Onderzoek en vertoog 1

Bij enkele verzenbundels

Er is een categorie van gedichtenbundels die tot een volstrekt en onmiddellijk oordeel drijft. Deze behoren ertoe. Maar wanneer mijn opinie zo spontaan tot stand komt, en daarbij onverdeeld afwijzend is, heb ik soms, uit een gevoel van rechtvaardigheid, de neiging, mijn beweegredenen te controleren, en mij den zin en de gronden mijner reactie bewust te maken. En dan is het beschamend, dat een reeks van vragen zich voordoet, die met smaak- en gevoelsmotieven gemakkelijk te beantwoorden zijn, doch zich aan elke redelijke onderzoeking onttrekken.

Is een gedicht onpersoonlijk en onzuiver, omdat het sentiment, dat er aan ten grondslag lag, te weinig gedifferentieerd is? Maar de allereenvoudigste aandoeningen en banaalste ontroeringen hebben wel tot onsterfelijke poëzie aanleiding gegeven.

[p. 206]

Is het dan zo, dat misschien niet het gevoel, maar de uitingswijze zich, in zulk een gedicht, te weinig zelfstandig ontwikkelde? Mogelijk wel. Maar toch, soms ontstonden de prachtigste verzen uit niet meer dan een boers stamelen, regelrecht ontleend aan het gemeenschappelijke, onpersoonlijke ervaren van een ganse generatie, een ganse samenleving. Of in droom. Of in trance. En vakkennis, wanneer daar niets méér bijkomt, is opzichzelf beschouwd even onbruikbaar als een pen zonder inkt. Is een gedicht eerst dan noodzakelijk goed, wanneer een belangrijke, grote, of een zeer loutere, diep waarachtige geest het schiep? Stellig niet. Een bewonderenswaardig geniaal, een in bijna elk opzicht superieur en bijzonder mens kan een pruldichter zijn. En het komt omgekeerd voor, dat een voortreffelijk dichter een overigens geestelijk minderwaardig individu is. Men zal dan terecht de oester om de parel, het erts om den diamant eren. Wat al problemen. En men ziet: altemaal vragen, die de logica voor onoplosbare raadsels stellen, hoe eenvoudig ze op het eerste gezicht lijken. Ik erken met genoegen, dat door deze opvatting de criticus zichzelf overbodig maakt - voor wie puur met zijn verstand de poëzie wil leren begrijpen. De andere lezers... hebben mijn commentaar op deze bundels niet nodig. Al wat ik kan verklaren is, dat ik hun tot mijn spijt de lezing niet kan aanraden.

1931