Het rad der fortuin

[p. 339]

VIII

De ergernis en de onmacht, dat hij Tjisse en diens fabriek niet in de melktrust had kunnen betrekken, prikkelden Herre dagen lang. Ze prikkelden echter ook zijn drang naar daden. Hij richtte zijn aandacht op de anderen. Greydanus, de jonge fabrikant, was de eerste die bezweek en met vlag en wimpel naar de trust overging. In de volgende weken sprak Herre achtereenvolgens met Van Tuinen en Nijholt; hij had meer moeite met hen, maar toen zij vernamen dat Greydanus, wiens fabriek een der nieuwste en grootste was van de vijf, reeds had toegestemd, lieten ze zich overhalen. Het laatst kwam Taconis aan de beurt, nadat Herre zwaar met hem argumenteerde en het noch aan beloften, noch aan stille bedreigingen had laten ontbreken.

Tjisse Landman zweeg.

Herre had in September om een bizondere bijeenkomst van de trusthouders verzocht.

Hij reisde er heen, half in de strelende roes, vier nieuwe fabrieken voor de ‘Lacta’ te hebben veroverd, half vol beledigde verbittering, dat hij Tjisse niet had kunnen winnen. Het zwijgen van den geslepen schraper was méér dan een afwachting: het was een sarrend geluidloos lachen uit de verte. Natuurlijk wist Tjisse - hij kon dat tenminste al lang begrepen hebben - dat Herre de anderen zou weten te overreden. Hij steeg er slechts door in prijs; de schavuit was van zins, zich duur te verkopen!

Het werd een vergadering, die Herre met loftuitingen en gelukwensen overstelpte. Hij nam ze zonder veel woorden aan; de mismoedigheid over het geval met Tjisse woog enkel zwaarder. Men zag, dat hij afwezig was en aan iets anders scheen te denken; men begon de reden van zijn afgetrokkenheid te vragen. Hij erkende ten slotte, dat hij niet zo tevreden was, als hij had kunnen zijn: een der laatste felle concurrenten had zich niet laten bewegen. -

Men vroeg hem naar den man, die niet te vangen leek, en

[p. 340]

Herre lichtte openhartig het doopceel van Tjisse Landman: een koopman, die er wezen mocht, een fabrikant, die van een dubbeltje een gulden wist te maken; maar hard als een spijker en vrekkig als een hamster. - Er volgde een nieuwe, lange bespreking, voordat de avond luidruchtig werd en zelfs Herre in de drinkgelegenheid met de dure vrouwen, waarvan de buitenlanders steevaste klanten waren, zijn verbittering vergat. Maar de volgende morgen kwam men opnieuw bijeen; als het er nu toch begonnen om was, de particuliere zuivel-productie in Friesland onder toezicht van de melktrust te brengen, mocht men dien hebberigen Landman niet verwaarlozen, maar moest men hem zijn zin geven. Herre had somber zitten peinzen: - Wat, als we zelf eens in de buurt van Harlingen een stremselfabriek bouwen en hem dood maken? - Men overwoog het voorstel. Sommigen vielen Herre bij: dwarsdrijvers verdienden een lesje, en het leek niet kwaad, dien stijfkop voor eens en altijd op zijn nummer te zetten. Maar de meer bedrevenen bleven voorzichtig. - Een fabriek bouwen, louter om te concurreren? Het lijkt mooier dan het is! zeiden ze. - Zo iets kan de markt bederven, dat loopt uit op prijsgeknoei en kost meer geld dan het oplevert. - Nee, men moest dien Landman eenvoudig kopen; de kerel bedelde er immers om, net als een meisje, dat zich preuts houdt om de begeerte van de wervende party nog hongeriger te maken. -

Terwijl de gesprekken zich rekten, stond Herre op en liep naar buiten. Hij kon dit vragen en antwoorden, dit zoeken en trachten van over en weer, niet langer verdragen; het was, of het de lucht van de kamer dik en loodzwaar en verstikkend maakte. Hij zag alleen Tjisse Landman voor zich, sluw en gierig in het besef, dat men hem nodig had, en het beeld scherpte slechts zijn haat jegens den kerel. - De anderen mochten dan het besluit nemen, het was hem thans om het even, hij zou zich gewillig voegen! -

Toen hij des middags naar het hotel terugkeerde, ontving men hem met algemeen stilzwijgen, maar hij zag een welwillende glans in de ogen vonken; de gezichten stonden vol toeneiging geplooid; een der buitenlanders verborg een brede glimlach

[p. 341]

achter de beringde, welverzorgde hand. Herre nam enigszins verwonderd zijn plaats in. Wat had men besloten over Tjisse? - Hij heek den oudsten directeur aan, die hem toeknikte, zoals men een fermen leerling toeknikt. Een benieuwde verwachting tikte in Herre's hartslag mee.

De oudste trusthouder begon te spreken. Men had de zaak-Landman nu rijpelijk overwogen; het besluit van de meerderheid stond vast. Het luidde, dat men in de nieuwe afdeling der trust Tjisse Landman en de stremselfabriek niet zou kunnen missen, als men door uitbreiding van de bedrijven paal en perk wilde stellen aan de bonds-maatregelen der coöperatie's. - Herre fronste gelaten het voorhoofd. - Men had besloten, om Tjisse's fabriek op aandelen over te nemen en te vergroten... Herre verschoof in zijn stoel en viel schamper uit: Men heeft besloten... maar hij doet 't niet! - De oudste der trustbezitters lachte: Daaraan moest Wiarda niet te zeer twijfelen; men wilde het Landman aanvaardbaar maken; men zou een jongen bedrijfsleider op die stremselfabriek aanstellen en Tjisse het directeurschap aanbieden van Herre's fabriek.

Herre voelde het bloed uit zijn gezicht trekken; een koude be vreemding trok zijn middenrif bijeen. Hij stond half op in de stoel:

- En ik dan?

De aanwezigen lachten; Herre keek ze beurtelings radeloos aan. De oudste der directeuren liep eensklaps op hem toe en nam zijn hand:

- Wiarda, u hebt de friese zaak meesterlijk opgelost. We hebben mannen als u nodig. U kunt Leeuwarden nu gerust verlaten. Ja, we willen zelfs, dat u dat zult doen. U moet in Noordholland hetzelfde verrichten, wat u in Friesland hebt klaar gespeeld, en wat u daar zo uitstekend gelukt is.

Herre stamelde:

- In Noordholland...? Dus... moet ik weer van voren af aan beginnen?

- Als u 't zo noemen wilt, ja. Makkelijk zal het ook niet zijn. Maar twintig mille per jaar als vaste basis zullen het u makkelijk màken, naar wij allen hopen. -