Onderzoek en vertoog 1

Een ophakker

Men moet toch wel op het ziekelijke af egocentrisch en zelfingenomen zijn, om mémoires als deze te publiceren. Om redenen, die vaak genoeg onderzocht zijn, en waarop ik hier niet hoef terug te komen, is sedert den oorlog een hernieuwde belangstelling in de biografie, en a fortiori in de autobiografie ontstaan. Inderdaad veronderstelt dit laatste genre, dat de schrijver in hoge mate vervuld is van zichzelf; maar dit kan voor den lezer verontschuldigd en gerechtvaardigd worden door de belangrijkheid òf van de zichzelf belijdende persoonlijkheid (die misschien niet groot hoeft te zijn, maar toch één groten trek, één meer dan middelmatige karaktereigenschap dient te hebben); òf van de beschreven, nog niet bekende dan wel: bekende maar op een nieuwe wijze beziene gebeurtenissen; òf van den vorm, waarin de schrijver zijn verhaal doet. Ontbreken al deze drie factoren, gelijk hier, dan blijft alleen de ijdele onthulzucht van een ongebreidelde onbescheidenheid, en de veelheid der mededelingen van particulieren aard vermag ons niet meer belang in te boezemen dan een willekeurige, niet voor ons bestemde privé brief, waarvan wij gedwongen zouden worden kennis te nemen. Met de breedvoerigheid, de volledigheid en het welbehagen van een praatzuchtige oude dame vertelt Alexander Cohen ook de

[p. 376]

meest futiele bijzonderheden uit zijn leven, die voor hemzelf ongetwijfeld veelbetekenend zijn geweest, maar ons eigenlijk niets kunnen schelen. Te veronderstellen, dat een zo onmiddellijk uitstorten van gevoelens van persoonlijke sympathie of antipathie - meestal het laatste - over mensen, die wij niet hebben gekend, ook den buitenstaander genoeg zou interesseren, moet toch wel op een zonderling soort temperament berusten. Het zijn evenwel ook soms grote politieke gebeurtenissen, waar Cohen getuige van is geweest: de triomf van Boulanger, het Internationaal Socialistisch Congres van 1889, de bloeitijd te Parijs van het terroristisch anarchisme etc. etc. Evenzo heeft hij, behalve voor ons onopmerkelijke, ook vele bekende lieden ontmoet; hij schildert o.m. Domela Nieuwenhuis, Eduard Anseele, Louise Michel, Johan de Meester (dien hij tot een duel uitdaagde!), Emile Henry, Aristide Briand. Maar de uitbeelding van grote evenementen of grote figuren is op zichzelf van niet de minste waarde, ook journalistiek niet, zo zij niet tevens door een zeer begaafde persoonlijkheid geschiedt. Dan blijft het bij een pretentieus renommeren: - dit heb ik meegemaakt, dat heb ik meegemaakt... kijk eens, wat een hoogst buitengemeen mens ik ben, en hoe interessant!

Het is geen fraaie eigenschap, voor kwaadsprekerij warm te lopen, maar wie zich nu eenmaal te luisteren zet naar roddelzuchtig gebabbel wil dan ook waar, zij het minderwaardige, voor zijn geld hebben en spannende, nieuwe revelaties te horen krijgen (van de soort als b.v. Frank Harris in zijn onvergelijkelijk boeiender My Life and Loves ten beste geeft). Met dit boek komt hij dan echter bekocht uit: het blijft bij het eindeloos breikousverhaal van buurvrouw-van-vierhoog-achter, ook waar de gewichtigste mensen en gebeurtenissen het onderwerp uitmaken. Want daarop wordt dan geen nieuw licht geworpen.

Een zeker ordinair gemeenzame toon moet de gratie en sierlijkheid vervangen, waarmede enkele blijkbaar als voorbeeld genomen mémoires in Frankrijk's litteratuurgeschiedenis met wèrkelijke ‘chronique scandaleuse’ onvergankelijken naam maakten. Maar daar was de kroniek dan ook een voortreffelijk gecomponeerd, critisch en omvattend relaas, en het ‘schandalige’ werd in luchtigen, ironischen, hoffelijken en bovenal brillant geestigen stijl vastgelegd. Dezelfde materie, door de dienstbode aan den huisknecht medegedeeld, zou ons slechts met de vermoeienis ener eindeloze verveling bedrukken.

Alexander Cohen moge voor een bepaald publiek een gewaar-

[p. 377]

deerd journalist zijn - ik kan hem slechts als een vulgairen geest beschouwen. Hij moge een flink man zijn, die veel heeft meegemaakt, en van alles aangepakt zonder zich de kaas van de boterham te laten eten - ik zie in hem niet anders dan een groven grapjas, een lawaaiig ruziezoeker en een kwebbel. Zijn leven moge zeer bewogen zijn geweest en als geheel van groter belang dan de details, die de autobiografie ons zo overvloedig opdringt - ik heb met het boek te maken, en dat interesseert mij niet. Hij moge, ten slotte, zichzelf een helen Piet vinden - ik weiger deze geestdrift te delen, en zo veel als er met dezen journalist ‘in opstand’ voorvalt, zo weinig treft het mij.

Met al zijn steeds terugkerende heibeltjes en stokpaardjes is de schrijver een duidelijke querulant, maar dit is geen argument tegen zijn boek, want ook als zodanig kan een geniaal pamflettist, een Bloy, een Rochefort, nog de aandacht gespannen houden. Dat Alexander Cohen zulks niet weet te doen, dit en niets anders houdt de veroordeling van zijn gedenkschriften in. En hun onaangename dikdoenerij-met-niets (Briand geïnterviewd, tjonge tjonge...! Boulanger gewoon aangesproken, al die gevangenisstraffen en wilde vrienden, ach ach, zo'n ferme vent toch!...) verwekt mijn ergernis; zij geeft mij een gevoel of ik geprest was, deel te nemen aan een tombola zonder nieten, waarvan de hoogste prijs een nikkelen horloge van een kwartje is.

1932

Alexander Cohen, In Opstand. Met houtsneden van Georges Rohner. Amsterdam, Andries Blitz