Het rad der fortuin

III

In het begin van Juli was het hooi bij de meesten wel binnen. Kleine boeren beulden zich nog hard op de weilanden af; zij konden niet voldoende hulp betalen, melksters en wiedsters verslonden de verdiensten; en ook de dagloners met hun halve pondemaatjes maaiden zorgelijk het oppervlakje voor de ene geit. Maar bij Tjalling Wychmans Wiarda staan schuur en afdak en hooiberg vol van een licht, geurig, doorzond en krachtig wintervoer, dat in de norse maanden als een broze heerlijkheid weg zal ritselen over de rasptong van de beesten.

Tegen half Juli stak de zon als een vuurbal vol pijlen, de kleren hingen het boerenvolk doorweekt om het lijf, de schenkels schrijnden vurig bij iedere stap, nek en gezicht waren roodgeblakerd, de haren gebleekt. Aan de horizon kwamen al kleine geladen wolken. Nog hingen er windstiltes, maar ze waren verzadigd van vernieling. Toen de onweders losbrandden, zagen de Wiarda's weer naar de open kant, waar Eernewoude en Warga aan het water lagen, de vuurkolommen van getroffen boerderijen tegen het angstig zwerk. Een halve week lang botsten de donderwolken van alle zijden tegen elkaar, de regen spoelde de stoffige erven glimmend-glad, en toen de

[p. 47]

hemel gereinigd was, bleef er een grauwte hangen, die door het zomerloof veegde als een huiverend najaar, en zonloze stille zoeltes schiep, die het zweet onverhoeds uit lieten breken. Het was Leeuwarder kermistijd.

Herre Wiarda had zich, na het werk des morgens, op zijn best gedost: het nieuwe bruine pak met een lichtgestippeld vest; hij zag er bijna uit als een stadsheer, zijn bronzig verbrand gezicht onder het lichte haar stond bevleugeld met twee ontzaglijke boordpunten, de zware stropdas met lila lovertjes bolde op uit het hooggeknoopte vest. Kermisvrijdag, wanneer het boerenvolk inplaats van ter veemarkt naar kraam en pleziertent trekt, om zich uit te razen na duistere wintermaanden en afmattend hooizomerwerk, lokte een halve spoorwagen met woudkers: Quatrebras, Veenwouden, Valom, Zwaagwesteinde. Herre zat tussen een groepje mannen van zijn streek, breeduit, de duim gekneld in het mouwgat van zijn vest, een achteloze sigaar danste tussen zijn lippen, en hij presenteerde uit de eerste sigarenkoker, die de boeren rondom hem onder ogen kregen. De kleine wroeters met de gegroefde slimme gezichten en afwachtende ogen hadden hem op het perron al met wantrouwen en respect gegroet. Zij zaten om hem heen in de overvolle voormiddagtrein, Oeds de slager, de hartstochtelijkste kwanselaar in kleinvee, Knelis Bast die geregeld met een stuk in zijn kraag van de weekmarkt thuis kwam, en dan niet meer wist, waar de weg en waar de sloot liep, en die bij het bed van zijn kinderen even geregeld en onder snikken beterschap zwoer, - Tymen de turfschipper, een getaande kerel, die vrijwel geen woord zei, als het gesprek niet over baggelaar of ‘lange’ liep, - de gedrongen Jurjen Hoek, Feye, de kaasventer, en anderen. Zij luisterden naar elk woord, dat Herre zei, ook het onnozelste, met een wijdlopig ja-knikken, zij beaamden uitvoerig zijn schatting van het weer, en keken hem aan met hun ogen, die nog zo weinig gewend waren, vol nijd en bewondering; en toch was er in ieders blik ook die ingehouden boerse spot, die Herre volstrekt niet ontging, maar die hij niet vreesde... nu niet meer.

[p. 48]

Het was een coupé vol mannen in hun beste lakense pakken; de vrouwen zaten in de aangrenzende; hun harde stemmen, die zij nooit temperden - om 't even, of ze binnenshuis waren of ver in het open veld - sprongen schel over het beschot. Herre zoog nadenkelijk op zijn sigaar, toen hij een lachen vernam, dat een paar maal weldadiger straalde tussen de felle geluiden. Hij herkende die lach, en hij wist ook weer, dat de vrouw van die stem op het perron was ingestapt... hij had ze voorbijgaand gegroet. Boukje Durks, de rijzige montere Boukje, met wie hij - hoe lang geleden? - een kleine vrijage had gehad; ja, dat was na een toneeluitvoering geweest. De liefde had hem toen niet bevallen; was hij te verwend geweest in die dagen? Hij wist het niet meer. Nu, met een kermisvooruitzicht, in de ontspannen kracht en het welbehagen van de gedane zware zomer, bekroop hem onverhoeds weer de oude lust. Herre luisterde, Herre liet zijn sigaar zelfs een keer uitgaan, en tussen Tietjerk en Leeuwarden gaf hij de anderen, de bedachtzamen en tragen, het woord.

Onder de koel schaduwende overkapping van het stadsstation zag hij de groep woudkers bijeen staan, breedvoerig redekavelend zonder een onmiddellijk besluit: waarheen het eerst te gaan, en hoe, en of men bij elkaar zou blijven... Hij bleef er talmend bij staan, na de opwelling, om dit volkje maar alleen te laten. Boukje Durks, aan de arm van een paar vriendinnen - ze was smal in de schouders, forse heup onder het nauwgesnoerde taille-jakje - lachte met stevige tanden; haar ogen namen hem op, dwaalden af, keerden naar hem terug. Hij slenterde in zijn herenboerendracht, bewust van gestippeld vest en puntboord, op het troepje af.

Nou, moet dat hier de hele middag blijven staan?

Een gelijktijdig stemmenkoor overstelpte hem met vleiende uitbundigheid.

- Wijs ons dan de weg eens!

- Wij zijn maar alledaagse luitjes...

- Zo'n heerschap! Die is hier natuurlijk thuis - zo secuur kennen wij Leeuwarden niet.

[p. 49]

- Wiarda is onze man! Wiarda moet voorop!

Herre schoof rustig en met natuurlijke moed zijn arm onder die van Boukje. Na zoveel weken van spanning, zonder vrijerij, was hem de vrouw weer een kortstondig wonder. Hij moest een scha inhalen. Haar harde boerenhand lag op zijn arm; het was, of hij ze zelfs door de stugge stof van zijn pak voelde, een zware en machtige warmte.

Zij duwden zich traag door de contrôle, Herre kalm hoogmoedig onder het aparte, respectvolle hoofdknikje van den man, die de retourtjes in tweeën brak. Oeds en Tamme en de anderen sjokten op hun nog krakende schoenen - zo uit het wintervet gehaald - achter de bonte vrouwenrij; ze liepen half beschaamd, alsof ze voor moesten wenden, dat ze niet bij zoveel jeugd en uitgelatenheid en braszucht behoorden, en waren inwendig ontzaglijk trots op het gezelschap, en op Herre Wiarda, den machtige, die bruin en frank en fors, als een leider met Boukje aan de spits marcheerde.

Onder de lindebomen van de stationsweg hing al een weeë vlaag van olie en zoetigheid, vermengd met stof en hitte. Fragmenten orgelmuziek pijpten mee met de wind. Langs de stoepen legerde de warmte, ze steeg uit de keien, die ketsten onder de boerenhielen. Er was wonderveel volk op de been, en ofschoon iedere boer schaamtevol meent, dat alle ogen op hem gevestigd zijn, vielen de woudkers in het gewoel ternauwernood op.