een serie, tot het huis van den man de triomf van de serie geworden is en hij

[p. 215]

geen mogelijkheid en geen uitweg meer heeft om nog meer te kopen en er een wanhoop komt, die eerst tot ruilen leidt, dan tot het stelen van steeds kleinere voorwerpen en tenslotte naar een psychiatrische inrichting.

Men zou parallellen kunnen trekken naar Maurits Dekker, doch dit verhaal van Til Brugman is zo veel koeler, van een weidse koelheid, en toch eigenlijk van een zo dwazen humor, dat toch weer geen vergelijking mogelijk is. Het is een zeer merkwaardige geest, die dit verhaal geschreven heeft, omdat het in iederen regel een voornaamheid heeft, welke zo vreemd afsteekt bij de haastigheid waarin het verhaal gedicht is.

Die haastigheid is ook een kenmerk van het eerste stuk, Scheingehacktes. Dit beschrijft hoe de mensen van vegetarisme tot een gesublimeerd vegetarisme geraken. Een strijd tegen het vlees, waarin tenslotte de bacteriën bescherming gaan genieten en waar in het uitbannen van het vleeselijke tenslotte de kleinste geluiden lijfelijke aanvallen gaan worden. Eindelijk komt de mens dan tot de herontdekking van het bloed en er komt een soort zondeval uit het vegetarisme, waarin iedereen opeet wat hij kan bemachtigen en het vreselijkste kannibalisme hoogtij viert.

Dit verhaal doet denken aan den bundel Verhalen van Belcampo, doch ook hier is het weer de merkwaardige helderheid en bovenal de humor, die al heel sterk is, welke deze vergelijking slechts ten dele doet opgaan. De verhalen van Belcampo hadden iets ziekelijks, iets klams. Doch, hoe vreemd ook de fantasie van de beide verhalen van Til Brugman is, ziekelijkheid zal men er niet in vinden. Zij zijn helder en in den stijl ligt tenslotte nog een rijpheid, welke het den lezer niet mogelijk maakt tot een vluchtige realisering te komen, doch die hem dwingt, aandachtig en toegewijd te lezen.

1936

Til Brugman, Scheingehacktes. Mit Zeichnungen von Hannah Hoech. Verlag Die Rabenpresse, 1935