Onderzoek en vertoog 1

[p. 668]

Eilandbewoonster

Clara Eggink heeft onder den titel Schaduw en Water een bundel gedichten uitgegeven, welke verdient met warmte onder de aandacht te worden gebracht. Want alles wat zweemt naar opzichtigheid, excessiviteit of luidruchtigheid is aan deze poëzie vreemd, en daardoor zou het kunnen gebeuren, vooral in een tijd als dezen, dat deze bescheiden verzameling over het hoofd werd gezien, te eerder waar het hier een nieuwen naam gold, nog slechts uit tijdschriften bekend.

Dit nu zou een te betreuren onbillijkheid zijn. De meest op den voorgrond tredende eigenschap van Clara Eggink's verzen is hun zuiverheid. Deze is bij een debuterend dichteres iets zeer zeldzaams. Voor een jong auteur zijn veelal de eigen sentimenten een nog weinig helder gebied, troebel, onbegrepen en chaotisch. Vandaar dat dan de stem zichzelf zo menigmaal tracht te overschreeuwen, om door hevigheid van uitdrukking de lege en ondoorzichtige plekken in het gevoelsleven te verdoezelen. Daar in dit stadium ook het taalinstrument nog niet met voldoende geoefendheid en delicaatheid beheerst pleegt te worden, komen hier dan een psychologisch en een technisch tekort als elkaar versterkende factoren samen om dat typisch dilettantisch grootsprakige te veroorzaken, dat den lezer van veel jeugdpoëzie zo afkerig maakt. Waardoor dikwijls de beteren onder de kwaden mede te lijden hebben, en de kwaden zelf nog tegen een wantrouwen jegens hun werk te kampen hebben, wanneer ze reeds tot de beteren zijn gaan behoren.

Het debuut van Clara Eggink onderscheidde zich gunstig van de soort van gedichten die hier geschetst werd. Jong maar niet onbeholpen, rijp (want doorleefd) zonder in schablonen te vervallen, doordrenkt van natuurgevoel, stroomt deze evenwichtige poëzie uit in den onmiskenbaar echten toon van een in wezen en oorsprong typisch lyrisch sentiment. Zeker, dit sentiment onderscheidt zich noch door een diep persoonlijk karakter, noch door nieuwe, eigen, oorspronkelijke uitingsvormen. Maar ook het traditionele vers kan een overtuigend, levend en bewogen, een verantwoord en boeiend gedicht opleveren, zo het, gelijk hier het geval is, uit een waarachtige ervaring, uit een van de werkelijkheid der poëzie vervuld gemoedsleven voortkomt. De hier bereikte, klassiek aandoende eenvoud is uit een geraffineerd en subtiel uitwegen van de gevoelswaarde der taalmiddelen ontstaan.

[p. 669]

Deze over het algemeen droefgeestige en zachte lyriek is de loutere uiting van een jong vrouwenhart, dat, zonder zelfingenomenheid of effectbejag, gedrongen wordt zich uit te spreken in de golvingen van zijn ontroeringen, en de beweging van zijn aandoeningen met een aandachtige stem te volgen en te begeleiden. Er zijn vele sterkere, vele karakteristiekere uitingen in de dichtkunst onzer jongeren - zuiverdere weinig. Er is een rustige waarneming in dit werk, een eerlijke afkeer van de gemakkelijke en dankbare vaagheid, een oprecht afgaan op de juiste expressie. De hier en daar nog zwakke concreetheid ziet men in toenemende mate sterker worden; zij geeft een element van rake sobere doeltreffendheid aan vele dezer gedichten, dat doet gevoelen, hoezeer een verdere ontwikkeling van de jonge dichteres in deze richting moet liggen, welke tot sprekenden vorm kristalleert wat een enkele maal nog enigszins haperend en zwevend bleef.

Clara Eggink is een dichteres, die blijk heeft gegeven te beseffen, dat zij haar verzen alleen kan rein houden van onechte elementen, niet door ernaar te streven anderen te vinden, maar door zichzelf te behouden.

In de in 1938 verschenen bundel Het Schiereiland bewees Clara Eggink tot de beste jonge dichteressen te behoren. Jo Landheer is ingehoudener en beknopter, maar aan haar nog het meest verwant. Bij beiden zijn liefde en dood de centrale gevoelens, waarin het vers zich kristalliseert. De meer of min negatieve waardering van het leven is evenwel Jo Landheer meer ingeboren, en komt bij Clara Eggink meer uit de gemoedservaringen voort.

Zij is soberder en gedragener in haar prosodie dan Truus Gerhardt, die visueel plastischer is. Zij is harmonischer en evenwichtiger dan Wanda Koopman, die experimenteel modernistisch was, en na een opmerkelijk debuut de poëzie helaas weer vaarwel gezegd schijnt te hebben. Zij is niet zo oorspronkelijk als Vasalis, wier debuut in Groot Nederland en wier verzen in Werk een openbaring waren, maar ze is doorzichtiger, eenvoudiger en toegankelijker dan deze. Vergeleken met Schaduw en Water vertoont Het Schiereiland, naar ik meen, een groten vooruitgang. De dichteres is verdiept en gerijpt. Anders dan de meeste dichters van haar leeftijd, volgt zij niet de stijltraditie van Greshoff, Du Perron, Slauerhoff e.a. welke, reagerend tegen het epigonisme van 1910 een verzakelijkte poëzie

[p. 670]

in het leven riep. Maar zij werkt in die oudere traditie van 1910, en zonder dat haar poëzie daarom epigonistisch genoemd mag worden, d.w.z. zonder het woordgebruik van Holst en Buning klakkeloos overgenomen te hebben, dat een geheel vorig tijdvak overwoekerd heeft. Dat bij een zo jonge dichteres invloeden aan te wijzen zijn, niet alleen van Bloem, maar ook, (o.a. in Het Verdronken Kind) van Nijhoff, spreekt bijna vanzelf. Zij zijn echter in een eigen toon opgenomen en dus aanvaardbaar. De ogenschijnlijke simpelheid van C. Eggink's vorm is niet de primaire uiting ener gemakkelijke ontroerbaarheid. Deze verzen zijn klaar als kristal, maar ontspruiten aan een schier mannelijke bezonkenheid en beheersing. Ze zijn kunstig geciseleerd, resultaat van overwogen en kundige techniek. Zij zijn muzikaal; maar ook daarin zeer ingehouden, drijven ze niet op hun welluidendheid. Vooral in de kleinere gedichten blijkt, dat een zekere streng besloten structuur het stromende gevoel intoomt tot een bijna epigrammatische precisie. Ongewoon nauwkeurig en doordacht van woordkeus zijn gedichten als De Heks en De Luiaard samengesteld. Wordt dit element geheel één met een doorbrekende innigheid van het elegisch-vrouwelijke, dan krijgt men zoiets volmaakts als Liedje, waarbij het woord ‘klassiek’ stellig op zijn plaats is. Overheerst het mannelijk-constructieve, dan ontstaat een tot tucht bedwongen beschouwelijkheid gelijk in De Keuze, dat uit de school van Verwey had kunnen zijn. De Verlaten Tuin, een prachtig gedicht, is een voorbeeld van de alleszins vruchtbare wijze, waarop Bloem's invloed tot een eigen bezit verwerkt is.

Deze poëzie is introspectief: de buitenwereld wordt niet, als bij Truus Gerhardt, uit zinnenlust en om zichzelfs wil waargenomen, maar is de aanleiding om zich in het eigen sentiment te verdiepen. C. Eggink bewoont een ‘schiereiland’; de strook die haar met de overige wereld verbindt is smal. Zij heeft zich, in haar verzen, van die wereld teruggetrokken. Maar na haar gekend te hebben. Daarom heeft haar vers dien echten, doorleefden toon, die volheid en geladen kracht, ondanks de onlust van het gevoel, die al onze waarachtige dichteressen, door de tijden heen, gehad hebben.

Dat hoort ook bij haar persoonlijkheid, die nooit in bleke abstractie of logische vaardigheid zou vervallen. Blond als het rijpe koren, heeft zij dien franken, helderen oogopslag van wie uit een zeevaardersgezin komt. Zij is snel en gedecideerd in haar spreken, spottend en impulsief, beschroomd voor gevoels-

[p. 671]

uitingen. Een sterke natuur die weet wat zij wil en het leven aan kan. Maar die kracht wordt ondermijnd door een innerlijke onrust, welke zich weerspiegelt in de beweeglijkheid harer trekken. Het is waarschijnlijk het conflict tussen die onrust en het aangeboren lyrische sentiment, dat haar de ironie, als wapen tegen den gevaarlijken droom, heeft gegeven en de volharding haar innerlijke tweespalt te aanvaarden en ongebroken verder te gaan, steeds opnieuw ondanks een moeilijk leven. Alles, dien mannelijke levensmoed en die vrouwelijke weerloosheid tegenover het leven, vindt men naakt en open uitgezegd in het gedicht, Driemaal, dat tevens doordrenkt is van de bespiegelende gelatenheid en, als de uitdrukking geoorloofd is, moedelozen moed, welke de bewoonster van dit schiereiland een zo bijzondere bekoring verlenen.

1934; 1939

Clara Eggink, Schaduw en Water. De Vrije Bladen, Schrift 3, jaarg. 11, Maart 1934

Clara Eggink, Het Schiereiland. Den Haag, Boucher, 1938