Onderzoek en vertoog 2

Het wekken van Spheer

De jonge Cola Debrot is er in geslaagd, om in dit debuut tweeërlei spheer te scheppen: die van een landschappelijk en menselijk milieu, en die van een levensgevoel. Spheer kan alleen door suggestie verkregen worden. Deze suggestie betekent, dat een werking wordt bereikt, die vollediger is en meer op de eigen associërende aanvullende verbeeldingsactiviteit van den lezer berust, dan wat in den regelrechten inhoud der woorden wordt uitgesproken. Zij betekent, dat de schrijver niet een indruk weergeeft, maar dezen oproept door de elementen weer te geven, welke bij hem de totaliteit van dezen indruk verwekten en derhalve kunnen geacht worden, deze functie eveneens bij den lezer te vervullen. Dat spheer daardoor iets moeilijk tastbaars en definieerbaars is, wil nog niet zeggen, dat zij alleen maar als een indirect en min of meer onduidelijk iets tot ons komt. Zij is de dooreenwerking van een gemoedstoestand en deszelfs voorstellingsinhoud tot één geheel, maar kan als een onloochenbaar scherpe en heldere realiteit uit het werk spreken en dan reeds in den toon zelf van den auteur, welke al zijn woorden doortrekt en verenigt, voelbaar zijn.

Zulks is bij Cola Debrot ten zeerste het geval. Dat maakt de voortreffelijkheid uit van zijn novelle. Men zal met hem voortaan rekening hebben te houden, want zijn werk heeft zich aanstonds als een verrijking van ons jonger proza doen kennen.

Het suggereren van een spheer kan, met in acht neming van de hierboven algemene grondtrekken, op verschillende wijze tot stand gebracht worden al naar gelang van de litteratuursoort waar het in optreedt. Met voordacht heb ik den inhoud van dit

[p. 122]

werkje daarom niet verteld. Niet alleen zijn het psychologische middelen met welke Debrot zijn suggestie heeft bereikt, de vermenging met de jeugdfantasieën; de zorgvuldige dosering van de spanningen; het ineenvloeien van de moeder-imago met het beeld ener zuster; enz. Maar bovendien: in den tijd van den naturalistischen roman werd spheer gesuggereerd door een veelheid van sensitieve en disparate, uiterst fijne en kleine observaties van gewaarwordingen, welke slechts alle tezamen dat onzegbare fluïdum konden teweegbrengen dat meer was dan de som van deze. De symbolistische periode deed het gezichtsbeeld ter wille van den muzikalen klank vervagen; hier moeten de rhythmische stilten tussen en achter de woorden meewerken, de herhalingen van sterk pregnante, korte, weinig explicite maar zwaar geladen woorden, ontworsteld als het ware aan een duister zwijgen. Men denke aan een werk als Wilde's Salomé of de drama's en de poëzie van Maeterlinck. Onze tijd van zakelijkheid suggereert de spheer weder met zijn eigen middelen. Bij Debrot geen ‘dichterlijke’ vaagheid meer maar de grootste precisie, geen minutieuze details ook maar de grootste soberheid. Slechts een selectie uit de sprekendste waarnemingen, de essentieelste ogenblikken, is toegelaten in de woorden van dit proza. Geen plastisch of psychologisch gegeven staat er op of om zichzelf, om het enkele kunstenaarsgenot van het uitbeelden. Alles heeft een dienende functie en moet in zijn overwogenheid meewerken om als feitelijkheid zowel voor zich alsook voor de niet in woorden te vangen werkelijkheid van een groter totaliteit te spreken. Het sensitieve detail en de vage klank van naturalisme en symbolisme hebben hier voor de overzichtelijke duidelijkheid van het modern zakelijke plaats gemaakt. En het resultaat is er niet minder suggestief om.

Al ware het alleen reeds hierom heeft Cola Debrot een werk van betekenis gemaakt, en representatief voor het nieuwe proza van onzen eigen tijd. Ook de nergens opzettelijk voelbaar gemaakte omstandigheid, dat hij zich de voor elk tegenwoordig auteur onmisbare beginselen der hedendaagse diepte-zielkunde heeft eigen gemaakt, draagt daartoe bij. Voor den kroniekschrijver der letteren van onze dagen is het een aangename taak, te mogen wijzen op een debuut dat reeds terstond zo gewichtige en belofterijke eigenschappen in zich verenigt.

1935

Cola Debrot, Mijn zuster de negerin. Amsterdam, Nijgh & van Ditmar, 1935