Onderzoek en vertoog 1

[p. 117]

Vlaamse uitbundigheid

Zoals Binnendijk een typerend voorbeeld van de Vrije Bladenpoëzie, en een Van Wessem als het ware de Onbekende Soldaat van het leger der jongere prozaïsten dierzelfde groep is, evenzo is Van den Wyngaert's bundel Kaleidoscoop een karakteristiek specimen der moderne Vlaamse poëzie, gelijk deze zich (Van de Voorde en de z.g. dichters van Het Fonteintje uitgezonderd) in het algemeen aan ons vertoont.

Tot de algemeen geldende richting van de nieuwere Vlaamse dichtkunst, in haar verbinding van religieuze, humanitaire en revolutionnaire elementen, behoort ook dit werk. Niet bij den initiator dier richting, Wies Moens, sluiten deze verzen echter aan. Ze staan in zover dichter bij onzen tijd, dat ze, zo al niet op Van Ostayen, dan toch op Marnix Gijsen (en, wellicht, enigszins op den Noord-Nederlander Van Schagen) voortbouwen.

In ons land zijn het uiteraard de jongkatholieke dichters van het tijdschrift De Gemeenschap, wier werk met de moderne Vlaamse poëzie het meest verwant is. (De uit De Gemeenschap voortgekomen prozaschrijvers worden, vreemd genoeg, door essentieel andere eigenschappen gekenmerkt, en blijven hier dus buiten beschouwing.) In Vlaanderen, waar alle dichters van huis uit katholiek zijn, vormen dezen intussen een gevarieerder, minder naar buiten afgesloten geheel, dan zij die om De Gemeenschap gegroepeerd zijn. Ondanks de frequente medewerking van enkele niet-katholieke jongeren aan dit tijdschrift, heeft een wederzijdse doordringing en vermenging dan ook niet plaats: en de vurige bewondering van Marsman voor Gerard Bruning is er een voor dat, wat hij niet heeft. Het lijkt me dat de jongkatholieke dichters in ons land in hun verzekerdheid en zelfbesef gesteund worden door de omstandigheid, dat ze een eigen en vrij constanten lezerskring in hun letterlievende geloofsgenoten bezitten. Terwijl ik daarentegen bij het gros der minder prominente vertegenwoordigers van de andere Hollandse jongerengroep vaak het gevoel heb, dat ze wel voornamelijk door elkander, en door hun eigen tantes gelezen zullen worden.

Niet het minst de zwakkeren onder de nieuwere Vlamingen en de Gemeenschap-dichters vertonen de bovenbedoelde verwantschap. Bij alle geestverwantschap is er bij hen evenwel, behalve het genoemde verschil in saamhorigheid, ook nog dit onderscheid op te merken: De dichters van de Hollandse groep hak-

[p. 118]

kelen vaak door weidsheid aan een te schaars, die van de Vlaamse school door vorm aan een te overmachtig sentiment te willen geven. Overigens zij hier vastgesteld, dat in het algemeen de nieuwere Vlaamse poëzie De Gemeenschap meer beïnfluenceerd heeft dan omgekeerd deze de Vlamingen.

Deze laatsten zijn ook in hun letterkunde doorgaans gemoedelijker dan men hier pleegt te zijn. Ze zijn rijker aan invallen. En uitvallen. Het moet duidelijk gezegd worden, dat wij niet uit een conventie van Noord-Nederlandse plechtstatigheid en boekerigheid hun grotere familiariteit veroordelen; hun onbeheerste barokheid, hun loslippige vertrouwelijkheid; de verbazingwekkende vrijmoedigheid van hun bandeloze beeldspraak, versbouw en woordenkeus; het meer nadrukkelijk intieme der persoonlijke mededelingen in hun werk. Dit alles, al is het een betrekkelijk toonaangevende groep Hollandse dichters minder vertrouwd, willen wij op zichzelf nog niet verwerpen. Mits het maar poëtisch verantwoord uit scheppende noodzaak ontstaan, tot een, zij het eigenaardige, schoonheid verwerkt is.

Maar dat is bij dezen dichter niet het geval. Door Van den Wyngaert worden deze elementen, gelijk helaas bij onze zuiderburen wel eens meer voorkomt, meestal aangewend om te snoeven, te pralen en ons te overbluffen. In zijn werk zoekt een grof effectbejag dikwijls zijn kracht juist in die factoren, die wij alleen maar op den koop toe zouden nemen. Zelfs de pogingen tot grappigheid zijn te studentikoos, en zelfs de zelf-ironie is te overbekend, en gelijk trouwens de hele rest, te aangedikt. En met een surplus aan temperament kan deze onmatige, doldriftige, volkomen onnodige kracht-exhibitie, waarin alles ‘kosmisch’, superlatief en gezocht is, niet langer verontschuldigd worden.

Bij dezen dichter is de versificatie ‘vrij’, maar gebrekkig. De verwilderde beeldspraak verliest zich in sprakeloze symbolen, vol verkeerd begrepen dooreenwerking van overdrachtelijke, en aan de onmiddellijke werkelijkheid ontleende wendingen. De breedheid, de grootsheid der onmatig opeengestapelde stukken van (poëtische) overtuiging, blijkt reeds op het eerste gezicht voos: zij berust voor het grootste deel op een onbezield en narcistisch forceren van de stem. En geen ogenblik blijft de dichter vrij van dien onaangenamen, om instemming en bijval pleitenden, zijdelingsen blik naar den denkbeeldigen lezer, dien blik van: ‘hoe lever ik 'm dàt?’ en: ‘dáárvan heb je niet terug!’, stralend van zelfvoldaanheid.

[p. 119]

Een enkel gedicht, als Asta Nielsen, - eerder in De Vrije Bladen verschenen, - doet inmiddels, in zijn soberder zegging, grotere conciesheid en geringer misbruik van excessieve uitdrukkingen, meer nog dan aan een figuur als Werfel, wel even aan sommige verzen van Else Lasker Schüler denken, b.v. uit den bundel Theben (1923). Maar Else Lasker Schüler is toch verfijnder genuanceerd in haar woordkeus, melodieuzer ook; ze heeft een zuiverder afgewogen, organischer gevormd rhythme; - kortom zij is veel groter dichter. Doch het pleit reeds voor Van den Wyngaert, dat de vergelijking even bij ons opkomt. Het bedoelde gedicht moge hier volgen; naast het beste, waartoe deze dichter in staat is, geeft het tevens een kijk op den aard zijner tekortkomingen.

Een fonkelende Engel
waakte over u
bij uw geboorte.

Hij nam de Poolster van de hemel
en plantte haar
- een magies Teken -
midden op uw voorhoofd.

Dan zoefde hij driemaal rondom de luisterende Aarde
en bliksemde over de zeeën en het vasteland
de Boodschap van uw Komst.

En mannen, vrouwen, kinderen, grijsaards,
allen togen uit
bij deze wekroep van de fonkelende Engel...

Toen zij, na dagen,
eindelijk het kindje vonden met het Gesternte
midden op het voorhoofd
hebben zij u, het Wicht,
hóóg, doch zonder blijdschap opgetild.
Zij hebben niet aanbeden,
niet één woord gesproken,
maar 't Noodlot van een gansch Geslacht
als een verschrikkelijk geschenk gelegd
aan uwe paerelmoeren kindervoetjes...

1930

Frank van den Wyngaert, Kaleidoskoop. Verzen met houtsneden van Hans Orlowski. Antwerpen, Bibliofielenvereeniging Tijl. Oude God.