60. Keuromnibus

XI

Het regende sinds dagen dun, de wind was nog dunner. Vincent zat in huis en speelde Robinson Crusoë, van de wereld gescheiden op zijn eiland. Hij hield van de herfst, de grote verinniging der kleuren, de tuin der ingekeerde dromen; hij had in een land willen wonen waar altoos zo een herfst bestond van rood en brons en mijmerende weelden: maar dit hier was puur plagerij van de natuur, alle kleur van hemel en aarde wegwissen, en iemand tot op de draad doorweken zodra men zich langer dan een half uur buiten waagde. Hij had het kacheltje moeten zetten, het werd kil in huis, en één van de huismuren bleef maar vochtig. Hij had afvalhout langs de spoorbaan lopen zamelen, om te kunnen stoken, hij had het zonde gevonden om nog maar op de grens van oktober geld uit te geven voor kolen. Hij had oude tekeningen voor de dag gehaald en ze vergeleken met de studies van de afgelopen september. Er was geen twijfel: hij had veel geleerd, én hij had het zichzelf geleerd. Maar de ijzeren muur tussen wat hij wilde en voelde en wat hij kon, stond er nog steeds, en nog steeds moest hij door die muur heen...

Soms, midden onder het werk, kwamen de oude aanvallen van zwakte. Hij verborg ze voor Sien en ging snel bij het kacheltje op de grond liggen, hij las en herlas er Balzac en Dickens en Zola, en bladerde in zijn Engelse houtgravures. Hij betrapte zich erop, dat hij als hij de inzinkingen te boven was, verlangend voor het atelierraam stond en in regenvlagen en windgeweld keek. Hoe moest men dat ooit in een kunstwerk vangen? -

[p. 300]

Mauve kon het, met zijn aquarellen - het natte, gure en verwaaide, het ellendig-Hollandse dat tegelijk zo'n dierbaar element was van dit klimaat. - Hij schreef lange brieven aan Theo, soms twee maal per dag. Er sloop, nu de avonden vochtig en vroeg over het kustgebied vielen, in zijn epistels het verlangen naar Theo's nabijheid - konden zíj maar samen voor het kacheltje op de grond liggen, zorgeloos als de schooljongens die zij in de Ettense pastorie waren geweest, om samen de alweer gegroeide stapel houtgravures door te kijken. Het Robinson-spelen werd een waar verdriet, hij ging er slecht van slapen, en als hij één keer slecht sliep, begon hij rekensommetjes te maken, huishoudsommetjes: Sien schreef nooit een uitgave op, hoe hij het haar ook gevraagd had. Sien had eenvoudig geen notie van geld, hij draaide ook voor die bekommernis alleen op...

Toen de eerste ochtend zonder regen daagde - alleen de wind liet nog niet met zich spotten - pakte hij zijn waterverfdoos en tekengerei in met een gevoel of er boeien van hem vielen. Hij was nog geen honderd meter van zijn huis of hij stokte een benarde seconde. Hem tegemoet kwam Carolus. Hij had de broer van Christien in geen weken gezien, en dat zonder hartzeer. Carolus had zich sinds Siens zwangerschap en bevalling en haar samenwoning met Vincent op een afstand gehouden en Vincent had alleen bij geruchte van hem gehoord. Carolus had de vrouw met wie hij na zijn scheiding was gaan leven, buiten de deur gezet omdat zij niet voor hem wilde tippelen, en nu de moeder van Sien naar een nog kleinere woning verhuisd was, had Carolus zijn intrek genomen bij een stukje uitvaagsel, die er niet op tegen had dat hij van haar leefde. Meer wist Vincent niet, en het weten was hem al te veel, al kon Sien zich nooit stilhouden over haar broer. In haar aanmerkingen op zijn gebreken en uitspattingen hoorde hij een soort verholen bewondering, dat was het ergste; net als bij moeder Hoornik, voor wie Carolus - die nog nooit gewerkt had - een ridder was van sluw beraamde levenskunst.

Vincent liep trager, terwijl hij Christiens broer opnam. Carolus was een manse kerel, weldoorvoed, nog geen dertig; maar hij kreeg al buik. Het gaf hem het sjappietouwerig voorkomen van een verlopen herenknecht, te meer waar hij er in het zwart bijliep, allemaal tweedehands spullen, die eens om welgestelde schouders en achterwerken gezeten hadden, de bolhoed wat groenig beglommen, de schoenen met barstjes in het leer: maar dat smoelwerk was rond en zonder rimpel, de hele kop leek trouwens zwaarbloediger; de snor hing hem als een zacht stuk kattevel boven en half over de brede, slappe mond, zijn ogen waren klein, schijnbaar goedmoedig, maar ze hadden voor Vincent een ratteglinster. Carolus

[p. 301]

kwam met een paraplu onder éen arm door de wind, met de vrije hand hield hij de bolhoed vast. Hij bleef staan toen hij Vincent zag. Hij had, zo leek het, de armen willen uitbreiden om Vincent erin te sluiten, nu werd alleen zijn mond wijd in een grijns van amicaliteit, zijn ogen kraalden harder.

‘Zwager!’

Vincent zei, terwijl hij half naast, half afgewend bij Carolus staan bleef: ‘Ik ben je zwager niet.’

Carolus' stem lachte week, volbloedig rond als zijn hele body.

‘Wat niet is kan komen... U bent toch nog steeds van plan, is 't niet, om onze Christien..?’

Zijn u-zeggen gepaard met zijn valse schaamteloosheid lieten Vincent innerlijk verstijven.

‘Ik neem mijn besluiten als het daar de tijd voor is.’

Carolus boog lichtjes, een karikatuur van de herenknecht, die evenveel kruiperigheid als hoon in zijn strijkages legt.

‘Natuurlijk... U voelt zich als domineeszoon nog niet helemaal één met de familie Hoornik, wat? Kan ik in komen. Apropos...’

Het laatste woord klonk als apperpo. Vincent, die door had willen lopen, bleef staan ondanks het gevoel dat de ander hem op de hak nam.

‘Apropos wát?’

Carolus trok het gezicht in de valse gulle plooi.

‘Mijn moeder vraagt, waarom ze u nooit meer eens ziet. Het doet 'er echt verdriet, zegt ze, dat de man van d'r dochter...’

‘Ze ziet me geregeld,’ zei Vincent nors. ‘Ze komt toch bij Sien op bezoek? Verleden week heb ik haar nog getekend.’

Carolus schudde het hoofd.

‘U snapt het blijkbaar niet... Moeder bedoelt waarom ze u nooit meer eens bij haar thuis ziet. Voelt u 'm?’

Hij boog zich vertrouwelijk opdringerig naar Vincent toe, een lichte wasem van jenever en snuif kwam uit zijn kleren.

‘U weet toch hoe moeders zijn... Eerst heeft ze rechts en links aan kennissen en buren zoveel over u verteld, dat iedereen naar het wereldwonder begon uit te kijken...’ Hij liet zijn blik een ondeelbaar ogenblik over Vincents lompige plunje spelen. ‘En dan blijft het wereldwonder weg... en dat stéékt, weet u.’

Vincent trok aan één been. Carolus plantte de hand met de paraplu snel als een staketsel op zijn weg.

‘Ja, dat steekt. Neem mij nou. In geen maanden heb ik m'n zus gezien.

[p. 302]

Nog wel, terwijl ze in en uit de kraam kwam. Kan u zich voorstellen wat dat betekent, voor 'n liefhebbende broer?’

Voor het eerst drong het goed tot Vincent door, dat Carolus' bezoek aan de Schenkweg maar weer één bedoeling hebben kon: de lage souteneur verkende terrein nu hij Siens bevalling goed en wel achter de rug wist. Vincent richtte zich pal voor Carolus op. Carolus' hangende kattesnor bewoog in de wind, alsof het ding erop geplakt was, een carnavalssnor. De aanblik slaakte de verstijving in Vincents binnenste, hij begon van de weeromstuit te trillen.

‘Kijk hier, Hoornik,’ zei hij kortaf. ‘Je hebt mijn huis en persoon steeds op bewonderenswaardige wijze gemeden. Ik zou het waarderen als je dat bleef doen.’

De parasiet keek hem aan met voorgewend meewaren, het hoofd scheef als de spreekwoordelijke ouderling.

‘Tut-tut, beste man - wat doet u me nou an? Mij m'n bloedeigen zuster verbieden te zien? Zijn daar wetten voor?’

Vincent deed zijn best ijzig te spreken.

‘Verbieden kan ik je niets. Ik kan je alleen maar verzoeken uit de buurt van de Schenkweg en Christien te blijven. Je weet ook waarom. Morgen.’

Hij liep gehaast door. Hij voelde de weke, slinkse grijns van Christiens broer in zijn rug, hij zág die grijns. Hij kon zich niet weerhouden, zich nog een keer om te draaien, de vuist gebald: ‘Ik méén het, Carolus! Het wordt donderen als je me dwars zou gaan zitten!’

Carolus stond nog op dezelfde plek, leunend op de paraplu. Hij grijnsde inderdaad zoals Vincent het zich had gedacht, maar tegelijk bleef hij het hoofd medelijdend schudden. Vincent liep enkel harder en keek niet meer om - te veel eer voor het sujet! Hij wist hoe triomfantelijk de ander zich voelen moest - even triomfantelijk als hij, Vincent, zich flauw en zwak voelde. Moesten de oude intriges opnieuw beginnen, was dat bedrieglijk moederwijf weer achter zijn rug met de souteneur in komplot gegaan, terwijl zij hem in zijn gezicht fleemde om het tehuis, dat hij Sien en de kinderen verschaft had? En Sien zelf, had ook zij er misschien al mee te maken? Niets was meer verwonderlijk met zo'n moeder en zo'n broer.

Hij zwierf die ochtend door het Bos, maar er was schemering voor zijn ogen. Het najaar, dat nog geen tien dagen, geen week voordien had gegloeid, scheen in de regen uitgewist. De dellingen vol afgerukt beuke- en eikeblad lagen saai, uitdrukkingsloos en kleurloos nu de zon wegbleef, het dwarrelen van de wind was vals en zenuwachtig, niets strookte met het wezen van de herfst. Waar hij ging zitten om te tekenen gaf de grond kil

[p. 303]

op, wrevel en vijandigheid in heel de atmosfeer. De schetsen vielen beroerd uit, hij verscheurde een ervan en liet de snippers met het dode blad wegtuimelen. Er was weer een matheid in hem, die ook niet verging toen hij zijn roggebroodkorst opat, langzaam kauwend om de voedende deugd van het baksel te rekken.

Hij was vroeg terug aan de Schenkweg. Hij liep zodra hij boven was het eerst naar de wieg. Willem lag er genoeglijk bij, in zijn ogen kwam de glinstering van het herkennen. Toen Vincent een minuut met het kind gespeeld had, keerde hij zich eindelijk naar Sien. Hij was bang geweest voor die confrontatie; hij schraapte vol onbehagen zijn keel.

‘Ik dacht straks, dat ik Carolus in de buurt zag lopen... Is-ie hier geweest soms?’

Siens ogen, even donker maar niet zo rattig als die van haar broer, waren vol met de argeloosheid der verwondering.

‘Carolus? Gunst, nee. Hier is niemand geweest buiten de bakker.’

Vincent hield, zich inspannend, haar blik een ogenblik met de zijne vast. Sien kromp noch knipperoogde; meestal, als zij op een of andere manier oneerlijk jegens hem was, las hij het als met de hand geschreven van haar gezicht af. Het leek erop of Carolus zich werkelijk door hem had laten intimideren.