60. Keuromnibus

XIX

Vincent was eigenlijk op weg geweest naar de Deckers-duinen; er was daar een brok veen waar nog altijd turf werd gespit, en hij maakte nu sinds dagen studies van de spitters, mannen en vrouwen. Hij kon zichzelf niet verklaren, hoe het kwam - onnadenkendheid, onbewust verlangen of een herleefde macht der gewoonte -, waardoor hij niet de weg insloeg naar de Scheveningse stoomtram, maar voor hij het wist in de oude stad en langs de Geest liep. Hij zag het weesvolkje op de bankjes buiten, een deel onder de korte stramme lindeboompjes, een deel in de poort; oude bekenden groetten hem en werden door hem gegroet. Toen hij het buitenste groepje mannen genaderd was, zei Keesje de Das - hij was een wat ondermaats kereltje met een neiging tot vetzucht, waardoor het leek of hij geen hals had: ‘Je komt nog mooi op tijd, schilder, om Krijn gedag te zeggen.’

Vincent keek in de vertrouwde bejaarde oogopslag van de sjofele manspersonen en vroeg, alsof hij al niet met schrik voorvoelde wat Keesje meende: ‘Gedag zeggen?’ De stemmen van de andere kereltjes verhieven zich, bij sommigen door een reumatisch gebaar aangedikt: ‘Jawel, Krijn ligt sinds twee dagen voor anker - die komt niet meer bij je aan de Schenkweg, schilder - die heb zijn pijpie gerookt!’ Vincent stond nog altijd stil te kijken; het vreemdsoortige was, dat de oude mannen het niet geschokt of verslagen zeiden, maar bijna of het van een komische natuurlijkheid was - niet komisch, zo verbeterde Vincent daarna zijn indruk, maar be-

[p. 338]

lachelijk, de belachelijke verdwazing van de dood... ‘Waar is Krijn?’ vroeg hij toen en Keesje zei: ‘In 't dooienhok, natuurlijk, netjes opgeborgen, morgen gaat-ie de kuil in, r.i.p.’ Sommigen lachten weer, seniel, aandoenlijk en gevoelloos tegelijk. ‘En waar is dat - dat dooienhok?’ vroeg Vincent, ‘hoe kom ik daar?’ Een van degenen, die nog niets had gezegd, een magere kerel met een zwart petje en kalken pijpje, wenkte hem: ‘Gaat u maar met mijn mee, de vader heb de sleutel.’

De vader zat in zijn kantoortje aan de binnengang; hij kende Vincent, hij knikte hem al toe. ‘U komt Krijn Gerritse de laatste eer bewijzen?’ Vincent beaamde het en vroeg: ‘Hoe is die zo opeens gestorven?’ De vader trok een la open, nam er een sleutel uit, en keek Vincent schouderophalend aan. ‘Tja, hoe? Het zijn opgebrande kaarsjes, m'n beste man, het vlammetje is er, en ineens is het er niet meer. We hebben het hier aldoor bij de hand: geen ziekte, geen kwaal... Ffft, gedaan.’

Hij ging Vincent door gewitte lage gangen voor naar de tuin. Dat wat het weesvolk zonder verdere frasen het dodenhok noemde, was een laag gebouwtje, dat er van buiten als een brandspuithuisje uitzag. Er zat aan twee kanten één hoog tralieraampje in de wanden, de rest was blind. De vader opende de deur, waar een kist zowat doorheen kon. Vincent keek in een ruimte van twee bij drie, er hing een gezeefd, eentonig, koud licht, zelfs op deze zomerochtend. De rug van de weesvader verdekte nog enkele seconden de opgebaarde, daarna stapte de man opzij. Vincent nam zijn pet af, toen hij op de gestorvene toetrad. Krijn Gerritse lag daar in de domme, armoedige dood van de alleengeblevenen. Een man zonder gezin of familie, weggetikt uit de rij der overbodigen. Het lijkbed was een recht getimmerde, al wat verveloze baar, voor zover ze zichtbaar was onder de goedkope, keperen overtrek en de dunne strozak. Krijns handen lagen, als hadden ze nog net een knoop gesplitst, met verwonderlijke kracht en pezigheid op het dek; het was het eerste wat Vincent opviel. Het gezicht met de uitstaande bakkebaarden was kleiner, de mond weggeslonken onder de knopneus; alleen de kale schedel had zijn ronde, dof glanzende, benige hardheid behouden. De weesvader zei: ‘Patent mannetje nog, zo in de dood, wat?’ Vincent knikte woordloos. Patent, ja, en tegelijk opgebrande kaars, geen voedsel meer voor de vlam. ‘Mag ik hem tekenen... een schets maar?’ vroeg hij toen en de weesvader zei, terwijl hij Vincent de sleutel gaf: ‘U tekent maar... mits u hier straks afsluit en de sleutel bij mij terugbrengt.’

Hij liet Vincent met de versteven resten van Krijn Gerritse alleen. Vincent leunde met de rug tegen de gestucte wand en bekeek de dode,

[p. 339]

deze fascinerende dode. Hij had zich met de dood nooit bijster beziggehouden, de ouderdom dat was een ander ding, vooral die van armen en geteisterden; het was het mysterie van zijn Kersttijd geweest, rond Oud en Nieuw... Hier was weinig meer van een mysterie, dit was afgedane, afgedankte werkelijkheid. Hij sloeg zijn schetsboek open en begon te tekenen, de staande en leunende houding hielp hem er niet bij, het werd een lichtelijk verklungelde schets; hij zou haar thuis wel uitwerken, zoals hij met die der spitters deed, hij moest hier het grondpatroon vastleggen van Krijns allenige dood... Het drong tot hem door, hoe weinig hij ondanks al de gesprekken van Krijn geweten had. Aangestoken en uitgeblazen. Hij bespeurde in zich het nijpende besef van de tijd, die jakkert. Tijdnood, tijdgebrek, levensgebrek. Men deed te weinig, steeds te weinig. Er was in het bestaan een verslonzing, een verkwisting, het leven bedriegt ons, draait ons een rad van oneindigheid voor ogen en berooft ons ondertussen met lariefarie en beuzelingen van honderden uren... Hoe lang had hij zelf nog?

Hij merkte dat hij zich een vraag gesteld had. Hoe lang? Als het maar een zichtbare gloed wilde worden, als hij dat zengen in zijn binnenste maar naar buiten kon laten stralen in werk, dat bleef voor de komenden, hevig, indrukwekkend werk, vol van het vuur der waarachtigheid, der menselijke ontdekking... Dan was het niet erg, als men het in jaren niet ver bracht, dan hoefde men niet oud te worden, stokoud, verbleekt van bouwvalligheid, zoals Krijn Gerritse, Hollandse zeeman. Dan waren zes, acht, tien jaar voldoende om er een heel leven in samen te ballen.

Vincent bracht de sleutel bij de weesvader terug, die zijn belangstellend oog naar het schetsboek richtte: ‘Mag ik een kijkje...?’ Vincent sloeg het schetsboek open en reikte het hem zwijgend, het verzoek was hem onaangenaam, maar hij kon het moeilijk afslaan. De weesvader keek en trommelde bij wijze van lof met de hand op tafel: ‘Verduiveld, zo ligt-ie daar... Het heeft iets droevigs ook, wat, het valt me nou eigenlijk pas op... Maar ja, hij was ver in de tachtig, wat had ie nog te wachten?’ Vincent beaamde de gebruikelijke wijsheid met een hoofdknik, en verliet het huis langs het zijdeurtje, zodat hij geen mens meer hoefde te zien.

Hij stond buiten lange tijd in de zonneschijn, melancholisch moe en besluiteloos; toen ging hij toch naar de stoomtram en de turfspitterij; de dagen waren lang, de kunst bleef kort.