Het rad der fortuin

[p. 273]

V

De spoorwegstaking van 1903 gaf ook Tjalling Wiarda een klap - al was die dan anders dan voor de arbeiders, welke de dwangwetten van Kuyper aan den lijve moesten voelen. Eigenlijk was het Meint, die Tjalling de knauw bezorgde: hij had, op Zaterdagavond 31 Januari, toen een brigade maréchaussées en het hele Amsterdamse garnizoen in beweging waren gekomen, en zelfs mariniers uit Den Helder de Rietlanden bezetten, zich niet op de gewone wijze van het bezorgen van de krant afgemaakt, maar kwam haastig met de deur in 't huis vallen:

- Tjalling, hoor nou es... Ze staken bij 't spoor, in Amsterdam!

Buiten gierde de bezemende noordooster in het dood geboomte. Reinou hield in met koffieschenken; ze zaten aan hun avondbrood. Tjalling en Ekke namen Meint met verbazing op.

- Die verdomde socialen! zei de oude liberale boer, en sloeg met de krant op tafel, zodat de broodkruimels wegstoven. - Ik heb altijd wel gedacht, dat die Troelstra en Oudegeest de arbeiders tegen ons op zouwen zetten - 't Is zoveel as revolusie! Maar ze nemen maatregelen, let op! As de heren nou maar niet denken, dat ze álles kunnen... 't Is een zegen, dat er zoveel soldatenvolk op de been is...

Reinou, die roerloos was blijven staan, zette de koffiekan hard op tafel neer.

- Foei man! 't Is of je naar moord en doodslag verlangt...

Meint wond zich op over de traagheid en klaarblijkelijke afkeuring van zijn gehoor.

- Wátte? Moeten we dan maar goedvinden, dat die godloze rooien de boel in 't honderd jagen? 't Is onverantwoord - het volk wil langer maar de baas spelen; een schande is 't -! Let op - wat zegt Johannes Negotie van de armhuislaan? ‘Morgen draaien we alle rijke neten de nek om, en dan nemen wij het er eens van’, dát zegt ie, ‘en wat dan nog leeft, dat

[p. 274]

laten we voor ons werken,’ zegt ie. Staking, jawel! Schiet 'r maar op, hoor, as het nodig is... elk fatsoenlijk mens gruwt er immers van!

Ekke zat met opengesperde mond. Hij begreep het niet. Hij vergat, zijn koffiekom uit te slurpen, en keek van den een naar den ander. Tjalling streek de hand door het dunne nog krullende haar achter op het hoofd; Meint werd steeds roder, en zijn vierkante kin beefde onder de stoppeling; een kleine dunne straal bruin tabakssap liep uit zijn mondhoek. Reinou bleef koud en kalm.

- En nou ophouwen met dat woeste gepraat, zei ze ferm. - Ik weet net zo goed as Meint, dat de socialen een gevaarlijk volkje is, maar lieve ziel, man, je mag toch zo maar niet op je evennaaste schieten...? Wij mennisten zijn tegen al dat bloed en geweld... het is zonde, daar kom je niks verder mee.

Meint hoonde met een uitval van zijn bovenlijf:

- Zoo? En moeten wij ons dan maar door dat anarchistenvolk op laten vreten? Moeten ze hier straks ook met bommen gooien, net as in Rusland? - Hij ademde zwaar. - Mens, mens, zie dan toch in, dat 't mis gaat, als zulke raddraaiers als Pieter Jelles aan 't roer komen... Een schande voor Friesland, die man!

Reinou verschoof een paar koffiekommen, die met porceleinen gekletter tegen elkaar stieten.

- Ik zeg: ophouwen in mijn huis met dat opzwepende gepraat...! Wie hier niet over al dat gruwelwerk zwijgen kan, die rukt maar uit!

Meint zwaaide de armen, hittig en dreigend.

- O, ik ben in de weg, hè - Goed, ik zal weggaan! Maar let op! ik zet geen voet meer binnen deze deur!

Ekke zat doodstil om de woede en het verzet, die hij aanschouwde, terwijl Meint de stoel, die achter hem stond, knersend met de voeten terugschoof. Tjalling, die er nog geen wroord tussen had kunnen krijgen, stond snel en ontdaan op, en liep hem na, naar buiten.

- Maar Meint! Zo bedoelt de vrouw 'et niet... Luister

[p. 275]

naar rede, man! We denken toch hetzelfde! We kunnen toch om die arbeiders geen onenigheid...

Meint's half verstikte stem klonk al bij de buitendeur:

- Stil maar! Ik ga!

De deur viel in de klink. Tjalling's klompen tikten over het harde wintererf: hij liep Meint nog steeds na. Reinou en Ekke luisterden. Bij het hek scheen Tjalling den ouden buurman te hebben ingehaald. Zij praatten tegen elkaar, Meint met verbeten gegrom, Tjalling sussend en traag. Reinou haalde de schouders op, en legde de hompen brood, die over waren, in de trommel. Ekke dronk langzaam zijn koffie op, en kauwde de laatste roggesnede naar binnen. Alles bleef hem duister en ver, zoals toen, met de Boerenoorlog.

Na enkele minuten gingen Meint's korte, haastige passen verloren in de wind. Tjalling kwam weer binnen; hij wreef de kromme handen. Een wolk van winterkilte kwam met hem mee. Reinou nam Tjalling vlug en scherp op over de kleine brilleglazen. Tjalling's lippen waren blauw, toen hij hoofdschuddend bij de kachel ging zitten.

- Zo'n dwarskop...

- Tjalling, zei Reinou, als een rechter zo hard. - Ben je zó naar buiten gelopen, - zonder pet, in de blote kiel?

Tjalling keek haar verslagen aan. Hij stotterde binnensmonds: Nou ja... wat zou 'et?

Zij perste haar mond kort bijeen, haar hand balde zich.

- Nou, dan weet ik 't al weer... dat wordt net zo as voor drie jaar... eerst buiten in de wind staan, dan hoesten en sukkelen... Grote kerels, en zo dom as kinders. Here, Here, je gezondheid is toch meer waard als al dat spoorgedoe!

De volgende dag was een Zondag. De hele middag zat Tjalling achter de krant. De walm van zijn pijp steeg in dunne spiralen naar de balkenzolder, maar tegen de avond rookte hij niet meer. Des nachts nieste en snoof hij met hol geweld. Toen Meint de Maandagavond terugkwam? zijn woedende eed, om nooit weer te verschijnen, ontrouw - vond hij Tjalling in bed, met een hoest, zo knersend en hard, alsof

[p. 276]

men een sleutel in een verroest slot omdraaide. Reinou rukte de krant bijna uit Meint's handen.

- 'n Mooie ben jij, een mooie! Ruzie maken en kabaal, en een ander mens, die er niks mee uit heeft te staan, de dood op het lijf jagen!

Meint zweeg ditkeer, keek tersluiks naar de halfopen bedstee, waar Tjalling koortsig steunde, en keerde op zijn schreden terug.

Tjalling lag drie weken in bed, en toen hij opstond, tegen het einde van Februari, was hij mager en lam. Zijn knieën knikten zwak, toen hij voor het eerst mee had gemolken, en de volle emmers in de bussen overgoot, en onder het opladen van de mest brak het zweet hem zo ijskoud huiverend uit, dat hij snel naar de smorende kamerwarmte en de diepe rieten stoel terug moest keren. -

Meint kwam elke dag als een dief in de nacht, schoof de krant zonder zijn geroep van ‘volk!’ tersluiks en zo onhoorbaar mogelijk onder de voorhuisdeur door, en haastte zich weg.

Tjalling stond laat op, en ging vroeg naar bed. Hij dronk brandewijn met geklutste eieren, maar sterker werd hij niet. Zijn handen hielden bevend kom, vork en lepel vast; het nieuws van de krant trok niet meer; hij lei de bladen steeds na enkele minuten naast zich neer en staarde over het kale voorjaarsland. Na het eten kronkelde hij zich moe en oud bijeen in de korfstoel, de voeten schurend en kil op de plaatstoof.

- Ik ben niks meer, zei hij dan. - Ik kan niks meer.

Met het bedrijf vlotte 't niet. De vaste arbeider en Ekke konden het niet meer samen af. Toen de koeien begonnen te werpen, en Ekke ook bij de zeugen moest waken, gebeurde het dikwijls, dat hij in slaap viel, en dat in die tijd een kalf dood bleef in de grup. Het rasteren van de weidlanden werd vergeten. Iedere dag had zijn schade en vergetenheid. - Reinou's gezicht werd smaller en ze sprak bijna geen woord meer. Ekke liep wanhopig rond; hij had een gevoel, alsof alle tegenslag zijn schuld was. Maar niemand verweet hem iets.

[p. 277]

Reinou's bitse en gemelijke zorg voor Tjalling ontging hem niet. Ekke kende nu deze vrouw: de ernstige, vastberaden rimpeling van dit mooi-oude gezicht, de afgebeten woorden. Zij berispte Tjalling, en waakte over hem, alsof hij een dwaze, zorgeloze broer was, die men geen ogenblik uit 't oog kon laten. Eens in het midden van Maart hoorde Ekke hen in de aangrenzende slaapstee gedempt praten, nadat de lichten gedoofd waren en ieder naar bed. Hij vernam zijn naam, toen spraken ze over het huis, over land, over notaris en rentenieren. - Een achterdochtige droefenis maakte zich bij het gehoorde van Ekke meester. - Elke avond luisterde hij, beklemd en gespannen, naar de herhaalde nachtgesprekken. En zijn angst werd zekerheid: met Mei, als de nieuwe huren ingingen, wilden zijn oom en tante de stelp van de hand doen en verlaten. -

Het denkbeeld beroofde Ekke van de slaap. Wat ging er met hém gebeuren? Hij kon toch niet blijven... bij vreemden? Vreemden! het woord zelf joeg hem een duistere schrik aan. Hij was hier, gelukkig met zijn leven, zijn werk. Hij had zijn vervreemding en vrees leren verliezen; hij was niet langer vertwijfeld. En nu - -