Het rad der fortuin

II

In diezelfde zomer volgden er andere dingen, die Ruth deden begrijpen, dat er tussen haar ouders en oom Lex met tante Flora een scheidslijn liep, die dieper kerfde dan de geschillen over de familielegende. - Vooral op de zondagen, als oom Lex en tante Flora kwamen dineren, en ze allemaal voor het eten in de kamer waren, hoorde ze vader geërgerd harrewarren tegen oom Lex, die meestal glimlachte en zweeg.

- Om 's hemelswil, zei vader op een keer; - waarvoor hebben de liberalen dan zo lang gevochten? Jij zult er heus niet komen met je socialisme. Je bent toch je radicale studentenjaren te boven! Als je eens wist, kerel, hoe stòm het volk is...! Ik als dokter moet dat toch zeker weten. En dat volk wil jij vrij en zelfstandig maken -! Goeie God -!

Vader wond zich meer op, naarmate oom Lex hem met grijze, spotzieke ogen opnam en de rook van de dunne sigaar zwijgend tussen gespitste lippen wegblies.

- Eergisteren nog... op de kliniek, - ik hoor het van dokter Deynse - komt zo'n volkskind, zo'n doeniet van achttien, negentien jaar; een zere kies. Deynse zegt, dat ze die moet laten trekken. Maar het kind wou niet, pertinent niet. En waarom niet? Omdat ze gehoord had, dat er bij het trekken van een kies wel eens een óóg meeging. Nu vráág ik je! Socialisme voor dàt soort zeker... beware!

Oom Lex knipte de as van de sigaar met slanke ringvinger weg.

- Beste Michel, het schijnt erg moeilijk voor je te zijn, om in te zien, dat zoiets niet tegen de arbeidersklasse pleit, maar tegen de Herrenkaste zelf...

- Herrenkaste! Herrenkaste! Nu wou je me zeker weer overtuigen van de noodzaak van de klassenstrijd! Maar ik zeg je, jongetje, die bestáát niet! Als iedereen maar weet,

[p. 184]

wat hij wil, en zijn doel nastreeft, dan kan ook de eenvoudige volksjongen bereiken, wat de zoon van een minister bereiken kanl Dat zien we dagelijks gebeuren, en dat gooit jouw hele theorie van de klassenstrijd omver...! Nee, Alexander, ik begrijp je niet! Je bent van goede familie, vrijzinnige regenten, goede Doopsgezinden... je bent een knap advocaat... en je loopt achter Domela en zijn frasen aanl Je ruïneert je, Alexander, om maar te zwijgen van de schade, die je je andere familie-leden toebrengt...

Oom Lex bleef voor vader staan; zijn gezicht lachte, maar zijn hand trilde:

- Michel, daar lever je nu het beste bewijs voor het bestaan van de klassenstrijd. Jij voelt je al door mijn socialistische roep in je beurs benadeeld. Het spijt me erg voor je, maar ik moet je er op wijzen, dat dit niet anders betekent, dan dat je je economische belangen verdedigt - zoals de arbeidersklasse leert, de hare te verdedigen.

Mama, die als tante Flora had geluisterd, en wier hand rusteloos met haar afhangende horlogeketting speelde, keek oom Lex met onverhoedse felle koelheid aan en viel tussenbeide:

- Ik kan me natuurlijk niet verenigen met jouw standpunt, Lex, maar ik wil je er alleen attent op maken, dat je, voordat die heren proletariërs zich opmaken tot è... de klassestrijd, eerst wel eens mag zorgen, dat ze dan als standgenoten behoorlijker tegen elkaar optreden. Verleden week nog hoorde ik van mijn naaister, dat ze haar afgejakkerd loopmeisje, dat gewoonweg met veel te zware dozen loopt, alleen voor de fooien laat werken. Ik heb toen maar niets gezegd, maar als ik gewild had...!

Op dat ogenblik tokkelden Sieboldjes knokkels schuchter op de deur:

- Mevrouw, ken ik opdoen? - en ze waren aan tafel gegaan, vader en oom Lex met verdonkerd gezicht, moeder verachtelijk kalm en tante Flora bleek, maar beheerst.

Mama's migraine werd met het najaar en de sombere

[p. 185]

regens steeds erger, en tussen de aanvallen door was ze onberekenbaar en gejaagd. Sinds de uitbarsting tussen vader en oom Lex was tante Flora nog een paar maal op bezoek geweest, maar het laatste kwartjaar hadden de familie's elkaar haast niet gezien, behalve dat Ruth tante Flora een keer in de binnenstad ontmoet had en met haar mee was gegaan, boodschappen doen. Tante Flora zag er smal en een beetje kaal uit met haar afgeschaafd bontje en oude grijze mantel, maar ze lachte even warm en lief als steeds, en in haar ogen was de genegen tederheid en bescherming, die Ruth thuis nog nooit had gevonden. Ze nam tante's arm en vond 't heerlijk, om dicht tegen haar geprest, langs de winkels te lopen, waar de gaskronen gelig brandden en alles geheimzinniger, lichter en mooier leek; ze vergat helemaal om naar huis te gaan, tot de klokjes van de St. Bavo het uur van vijven speelden. - Toen ze hollend thuis kwam, dorst ze niets te vertellen van de ontmoeting met tante Flora; onbedrieglijk voelde ze, dat mama er bitse dingen van zeggen zou, en vader met de wenkbrauwen trekken. -

In October 89 kwam vader op zijn sociëteitsmiddag vroeger thuis dan gewoonlijk. Zijn geel gezicht met de kroesbaard, dat de laatste tijd doorgroefder en ouder in plooien kon hangen, was vol vermaakte trekkingen, en achter het lorgnet smeulden de ogen donker, toen hij zich naar mama boog, die hem kort op de wang kuste. - Een prachtige grap, lieve, zei vader, en schudde het hoofd met onderdrukt lachen. - Grote goden...! - En nu barstte dat onderdrukte ook uit, hij schudde helemaal, zijn magere keel trilde, en hij wierp het hoofd in de nek; Ruth keek geschrokken op. Mama schoof hem een kop thee toe, terwijl hij naast haar ging zitten. - Stel je voor, Cato,... ze hebben me daar in Amsterdam een Vrije Vrouwen Vereniging opgericht!... In Suisse was het, Kalverstraat, je weet wel, waar we toen dat doktersdiner gehad hebben... Vrije Vrouwen! Ik vráág je! En weet je, wat het duivels aardige, het onbetaalbare van de mop is? -

Zijn adamsappel klokte geluidloos op en neer.

[p. 186]

- Ze hadden geen pers toegelaten, zie je... Erg veel moed hadden ze dus ook al niet, de geëmancipeerde dames... En toch is het verslag in de bladen gekomen! Hóe... je ráádt 't niet, lieve... onbetáálbaar! - -

Hij wiste zich met de zakdoek over het betraand gezicht. Hij zag er trots zijn piepende lach en vrolijke vouwen geler en vermoeider uit dan ooit.

- Er heeft zich een dame opgegeven als lid; die is mee naar binnen gegaan, heeft de besprekingen bijgewoond en de hele dolle zaak uitgebracht -: en op wat voor manier denk je, dat ze 't in de krant hebben gezet? ‘Verslag van onzen specialen correspondent, die zich voor de aanvang der vergadering onder de tafel verborgen had en al het besprokene op zijn manchet heeft genoteerd!’ - Goeie genade, Cato! Ze zijn de risée, onze nieuwste heldinnen, eeuwig geblameerd, de zevenendertig vrije vrouwen in Nederland! - -

Mama lachte nu ook voor het eerst, dun en spichtig, maar haar wangen werden langzaam rood, en haar lachen schokte holler en haar stem klonk aldra fluitend en hoog, zodat Ruth sprakeloos en vol angst naar haar ouders staarde. - Onder de tafel! Manchet! - Moeders stem gierde schel op. - Oéóeóeóe! Michel...! - Ruth had niets van het gezegde begrepen, en nog veel minder doordrong haar de reden van de vrolijkheid. Ze keek alleen met inwendige vreesachtige afkeer naar de twee mensen, die zo onverhoeds uit hun dagelijkse sleur vielen: de oude gerimpelde man, wiens huidplooien sidderden, terwijl hij het uitschaterde, en haar moeder, die hijgend en half opzij gezonken in de diepe stoel lag, en wier geluid oversloeg, alsof ze dadelijk in wilde, luidruchtige snikken zou uitbarsten... Toen ze bedaard waren, praatten ze er nog lange tijd over, en papa zei ten slotte geringschattend iets in het Frans: Lesbiennes, tu comprends...? -, maar Ruth was al teruggekropen in haar gekleurde vage dromen achter het gebrande glas. -

De volgende middag was vader laat, maar hij liep driftig naar binnen, en gaf Sieboldje, die juist in de kamer was,

[p. 187]

zijn hoed en jas en stok, zo weinig tijd had hij zich gegund, om zijn goed in het trappenhuis neer te leggen. Zijn voorhoofd dreigde vol sombere fronsen. Mama richtte haar ogen verwonderd naar hem op vanachter de theetafel.

- Cato, het is erger met die Vrije Vrouwengeschiedenis, dan ik gedacht had. Ik bedoel voor ons. We hebben te vroeg gelachen. Mijn zuster Flora is er bij, en Lex weigert, om haar het lidmaatschap te verbieden. - -

En des avonds na het eten, toen Ruth na de vluchtige nachtzoenen nog op de drempel treuzelde, hoorde ze vader zeggen:

- 't Is me waarachtig wat moois. Iedereen op de sociëteit begint me er op aan te kijken. Nogal begrijpelijk: daar zit je nu met een zwager, die godbetert naar de socialisten loopt, en een zuster, die feministe is! -

Er ging geen week voorbij, of Ruth hoorde schimpen op de Vrije Vrouwen, die natuurlijk niet anders wilden dan wraak nemen op de mannen. - Dat een vrouw iets moet leren, zei vader dan, dat spreekt vanzelf. Een moderne opvoeding, óók voor onze meisjes. Maar die smakeloze concurrentiezucht...! Laat aan de mannen toch de zorg voor staat en maatschappij over!

En hij was vol hatelijke triomf, toen hij vertelde, dat Wilhelmina Drucker in Amsterdam was uitgejouwd. - Ik begrijp zo'n professor Gunning niet, voegde hij er aan toe; - die neemt de dames nog in bescherming ook. En weet je, Cato, waar het om gaat? Ze willen een petitionnement voor het verplicht onderzoek naar het vaderschap! Fatsoen schijnt daar in die hoek een uitverkocht artikel...! -

En steeds, als hij zoiets zei, viel mama hem bij met een heftigheid, waarvan haar uitgedoofde wezen ziekelijk opflakkerde en dat de kinderen, Ruth vooral, een heimelijke schrik aanjoeg. - -