60. Keuromnibus

XXXIII

Ook op deze avond zei Vincent toen de lamp brandde: ‘Kom, Christien ik moet je iets zeggen.’

Sien had zojuist haar muts opgezet voor het kleine spiegeltje en stond met de keelbanden in beide handen. Ze bekeek Vincent ontevreden.

‘Ik ga uit,’ zei ze.

Vincent schudde kortaf het hoofd. ‘Je blijft. Ik heb iets van belang met je te bespreken.’

Sien nam de muts af. Ze legde die niet in de klerenkast terug, maar bleef ermee in de hand staan.

‘Je bent wel van de tongriem gesnejen, de laatste dagen!’ Hij veronachtzaamde de hoon, nam haar hand vast en trok haar in het atelier. Ze zat

[p. 390]

er met de muts in haar handen, de ogen klein, een wrevelige, ongeruste trek om de mond. Vincent ging vlak tegenover haar zitten en stopte zijn nieuwe bruyère; het hielp hem de beving van zijn handen te onderdrukken.

‘Christien,’ zei hij, ‘ik heb je gisteren gevraagd, of je met me mee wil naar Drente. Je zei toen, dat je niet wilde.’

‘Dat zei ik, ja,’ bevestigde ze snel.

Hij nam de lucifers en stak de pijp aan. Tussen het puffen door zei hij: ‘En daarna loog je me voor over een betrekking... Toen ik bij je moeder kwam, Sien, om te vragen of ze jou iets kon bezorgen, waardoor je eerlijk aan de kost zou komen, was tussen haar en jou alles al beredderd en beplooid.’

Er gleed een lachje over haar gezicht, smal en schamper tegelijk, alsof het een kapitale grap was, waar ze hem in hadden laten vliegen.

‘Lach niet,’ zei Vincent. ‘Je hád al een betrekking... Maar je wist ook waarom je dat voor mij verzweeg. Het was in een hoerenkast, meid in een bordeel! Om de koetsiers beneden bezig te houden, ongetwijfeld, terwijl de heren druk werk hebben met de dure snollen boven.’

Sien zei niets; het sardonisch-nerveuze lachje bleef spelen om haar mond. Vincent had het liefst willen razen, haar beetpakken en door elkaar schudden. Hij smoorde zijn stem tot schor geduld.

‘Sien, het kán niet. Je mag doen, wat je wilt, je bent vrij - maar niet tot zo iets. Je moet aan de kinderen denken.’

Ze keek hem bevreemd aan, meer nog dan door zijn woorden leek ze getroffen door de bevende ernst van zijn stem.

‘Wat mot ik dán?’ vroeg ze na enige tijd; het klonk bokkiger dan ooit.

Hij hief de hand.

‘Goeie God - weet je niets te bedenken? Er is zoveel, wat je kunt doen, wassen, een atelier, een strijkerij, koffie pikken...’

Ze zat roerloos-gemelijk voor zich te kijken, haar handen speelden alleen met de banden van de muts. Vincent boog zich naar haar toe, nam haar de muts af en legde die op tafel.

‘Je moet me beloven, Christien, dat het met dat leven in de hoererij afgelopen is... Je moet me beloven, dat je Carolus uit de weg zal gaan. Ik kan je niet beletten met mannen, die je ergens ontmoet, te slapen als je daar plezier in hebt. Maar ga niet in een kast. Ik zal geen rust hebben als ik moet denken, daarginder, dat Maria en Willem straks voor jouw dwaasheden opdraaien.’

Ze zat onveranderd. Hij rookte enkele ogenblikken, zonder de blik van haar af te nemen.

[p. 391]

‘Christien...’

Ze sloeg de ogen op. Er was een ontnuchteren in, dat hij niet had verwacht, een bijna redelijk licht. Het herinnerde hem aan de aanhankelijkheid en volgzaamheid, die zij hem in het begin had laten blijken. Het stemde hem meteen week tegenover haar. Hij greep met zijn vrije hand naar de hare, hield die vast, drukte ze als moest hij haar aanmoedigen tot een besluit. Hij bespeurde hoe onder haar kalmte de weerspannigheid terugkwam, het scheen hem toe of hij haar tweestrijd lichamelijk kon volgen. Hij dacht: nu strijdt ze tenminste... Ergens is zij geraakt door de fatale wending die ons samenleven gevonden heeft. Zij heeft haar verdriet gehad, net zo goed als ik, maar tot nog toe in de bitter verdronken. Sien keek langzaam naar hem op en beantwoordde aarzelend de druk van zijn hand.

‘Als je erop staat, dat ik wat anders zoek, er staan in de krant aldoor advertenties. Ik vind vast wat goeds.’

Hij legde zijn pijp neer, stond op en kwam snel naar haar toe, hij sloot de handen om haar schouders.

‘Sien! Beloof je dat je het doet? Beloof je 't me nu werkelijk?’

Ze liet het hoofd lichtjes zijwaarts hangen.

‘Ik zal me best doen,’ zei ze.

Hij had de woorden eerder uit haar mond gehoord - meer dan eens. Hij zag de lange en moeizame weg, die er voor Sien lag. Als ze maar vocht, als ze zelfs maar vechten wilde, in plaats van zich door jan en alleman te laten duwen!

‘Goed, Christien, goed,’ zei hij. Hij geneerde zich onverhoeds omdat hij haar zo zonder terughouding zijn hartsstemming had getoond. Zijn handen beefden opnieuw, terwijl hij mompelde: ‘Je stelt me geweldig gerust, Sien. Ik durf nu tenminste weg te gaan... We moeten alleen nog weten, waar jij onderdak komt.’

Sien hield de ogen nog steeds naar de grond.

‘Moe zei, dat ik met Maria en Willem bij haar kon intrekken, ze zit nu toch alleen. Ze wil op zolder een slaapkamertje inrichten voor mij en de kinderen.’

Hij kromp onwillekeurig, toen ze het zei. Waarschijnlijk wist ze zelf niet, wat voor nieuwe onrust ze bij hem wakker riep. Hij had haar nog wel willen zeggen: bemoei je zo min mogelijk met je moeder en broer. Ze hadden dus nog veel meer bedisseld dan alleen die meidenbaan in de kast. Ze hadden alles, alles al voor elkaar gehad, ze wachtten gewoon tot hij, jangat en dwarskijker, ophoepelde. En Carolus, de intrigant, die zich

[p. 392]

de laatste weken zo netjes onzichtbaar gemaakt had, hoe zou die er niet mee te maken hebben? Het besef van het familiecomplot, waar hij niet tegen bleek opgewassen, gaf hem een gevoel van zinloze moeheid. Hij zat met de pijp in zijn handen; het leek of de kuil, waar hij met Sien zojuist was uitgeklauterd, begon in te brokkelen nu hij de rand had bereikt; ze zouden weer glijden, glijden! Hij zei, toen ook Sien bleef zwijgen - hij kon het niet laten -: ‘Dat was dus ook al afgesproken werk.’

Sien bewoog op haar stoel, ze schuifelde met haar voeten. Het drong kennelijk pas nu tot haar door, dat zij weer iets miszegd had, iets dat hem had gekrenkt en ontsteld. Ze zei haastig, zo haastig dat hij bijna weer medelijden met haar kreeg om haar halfheid en gebrek aan verstand: ‘... maar Moe is goed voor de kinderen! Daarover hoef je je kop niet te breken.’

Vincent zuchtte, maakte een wegwerpend handgebaar. ‘Ik twijfel er niet aan, of Moe zal goed voor ze zijn... Op een bepaalde manier is ze kordaat als een dragonder, dat weten we. Ik had me voorgesteld - ach, wat bliksemt het nog...’

Sien vroeg met nieuwe, medelijdenswaardige argeloosheid: ‘Je doet of je Moe niet vertrouwt.’

Hij glimlachte, de oude doorn stak hem weer in het vlees.

‘En jij doet alsof Moe alleen maar dingen gedaan heeft in haar leven, ook jegens mij, waardoor ik haar per se vertrouwen moet? Ik zeg nog eens: wat geeft het nog... Ik moet de boel overlaten, Sien, ik ga weg, en alles rolt verder zoals het rollen wil... Ik ben een tobber.’ Hij boog zich weer naar haar toe. ‘En toch, Sien, ik zou stukken geruster zijn als ik maar wist, dat je terecht was...’ Hij glimlachte al minder wrang. ‘Je zult het vreemd vinden, als ik het zeg, - al kreeg je maar kennis aan een eenvoudige, goeie kerel, waarmee je kon trouwen; een werkman, een weduwnaar, die goed voor je was en voor wie jij goed zou moeten zijn - beter dan je voor mij was, Christien... dan had ik de zekerheid, dat je beschermd was; dan kon ik altijd je vriend blijven.’ Hij zag aan haar zwak opglanzende ogen, dat van al wat hij had gezegd alleen het huwelijksdenkbeeld enige indruk op haar gemaakt had, dat zij het woog en overwoog. Ze knikte hem opgewekt toe, als om hem een plezier te doen. ‘Misschien loop ik wel gauw zo iemand tegen het lijf... misschien iemand met een beetje poen ook nog...’ Ze giechelde onverwacht hoog en meisjesachtig, het klonk hem onguur in de oren. Hij klopte zijn pijp uit en zei: ‘Ik reken erop, Christien, dat je je aan onze afspraak houdt...’ Het had geen zin nog eens over het bordeel te beginnen. ‘...Voor de kinderen. Denk aan de kin-

[p. 393]

deren. Het hangt van jou af, Christien, wat er verder met hen gebeurt.’

Ze zat weer gedwee, haast te gedwee.

‘Dat weet ik toch? Ik heb je toch beloofd, dat ik me best zal doen?’

Vincent stond op, liep naar de bergkast met prenten en materialen. Hij nam er een rol goedkoop linnen uit, die hij tot dan toe steeds zuinig bewaard had, tegen de tijd dat hij groot en met olieverf zou gaan schilderen. Hij bracht de rol bij Sien, duwde haar het linnen in de handen. Ze keek er even verbluft naar.

‘Hier,’ zei hij. ‘Linnen. Ik heb geen geld voor afscheidscadeautjes. Maak er hemden van voor je scharminkels.’

Ze nam de rol aan en stond langzaam op. Hij hield haar smalle schouder met één hand vast. ‘Als ik aan de kinderen denk - ik was toch aan ze gehecht - én aan jou, Sien... We zijn goed begonnen. Als ik iets verkeerds heb gedaan, vraag ik je vergiffenis.’

Ze was vol verlegen onbehagen bij zijn gebaar en veel meer nog door zijn woorden, ze wilden hem niet meer aankijken. Het gesprek was ten einde. Hij liet haar los, reikte haar ook de muts, terwijl hij vroeg: ‘Je wou toch nog uitgaan?’

Sien antwoordde niet, er kwam een blos over haar pokkig gezicht, ze haalde gemelijk de schouders op en liep het atelier uit. Tot zijn verwondering kraakte kort daarop de ladder. Ze was gaan slapen.

Hij zat aan de tekentafel, het hoofd in de handen en trachtte te begrijpen wat er gebeurd was. Hij had Sien zoveel duidelijk willen maken, en er had een kleine straal van het licht der rede uit haar geschenen. Ze was eerlijk geweest en ze had hem tegelijk alweer onwetend bedrogen, hoezeer ze beiden in de brand zaten... Ze was een sfinx uit de sloppen, hij meende dat hij haar begrepen had en hij wist minder dan ooit van haar. Eén ding was onweerlegbaar zeker: ook al kwam hij straks uit Drente in Den Haag terug, hij zou haar nooit meer in huis nemen. Hij was terneergeslagen en tegelijk begon er voor het eerst in zijn binnenste een zacht-opwindende luchtigheid, een ademing van vrijheid. Hij was niet eerder zo verscheurd geweest ná een keuze. Hij kon Sien niet haten zoals hij haar moeder haatte bij het bedenken, dat Maria en Willem onder haar dak moesten opgroeien. Doorzetten of zinken, dacht hij. Overlaten, overlaten, met krimpend hart; als Sien dan naar de kelder ging, kon hij haar niet weerhouden, maar zij zou vallen zonder dat althans zijn hand haar erin gestoten had....