Onderzoek en vertoog 2

De stem der dochter

Mea Verwey heeft indertijd met verzen gedebuteerd in het tijdschrift van haar vader, De Beweging, onder het pseudonym Gerda van Beveren. Haar eerste bundel, Golfslag, verscheen in 1921 onder haar eigen naam. In haar tweeden bundel, dertien jaar later, heeft zij haar schuilnaam weer aangenomen, als in haar jeugd:

De schuilnaam Gerda, als een schoon symbool
En als het mom van jonge onbekende,
Waarachter ik mijn zelf van dichterkind verschool.

Golfslag was een ongelijke bundel, dikwijls echt jeugdwerk, maar met hier en daar stellige beloften. Duidelijk was veelal de invloed van den jongen Van Eyck, van de toenmalige Beweging-dichters zeker een dergenen die het gemakkelijkst bij jeugdigen ‘aansprak’. Onder dezen invloed werd die poëzie in haar eigenlijk wezen dikwijls meer stroom dan beeld. En om die stroombeweging onvertraagd in zich vast te houden greep de dichteres dan naar het snelst-aanwezige, dat is het niet ervaren of gevonden, maar voor de hand liggende, gedachteloos algemeen gebruikelijke, het geijkte beeld. Tussen veel poëtisch doffe plekken (het typisch intellectueel Beweging-achtig opgezette Zee-visioen b.v. bestaat daar voor een groot deel uit) treft men evenwel soms eensklaps een prachtige, waarlijk dichterlijke vondst, gelijk dat vers van de leeuwerik die ‘stijgt langs het pad van zijn stem’ (De Stervende Zwaan).

Voor het overige waren het vrijwel de beste gedichten uit dezen

[p. 118]

bundel, welke die vermaagschapping vertoonden: De Stem, Er is een Land..., In de Diepten... In denzelfden toon getuigde Zang van Vroeger reeds van aanmerkelijk groter rijpheid en technische beheersing, en was Het Getij een hoogtepunt, waarin de mogelijke zwakheden van het genre ten volle waren overwonnen.

In vele andere van deze eerste gedichten is het echter maar al te duidelijk, dat de enkel-mededelende registrering van een innerlijk leven - dat hier bovendien meer geest is dan deszelfs gevoelsbegeleiding -, hoe zuiver ook, nog geen poëzie behoeft te worden. Maar sterker en sprekender wordt de vertolking der bewegingen van dien geest, en door zijn ongeremder losstromende emotiviteit overtuigender, waar de dichteres haar interieure bevindingen aanschouwelijker gaat ervaren, in gestalten vastgelegd welke zij in de buitenwereld weet te projecteren als zichtbare en als het ware uit zichzelf levende dragers van de psychische wederwaardigheden die haar beroerden: zinnebeeld, zinrijk beeld, verbeelde zin. Voorbeelden hiervan zijn De Andere Zoon, Mikrokosmos e.d.

Dat het zoveel later ontstane Stem van het Hart een geheel ander karakter draagt dan deze eerste bundel spreekt vanzelf. Er is winst en verlies. Iets van de frisse, argeloze bekoorlijkheid der jeugd, welke in Golfslag hier en daar doorbreekt, is verloren gegaan. Daar tegenover staat vaak een groter vastheid, zoal niet gelijkmatigheid.

De bundel bevat drie afdelingen genaamd, naar de aloude spreuk, Vivos Voco, Mortuos Plango en Fulgtura Frango. De eerste bevat jeugdherinneringen en verdere bekentenissen welke gelijk trouwens gans het oeuvre van Mea Verwey, een overwegend autobiographischen aard vertonen; het gelegenheidsgedicht, het gedicht met een bepaalde persoonlijke aanleiding, had Albert Verwey reeds weder in zwang gebracht. Het middengedeelte bezingt doden, of den dood (Blind is 't Noodlot..., Dit Oude Hart); ook Kind'ren die Vondel verloor... In de verzen der slotafdeling heeft de dichteres de uitingen van haar positieve, aanvaardende gevoelens tegenover het leven bijeengebracht. Stem van het Hart - inderdaad vertolkt de titel van den bundel zeer goed zijn overheersenden karaktertrek. Deze poëzie is uit het gevoel opgeweld, al kan helaas niet ontkend worden dat zij wel eens meer spreekt dan zingt; meer spreekt over gevoel dan gevoel uitdrukt en opwekt. In die gevallen zou Gerda van Beveren Goethe kunnen tegenvoeren:

[p. 119]

 

Gar kein Hauch ist mein Gedicht:

 

Wenn ich nicht red', bild' ich nicht.

Maar over het algemeen zijn deze gedichten, door hun simpelheid en directheid, echt en zuiver vrouwelijk en daardoor sympathiek.

Wel grijpen zij soms te hoog. De vier grote gedichten van Kinderleven kunnen niet doen vergeten, hoeveel scherper indringend, plastischer en bewogener de geniale Dèr Mouw in zijn Nagelaten Verzen een dergelijke stof verwerkt heeft. Ook vertonen daardoor andere gedichten soms een zonderlinge vermenging van bewerenden en geëxalteerden toon terwijl de eigenlijke extaze niet tot ons over komt.

In Stormvloed doet de dichteres voor het eerst iets van regelrechten invloed van haar groten vader bespeuren. De driemaal herhaalde aanvang der strophen met Zolang duidt zelfs op een directe reminiscentie aan den viermaal herhaalden aanvang met Zoolang in Begeerte, (in Verwey's prachtigen bundel Het Zichtbaar Geheim); en in het slotvers der derde strophe (Rondom mijn hoofd), aan het slotvers van de tweede strophe (Boven Zijn hoofd) en de laatste strophe (Rondom Zijn hoofd) van Paschen (uit Het Blank Heelal).

Maar ook in ruimeren zin is de litteraire ascendentie, is - hoe zou het ook anders kunnen - de spheer van het Beweging-milieu, zij het niet doorlopend en soms slechts in een nauw merkbaar detail, in haar nawerking onmiskenbaar. Ook - waarom het niet toe te geven - in haar keerzijde: een soms al te huisbakken, platvloerse nuchterheid, die dan niet als een volgehouden en bewust litterair middel optreedt (Penning), dat een eigen Hollandse intimiteit schept, maar als een bepaald storende en uit den toon vallende lapsus. Zo de twee slotverzen van Het Ouderhuis, of een vers als waarmee Gerda II aanvangt:

Toen kwam het huwlik en de kind'ren kwamen,

of de nuchter zakelijke mededelingen die men verspreid vindt in Het Eigen Huis.

De laatste afdeling bevat weder voornamelijk de als symbool ervaarbare gestalten, welke innerlijke toestanden, gebeurtenissen, of bewegingen veruitwendigen, gelijk wij ze reeds in Golfslag leerden kennen. Het persoonlijk menselijke wordt ermede in groot omlijnde veralgemeningen vastgelegd: De Delver, De Melaatse, De Nar, De Afvallige Monnik, Rogge, Aan de Schildpad in mijn Vijver enz. Als voorbeeld volge hier

[p. 120]

De melaatse

 

Zie mij niet aan, ik draag een open wonde

 

Melaatsheid heeft mijn aangezicht geschonden,

 

Ik ben een wrak van menslike ellend.

 

 

 

Raak min niet aan, ik heb verdorde handen,

 

Mijn lichaam is omzwachteld door verbanden,

 

Wee over ieder, die zich tot mij wendt!

 

 

 

Sluit mij niet op, met andere leprozen,

 

In d'open tuinen bloeien voor mij rozen,

 

De bomen in de gaarden lopen uit.

 

 

 

Werp mij niet uit, ik kan u nochtans eren,

 

Mijn onvolkomenheid zal u niet deren,

 

Mijn stem is gaaf en zuiver van geluid

 

 

 

Laat mij de vrijheid, Heer, dat ik kan zingen,

 

De lofzang die ten hemel door zal dringen,

 

Ontstegen aan het stof, dat welkt en rot.

 

 

 

Aanvaard mijn lied, ontdaan van alle noden,

 

Het beste wat ik heb wordt u geboden,

 

En draagt mijn ziel gereinigd tot haar God!

Tot de beste gedichten van den bundel reken ik Stormvloed, Leven's Leven..., In de Nacht, met den mooien beginregel.

In de nacht ben ik ontdaan ontwaakt

en Blind is 't Noodlot..., Vele van de deels meer huiselijke, deels meer onmiddellijk aansprekende, hartelijke gedichten zullen intussen eerder in den smaak van ongeschoolde lezers vallen en ingang vinden bij vele werkende vrouwen die tevens in hun gezinsleven opgaan. Die gedichten vallen geheel buiten de discipline van De Beweging. On ne peut contenter tout le monde et son père.

Toch herkent men ook in het na den oorlog uitgegeven bundeltje Flitsen de stem van haar vader. Men hoort die n.l., en niet zonder ontroering, doorklinken in het titel-gedicht Flitsen, in zijn geest en zijn wendingen en zijn zinsvorm. Hiermee is niets gezegd tegen de oorspronkelijkheid van deze dichteres, want dat Mea Verwey ook hier in geheel anderen trant kan schrijven, blijkt o.m. uit dat fraaie en intieme Legende, een gedicht dat in het reeds niet meer zo kleine oeuvre ongetwijfeld een aparte en eigen plaats zal behouden, en in het misschien iets minder

[p. 121]

treffende, maar toch door een sterken gevoelsstroom gedragen Liedje.

Een gedicht als Bloeiende Acacia getuigt van een grote kundigheid in het lyrisch doorzielde symbolische genre. Het curieuze Het Meertje verplaatst ons door den toon in den tijd van Bellamy.

1935; 1949

Mea Mees-Verwey, Golfslag. Santpoort, C.A. Mees, 1921

Gerda van Beveren, Stem van het Hart. Gedichten. Santpoort, Uitgeverij v/h C.A. Mees.

Mea Verwey, Flitsen. Santpoort, N.V. Uitg. v/h C.A. Mees