60. Keuromnibus

[p. 394]

XXXIV

Hij was naar de huisbaas in Voorburg gegaan om de huur op te zeggen. Hij legde het kleine bijdehante mannetje uit, dat de zorgen hem zo over het hoofd waren gegroeid, dat hij naar buiten ging en vrouw en kinderen achterliet in de zorg van haar moeder. De ‘Yankee’ nam hem op vanuit scherpe, grijze oogjes en zei: ‘Dat's dan niet zo mooi, schilder, dat zal een hoop verdriet geven.’ Vincent zag dat de man meer begreep dan hij had vermoed; zelfs kleine huisbaasjes hebben af en toe notie van menselijke misère. ‘Ik wacht nu nog op geld van m'n broer,’ zei Vincent, ‘u krijgt alles tot de laatste cent.’ De huisbaas zei: ‘Maar dat spreekt vanzelf, we kennen elkaar toch langer?... En wat doet u met die inventaris, die platen en tekeningen, gaat dat allemaal mee naar Opoe?’ Vincent zei, dat het dáár in geen geval naar toe ging, het moest ergens opgeslagen worden waar het veilig zat. De Yankee zei: ‘Opslaan kost u weer een handvol geld. Brengt u alles bij mij, ik heb een lege zolder. Ik zal het gratis voor u bewaren, tot u 't terug komt halen.’ Vincent was al meer verwonderd, hij had zoveel naastenliefde bij het sabeltje niet gezocht.

Hij ging voor het laatst met zijn waterverfdoos naar Loosduinen. Het was een stuurse dag, de zee was zonder kleur, het oude grimmige zeepsop. De versombering buiten, de lage wolken beantwoordden aan het landschap van zijn innerlijk. Vloed en storm zwiepten zo onbarmhartig met zand, dat hij landinwaarts week. Terwijl het weer verruwde, tekende hij de gebogen jammerboompjes langs de strandweg, daarna, steeds terugdeinzend naar het dorp, stiet hij op boerderijen, die als onheuglijke hunegraven in het duinzand lagen. Het regende al, toen hij zijn schilderdoos openmaakte en de regen hield ook niet op. Hij bleef koppig zitten, bevangen door een van zijn harde plichtsopwellingen.

Toen hij drie uur later doorweekt thuiskwam en het atelier binnenstapte, zag hij dat er een mannetje van de huisbaas geweest was. De Yankee had beloofd alles weg te zullen laten halen, wat hij wilde opslaan, als Vincent het maar wilde inpakken en klaarleggen en er een inventarisbrief bij doen. Het was gebeurd. Vincent staarde om zich, de lege vloer, de openstaande kast, de studies weg, evenzo de pakken Franse en Engelse tijdschriften, die hij bij de oude Bloch had gekocht, soms in ruil voor een portretschets van Bloch zelf of zijn familie, als hij geen geld had gehad... Alleen zijn werkgerei stond er nog, het gereedschap dat mee moest naar Drente. Hij ging aan de tafel zitten, overvallen door de plotselinge last van breuk en fataliteit. Men dreef hem naar het einde. Het leek hem of hij-

[p. 395]

zelf al lang niet meer besliste. Einde was een gruwelwoord. Het werk de deur uit, de kaalheid resteerde; zij had niets van de heilzame leegten daarbuiten. Wat hier meer dan een jaar geleden zorgzaam was getimmerd en ingericht, werd opgeruimd als afgedankt decor van een gevallen stuk.

Het duurde nog drie, vier dagen, eer moeder Hoornik opdook om Sien te vertellen, dat de zolder voor haar en de kinderen was ingericht. Ze vertelde er niet bij door wie. Vincent was er zeker van dat een of meer van Carolus' gannevenclub een handje geholpen had. Vincent had de oude vrouw niet meer van oog tot oog willen zien, maar zich bij haar komst opgesloten in het atelier, waar hij de laatste dagen, nu hij niet meer werken kon, al vaker met de kinderen speelde, met Willem vooral. Hij had er al dagenlang een kermisbed van kranten en de oude paardedeken, het ledikant boven overlatend aan Sien. Terwijl hij Sien en haar moeder in het woonkamertje hoorde praten, zat hij in het atelier waar hij Willem op de vloer had neergezet en keek toe, hoe het jongetje zich watervlug op handen en voeten door de werkruimte bewoog. Hij ving hem midden in zijn vaart op en zette hem op zijn knie. Willem kromde zich en stiet zijn eerste onsamenhangende woorden uit, waarna hij Vincent wild aan diens baard begon te trekken.

‘We gaan uiteen, ouwe jongen,’ zei Vincent schor. ‘Ik weet niet wat er met jou en je zusje gaat gebeuren, en jijzelf weet het nog minder... Je zus is slimmer, die kan me af en toe aankijken of ze alles snapt. Jullie verhuizen naar je grootmoeder, een vrouw die veel kan, hoe je 't ook bekijkt, in het goed zowel als in het kwaad... Wat zal ze van jullie maken? Ik durf er niet aan te denken, Willem. Jij en Maria hebben een vader nodig, zoals ik kinderen. Over een dag of wat zul jij niet meer weten wie ik ben, bij je zusje zal het wat langer duren eer ze me vergeet, maar voor mij wordt het een lang, lang missen... Wat haalt ons uit elkaar, Willem? Geldgebrek! Wat is geld? De toverformule van deze tijd, de despoot van de gesjochtenen, die de formule niet kennen...’

Willem uitte een hoge, geestdriftige kreet.

Na deze dag had Vincent geen zin meer nog iemand op te zoeken. Breitner noch Van der Weele hadden iets met zijn nederlaag te maken; misschien zou hij hun schrijven, later, als hij uit Den Haag vertrokken was...

In deze aflopende dagen kwam Sien hem stiller voor, zij scheen over iets te peinzen, er streek dikwijls vage droefenis over haar trekken. Op de dag voor haar verhuizing naar moeder Hoornik merkte hij, dat ze aldoor tersluiks naar hem keek. Des avonds na het eten, toen hij in zijn atelier verdween waar hij alleen nog lag te lezen, volgde ze hem. Ze stond voor hem,

[p. 396]

zoals in het begin, met losgeschud haar, de ogen neergeslagen. Dit keer was er bovendien een verlegen trillen om haar mond, alsof ze zich bewust was van de afstand tussen hen beiden.

‘De laatste nacht in dit huis, Vincent...’

Hij dacht bitter: maal jij daarom? Hij zei op effen toon: ‘De laatste nacht, voor jou althans.’

Ze kwam bij hem staan, wreef haar dunne onrustige vingers langs zijn ruwe mouw.

‘Toen je me pas kende, lagen we samen vaak op die deken...’ Ze wees naar het kermisbed. ‘... Ik wil nog één keer bij je slapen, Vincent.’

Vincent haalde de schouders op.

‘Heeft het zin? Ik ben niet geschikt meer om bij je te slapen.’

Ze hield hem eensklaps met beide armen vast.

‘Laat het aan mij over, Vincent... ik maak het je.’

Hij schudde het hoofd. Sien streek langs zijn ruwe baard, ze maakte de knoopjes van zijn hemd los, in een koketterie, grillig en plat en tegelijk onweerstaanbaar. Hij dacht aan Theo, zijn vertrek, zijn besluit, hij had zich niet willen vernederen. Sien zelf blies de lamp uit. Toen ze op het kermisbed lagen, onder de paardedeken die hij vroeger vaak voor het kacheltje had gespreid in het vroegere huis, om er haar te bezitten, had de illusie al te veel kracht. Sien omvatte hem, met zwijgende aanhankelijkheid, nagenoeg berouwvol. Hij streelde haar werktuiglijk en ouder gewoonte. Ze bekroop hem met woordloos dringen, de armen om zijn hoofd, haar droge hete mond ademde in zijn hals: ‘Ik heb een hoop lelijke gore dingen tegen je gezegd, Vincent, en een hoop gore dingen tegen je gedaan.’

‘Niet meer aan denken, Christien,’ fluisterde hij. ‘Je deed ze blind, in drift, buiten jezelf..., niet met opzet.’

Haar dringen en haar fluisteren roerden de weke plek die hij in zijn binnenste voor haar had, nog altijd. Zijn zuster in de nood. Hij streelde haar arm, haar tengere rug. De illusie, dat zij elkaar pas gevonden hadden, werd sterker. Het scheen te beginnen, hun saamhorigheid, de twee verdwaalden, de twee verschopten. Hij trachtte te vergeten dat er een leeg atelier om hen heen was, dat Siens magere bagage gepakt stond. Sien drong weer, haar mond aan de zijne, nog steeds in die mengeling van zinnelijkheid en berouw, die hem opwond. Hij had weer de neiging zich te verzetten, wat zij deden kwam hem voor als dubbel spel en zelfbedrog. Hij had haar in de afgelopen maanden nog meer dan eens begeerd, maar haar afgebeten onverschilligheid had hem belet de daad te volvoeren. Nu was zijn kracht er, tegenstrijdig en zeerdoende en daarbij vol grimmige

[p. 397]

lust. Sien had hem al tot zich genomen, terwijl zijn trots zich nog weerde. Toen hij haar bijna gewelddadig bezat, snikte zij éénmaal, diep en triomfantelijk.

Hij werd wakker, verbaasd dat Sien in zijn armen lag. Hij herkende achter haar het atelier in vroeg, huiverig licht; het werd weer een regendag. In het uitgewiste grijs had Siens gezicht nog een spoor van tederheid. Hij werd zich bewust van een dof schaamtegevoel, hinderlijk als de beslagen wansmaak tegen zijn gehemelte. Sien had kennelijk op zijn ontwaken liggen wachten. Het eerste wat ze deed was hem een vraag stellen.

‘Wie is Kee?’

De klank van die naam uit háár mond gaf hem een steek door het hart; hij duwde haar onwillekeurig van zich.

‘Hoe kom je dáárop...?’

Ze rekte zich opnieuw tegen hem, onder haar lome gemakzucht loerde iets dat niet zo onschuldig was.

‘Vannacht, toen je bij mij geweest was, heb je me in je slaap meer dan eens tegen je aangeperst en me Kee genoemd, twee, drie keer...’

Vincent bedekte zijn heet gezicht; hij kon geen antwoord vinden.

Sien drong ineens niet meer aan. Ze liet hem los. Ze sloeg de deken weg. Vincent opende de ogen weer. Sien stond op van het kermisbed met een sluw, dubbelzinnig lachje, het was of ze een heimelijke vreugde koesterde. Hij bleef liggen, ontsteld om wat hij deze vrouwelijke onberekenbare lichtmis, die ja en neen was in één persoon, nog in de laatste nacht verraden had: ze had hem zijn schat ontfutseld, hij was als Simson door een sloerie van het gewijde teken beroofd; en zij had hem erom uitgelachen, als was Kee een mededingster geweest van vlees en bloed met wie zij hem werkelijk deelde, in plaats van zijn ongeneeslijke waan.

Een uur later kwam de man met het ezelwagentje, die Sien verhuizen zou. Vincent hielp hem de povere stukken huisraad opladen, het was gauw gebeurd, maar het sjouwen langs de trappen maakte hem doodop. Sien en hij kusten elkaar vluchtig, hij drukte haar hand alsof ze een ver familielid was van wie hij afscheid nam: ‘We zien elkaar dus nog aan het station, als ik naar Drente ga.’ Sien zat al met de kinderen op het wagentje, toen Maria er nog eens afsprong en terugrende, om zich aan Vincents hals te hangen.

‘Ik blijf bij pappa Vincent!’

Vincent wiegde haar behoedzaam.

‘Pappa Vincent gaat op reis, en jij gaat naar Opoe... die zal goed voor je zorgen, daar krijg je vast meer te eten ook.’

[p. 398]

Maria klemde zich met haar dunne armpjes stijver aan hem vast, terwijl ze in tranen uitbarstte.

‘Ik wil niet naar Opoe! Ik blijf bij jou, pappa Vincent! Ik wil met jou mee op reis!’

Vincent schudde aanhoudend het hoofd. Sien riep na enige tijd ongeduldig: ‘Hoe zit 't, Maria, kom je nog?’ Maria snikte en verroerde zich niet. Vincent moest haar optillen en naar de ezelwagen dragen. Hij fluisterde haar onderwijl in het oor: ‘Je bent veel te groot om te huilen... Ik kom weer terug om te kijken hoe je gegroeid bent. Pas jij onderwijl goed op Willem?’

Het meisje hield op met schreien en keek hem met grote ogen aan. Hij zette haar op het beddegoed neer zonder te letten op Sien en de buren, waarvan er een aantal naar buiten waren gekomen en langs de hekjes leunend voor toeschouwer speelden. Naar Willem dorst Vincent in 't geheel niet meer te kijken.

Hij ging naar binnen en naar boven terug, terwijl hij het wagentje met mensen en have hoorde wegrijden. Het houten wielgerucht maalde lange tijd na in zijn hoofd.