Het rad der fortuin

IV

De hele zomer had Herre lopen nadenken over een naam voor zijn fabriek. De Hoop. De Faam. De Voorspoed. Nieuw Leven. De fabriek móest een naam hebben. Hij schreef aan Rudmer, of deze hem helpen kon. En Rudmer schreef hem terug, dat hij de fabriek maar ‘Frigga’ moest noemen; dat was bij de oude Friezen de godin van de akkerbouw en de welvaart en de bescherming van de veestapel geweest. Herre vond 't in het begin een vreemdsoortige naam; maar toen hij ze een week of wat in zichzelf had lopen noemen, werd het

[p. 143]

een gewende klank, en liet hij de zes letters in zwarte pannen tussen de rode op het dak der fabriek aanbrengen, zodat elk ze van ver kon lezen.

In het eind van September kon de zuivelfabriek ‘Frigga’ gaan draaien.

Het najaar had enkele stille gele dagen, maar de hele Octobermaand zwiepte met stormig onderbroken regens over Friesland, en Herre Wiarda vond weinig tijd, om het werk van zijn zwager geregeld in ogenschouw te nemen, zoals hij zichzelf beloofd had. De barre weivlakten lagen verlaten, de boerderijen werden in de eenzaamheid vestingen, die zich over hadden geleverd aan een onzichtbaar verwoestend leger, vogelhorden gierden neer in de horizon, de dorpen scholen grauw en steenrood om de torens, en de wolken wilden de aarde raken en overstelpen. In de woudstreek zakten broodventers en neringdoenden, die de landpaden optrokken met brood en negotie tot aan de enkels in de grijze doorregende grond, en er stierven een paar armen in het werkhuis. Met November was Herre nog maar drie keer naar de Compagnie geweest. Pieter Eisinga, die zijn intrek had genomen bij een kleermaker, had hem door de fabriek geleid, en alles laten zien, zoals het reilde en zeilde, en het leek goed. De boteraanmaak was niet ongunstig, het verzakte inrijhek bestraat, en de rotte steiger vernieuwd, zodat ook de melkschuiten veilig konden landen. -

Herre had met Pieter berekend, dat het eerste jaar weinig of geen dividend zou geven, maar er stond tegenover, dat de boter tegen een goede marktprijs van de hand ging; de beurtschippers sleepten vaten vol naar de leeuwarder mijn. Als Herre doorging met een matige afschrijving voor de machine's en de aankoop, en de melktoevoer groeide - wat zeker zou gebeuren - werd de winst binnenkort grijpbaar. Pieter Eisinga nam de zaken behoorlijk waar, vond Herre; hij had den jongen blijkbaar onderschat. Maar zo vaak hij tegenover zijn zwager kwam te staan, de lijzende vermoeide stem hoorde, het schrale hoekige gezicht met de te lange ouwewijvenneus zag, de rusteloze handen volgde, dan bekroop hem toch oude

[p. 144]

afkeer, en hij moest zich met alle wilsinspanning dwingen in te zien, dat Pieter Eisinga immers zijn eigen uiterlijk niet gemaakt had.

De winter viel vroeg in; het sneeuwde met lange, nachtelijke buien. De trein was slecht verwarmd, en Herre bleef vaker thuis. Antje leefde ingekeerder; hij had niets aan haar wonderlijk, stil gezelschap, en ook de nachten brachten hen zeldener samen. Over het kind werd niet meer gesproken; ze weerhielden beide in stugge boereneerbaarheid hun gedachten, al wisten ze van elkaar, dat ze het zich trachtten voor te stellen, vorm te geven aan het ongeborene. Soms nam Herre Antje tersluiks op, maar ze bleef in haar donkere, ernstige dracht de harde vrouw van voorheen, en hij bemerkte geen enkel teken van zwangerschap aan haar.

Toen het ijs kwam, reed ook hij een paar maal uit, omdat het hem een afleiding scheen voor het benauwende huiszittende leven. Op de banen waren alle dorpelingen, die een been konden roeren; velen van hen waren vrienden uit zijn eerste jeugd, hij dacht bij hun aanblik altijd aan het lage grijsblauwe schoollokaal en den zwarten meester met de bullepees; hij groette ze, en ze groetten terug, maar er was niets meer, dat hen bond, en hij voegde zich, afgeweerd door de kortheid van hun herkennende blik en hoofdknikken, nergens bij de groepjes, die samenschoolden voor bruggen en tentjes. Hij gleed langs de opvaart, doorkruiste het ondergelopen land. De spiegelende zon gloeide onder het ijs, en Herre zwierde over een rode vlakte, die na een uur of drie, vier snel verdonkerde, en zijn eenzaamheid dubbel verlaten maakte. - Een paar maal ging hij des avonds naar zijn ouders. Reinou diende te zijner ere ziedend hete melk op, en ze aten kleine harde plakjes deventer koek. Hij staarde naar het zachte donkere glanzen van de oude koperketel, die hij zich ook uit de jeugdjaren herinnerde; er bleef iets onwezenlijks en afgestorvens aan deze bezoeken, en hij keerde meestal vroeg naar huis terug, met een vaag onvoldaan besef, dat hij overal vreemd geworden was. -