Onderzoek en vertoog 1

Een gekuiste vrijbuiter

De schrijver van dit boekske is, wat men in vroeger eeuw ‘een Beminnaar der Fraaye Letteren’ zou hebben genoemd. De litteratuur - waar hij zeer in thuis is - blijft hem een verpozing. Hij neemt een belangrijke plaats in het Brusselse muziekleven in, en dit kleine werkje, zijn enige, schreef hij bewust met het ‘dilettantisme’ dat door Stendhal geprezen en bedreven werd. In den goeden zin is dat eraan te bemerken, het dankt er zijn speelsheid, zijn geestelijke vrijheid aan.

Wat deze vrijheid betreft, toen enkele jaren geleden de Exploten in slechts een paar tientallen exemplaren voor vrienden van den schrijver en den uitgever gedrukt werden, in een uitgave die gestreng buiten den handel gehouden werd, was zij nog wel wat groter dan thans. Hoewel ook nu, bij deze eerste voor het publiek bestemde editie, de genummerde oplage nog slechts 150 ex. omvat (zij is als tiende en laatste deel in de serie Luchtkastelen opgenomen), is de tekst, vergeleken bij den oorspronkelijken, op sommige plaatsen aanmerkelijk gekuist.

Vriamont schrijft een prachtig, fonkelend proza, waar men met verbazing en genot telkens nieuwe schoonheden in ontdekt. Zijn uiterst litterair Vlaams, lichtelijk archaïserend, is zoet welluidend en ondanks de vaak schier gekunstelde precieusheid van

[p. 318]

klassieken eenvoud. De eigenlijke inhoud is dol fantastisch, en rijk versierd met bijzonderheden, welke het minder gebruikelijk is in een boekbespreking te releveren. Het geldt een soort reiskroniek, met de goedmoedige oubolligheid van Bontekoe's journaal opgesteld, doch daarbij met een zo spotziek spelen der verbeelding ontworpen, dat de naam Lucianus ons onwillekeurig op de lippen komt, terwijl veel aan de geestesgesteldheid van Voltaire's Candide doet denken. Ook P.J. Toulet zou in deze plaquette, zo hij er in Franse vertaling van had kunnen kennis nemen, een aan zich verwant werk ontdekt hebben.

De stemming, die hier overheerst, is badinerend zonder kwaadaardigheid; zachtjes en meewarig wordt hier gesold met onze menselijke instellingen en ijdelheden, en de eigen ontoereikendheid afgemeten aan de algemene zotheid der anderen. Het is een speciaal soort humor, waarvoor men toegankelijk moet zijn om hem op zijn waarde te schatten, deze aldus ‘afgemeten’, mystificerende plechtstatigheid, deze deftigheid in het parodische zowel waar het over scatologische, als ook waar het over triviale of zelfs dartel erotische aangelegenheden gaat.

Joris Vriamont is een verfijnd genieter van het vergankelijke. Hij is de droog-geestige uitdager van het burgerlijke, aan wien ook de luchthartige melancholie van den hoogmoedigen zwerver niet vreemd is. Achter het masker ener verouderde wellevendheid zegt hij, licht en elegant, zulke cynische dingen als men uit den mond der 18e eeuwse Franse moralisten kon horen. Het is een coquet spelen met de geijkte sentimenten, aangetast maar tevens versterkt door den onvrede van het oud geworden hart, en doorschouwd met de scherpzinnigheid van een letterkundig geschoold verstand. De auteur is niet zo overbewust wellicht, maar veel fantastischer en baldadiger dan Valery Larbaud, met wien hij uit de verte enkele trekken gemeen heeft.

Met de stem van een weemoed die van ironie niet te onderscheiden is, spreekt hier iemand die, uit vele dwalingen teruggekeerd, achter den rustigen glimlach der wijsheid veel vergeefse onrust verzaakt voor aardse zekerheid, maar tevens steeds maatschappelijke rust voor de onrust der ziel. Op maatgang van dit sierlijk, beminnelijk proza ontkomen wij de jacht der actuele en tijdelijke verdwazingen naar het enige oord, van waar een blijvender schoonheid ons tegenstraalt: de beschouwelijkheid.

1932

Joris Vriamont, De Exploten van Tabarijn. Maastricht en Brussel, A.A.M. Stols, 1932