60. Keuromnibus

[p. 320]

XV

Alsof iedereen na die dag met iedereen een zwijgende afspraak had gemaakt om zijn leven te beteren en daardoor het gebeurde sneller in 't vergeetboek te laten verdwijnen, werd het in huis ordentelijk en rustig. Sien zorgde met hernieuwde moederlijkheid voor Maria en nog meer voor Willem; ze stopte kousen en lapte kleren; in haar nachtelijke overgave aan Vincent was zij van een onderworpenheid die hem bijkans bevreemdde; zij scheen schaamtevol spijt te hebben van haar uitspatting. Ze raakte een week of twee, drie geen bittertje aan en hij proefde op haar lippen nog maar bij uitzondering de smaak van sigaren. Maria was na een schuwheid van enkele dagen weer argeloos jegens hem en kwam als van ouds in het atelier, om haar wang een ogenblik tegen pappa Vincent te vleien, toe te kijken als hij tekende, of om zelf iets te tekenen in het schetsboekje dat hij haar met Sinterklaas gegeven had. Vincent had het gevoel of hij door een crisis gegaan was. Zijn kiespijn was weg, zijn ogen en oren deden nog lichtelijk pijn, maar er was een kalm begin van vertrouwen in hem, dat hij lang niet gekend had. Hij had proeven genomen met het nieuwe procédé, en het effect was voortreffelijk; Theo had geschreven, dat hij de koppen zeer gelukt vond, en Vincent had hem nogmaals vol trots die nieuwe werkwijze uiteengezet.

De brief die hij terugkreeg sprak met geen woord over het procédé. In plaats daarvan bevatte hij een heel ander verhaal - een, dat Vincent op slag betoverde en bijna voorkwam als een geheime, miraculeuze beschikking van het lot. Theo, zijn broer, de teruggetrokkene, wiens leven zich tussen woonkabinet en kunsthandel langs geordende, rechte banen scheen te voltrekken, had net als hij een vrouw van de straat opgenomen, een meisje weliswaar nog, maar weerloos, in de steek gelaten, ziek, zonder één centime; ze had geen familie, leek aan de blanke slavernij overgeleverd - en ziedaar, Theo is plotseling door haar geval bevangen, zijn stil, integer gemoed is geschokt en in opstand, ergens ook is hij in zijn liefdesinstincten geraakt, hij kan niet anders: hij moet zich lot en toekomst van deze Parijse verstotelinge aantrekken... Vincents volgende brieven aan Theo kwamen stormenderhand vol nieuwe emotie, zij straalden sympathie uit en toewijding en stroomden daarbij over van raadgevingen. Theo beantwoordde ze even rustig, even terughoudend als daarvoor. Het bekoelde Vincents ijver niet om Theo's schreden op dit pad van tederheden en verborgen klippen te leiden. Was hij niet de oudste van hen beiden, wist hij door zijn ervaringen met Sien niet grondig hoe het met deze behoedzame passies

[p. 321]

gesteld is, die de maatschappij godbetert als roekeloze dwaasheid pleegt te bespuwen...? Hij bedwelmde zich aan zijn verbeeldingen: hij kon zich het jonge gefnuikte wezentje voorstellen, dat door Theo op zijn eigen kamer was ondergebracht. Zij was geen Sien: zij was Frans, zij was ook - hij begreep dat alras uit Theo's sobere aanduidingen - geen vulgaire trottoirmadelief, zij wist iets van muziek, ze had een oog voor kunst, ze las poëzie. Hij benijdde Theo nijdloos, met de edelmoedige afgunst der dromers. Hij zag zijn broer thuiskomen van de zaak in de stille zijstraat van de boulevard, hij gaat naar boven, naar de kamer met de slanke bruingeverfde luiken; het meisje, Theo noemde zelfs haar naam niet, ligt daar op een rustbed en kijkt tussen de zware met gevlochten koorden opgehouden gordijnen naar de hemel, die warrelt van sneeuwvlokken. Ze hoort Theo komen, ze wendt zich naar de deur, Theo is er en neemt haar handen in de zijne; hij schudt haar kussens terecht; hij maakt thee of bouillon voor haar in het keukentje. Het schemert, ze steken de lamp aan, Theo vraagt: wat zal ik je voorlezen? en legt haar Hugo voor, of de ‘Imitatio Christi’, of Gautier, of Erckmann-Chatrian. Vincent was er zich van bewust, dat hij bij die verbeeldingen Theo zijn eigen literaire voorliefdes in de schoenen schoof... Soms zijn er dagen, dat zij zich veel beter voelt; dan staat ze op, ze is feitelijk meer psychisch geschokt dan lichamelijk lijdend, ze hinkt nog, want ze heeft letsel aan haar voet; Theo zal haar daaraan laten opereren zodra ze is aangesterkt. Maar intussen gaan ze naar een van de kleine eethuizen in Theo's kwartier en gebruiken er de avondmaaltijd; ze heeft nog weinig eetlust, maar Theo weet haar met zijn charmante schertsen te belezen om toch iets te eten; ze drinkt een paar slokjes wijn, op haar gezichtje komen de eerste vage rozen van nieuw bloed... O, sublimiteit der alledaagse dingen! O, mysterie van het leven, in de simpelste gedragingen betrapt! Behoedzaam, behoedzaam...

Hoe Theo's meisje heten zou? Zij moest geen harde naam hebben, zoals die der fikse heldinnen bij Balzac, Erckmann-Chatrian of Zola; zij is iets tussen een bloem waarover de vrieswind gegaan is, een gewonde vogel, een elfennatuur. Vincent noemde haar voor zichzelf, al schreef hij enkel over haar aan Theo als over ‘de patiënte’, of ‘je protégée’, Violette, Merle, Ondine, soms zelfs, als hij in zijn houtgravures had gebladerd, onbewust zoekend naar een vrouwenbeeltenis die strookte met zijn fantasieën, Dolorosa... Hij bezag vanuit het Haagse werkmanshuisje zijn verre broer met zachtere ogen - als de jongen nu maar begreep, in wat voor zeldzaam en breekbaar weefsel van intimiteit hij dat meisje en zichzelf bezig was in te spinnen... Hij was er trots op, dat Theo niet kleingeestig, niet kruide-

[p. 322]

niers-Hollands, met koude berekening van achtergedachten had gehandeld, maar zijn zuivere ingeving had gevolgd. Zou hij het volhouden? Hij schreef hem erover, hoe lang het pleegt te duren - hij wist het, geleerd door Siens voorbeeld - eer zich in een getrapt mensenleven de evenwichten herstellen. Jij, Theo, hebt mij destijds gezegd: Trouw niet met Sien... Nu zeg ik jou: Trouw je beschermeling nog niet, maar maak haar voorzichtig bereid tot een liefde, die niet meer uitdooft. Besef, dat zo'n liefde langzaam rijpt, maar ook energieën in de ziel kan wekken, die het hele leven wijzigen...

Vincent zat in het atelier aan de Schenkweg, waar hij maar een paar uurtjes per dag stookte, hopend dat de warmte zou blijven hangen. Hij tekende koppen, en zat tussendoor weer te cijferen; hij zag de schulden dag aan dag oplopen, de winterkou kraakte heel die januari-maand voort aan ramen en deuren, men moest tweemaal zo hard stoken als normaal, en eigenlijk behoorde men ook tweemaal zoveel te eten. Het ging niet, ook al klaagde Maria aanhoudend over honger; Vincent zelf at vaak al minder, om haar meer te kunnen opscheppen. Hij zette het lithograferen weer stil. Het werd roof aan Sien en de kinderen gepleegd, als hij doorging met dit geldverslindend experimenteren. Hij begon Sien weer te tekenen, al vaker, Sien en het kind; Sien in haar nieuwe ingetogenheid scheen hem voor de tweede maal nader gekomen, misschien straalde er ook op haar iets terug van de fascinerende deernisdroom, zoals hij die Theo ginds in Parijs met zijn onder veilige hoede genomen grotestadskind liet beleven...