60. Keuromnibus

II

In de motterende middag kwam Vincent uit de gaarkeuken aan de Uilebomen, zijn maag nog warm en bol van de goedkope stamppot, al wist hij dat die maag over een half uur weer plat zou rammelen, de stamppot was toch grotendeels warm water. Hij had graag langer willen blijven in die uitgestrekte, lage ruimte vol etenswasem en mensenlucht, om er types te tekenen, kolensjouwers, straatvegers, koetsiers, meisjes en vrouwen van de naaiateliers en strijkerijen - degenen, die hij stuk voor stuk aan zijn hart had kunnen sluiten om hun ruwe geplaagde eenvoud. Hij had het schetsboek bij zich, waarin hij 's ochtends in de regen werkvolk had staan tekenen, die de straat opbraken, maar ze hadden geen amicale dag in de gaarkeuken vandaag, ze wendden zich af zodra hij dat schetsboek te voorschijn haalde, ze wisten al dat hij geen geld had om hen voor hun zitten te lonen; zij wisten alleen niet, dat hij van hen hield en hen tekenen wilde om wat zij waren. Hij had de adem van een groepje toeschouwers vijandig in zijn nek voelen blazen, toen hij toch een in slaap gesukkeld oud vrouwtje begon te schetsen, en één van de koetsiers had zelfs kans gezien zijn tabakspruim zo op de stenen vloer te kwatten, dat de spatten op Vincents papier vlogen. Het zou allemaal niet erg geweest zijn, als hij snel en feilloos had kunnen tekenen. Dat was het juist: deze wrokkige weerstand in zijn handen. Hij voelde zich nog altijd de trage trekos, de stomme werk-

[p. 253]

ezel, die zich keer op keer vergiste, als tekende hij nog maar met de wil alleen... Een enkele maal lukte het, dan leken ook de werklui toeschietelijker, zij maakten goedmoedige grappen over zijn onhandigheden, zijn uitwissen en krabben. Maar doorgaans had het er veel van of de schlemielen zijn onmacht rieden; dan werden zijn goedkope bombazijnen plunje, zijn oude laarzen, zijn baard van drie dagen voor hen het onvergeeflijke, en hij bemerkte: of men behoorde tot hen en was uitschot met het uitschot en tekende niet, of men behoorde niet tot hen, en dan diende men een heer te zijn met geld op zak, en kwam niet in een gaarkeuken.

Vincent stond nog niet op straat, of hij zag Breitner. De jonge schilder liep langzaam, het hoofd met de zachte sombrero ietwat gebogen. Het was al weer een week of drie geleden, dat Vincent met George Hendrik Breitner, de Rotterdammer, die hier in Den Haag een leermeester als Willem Maris had gevonden, door de volksbuurten had gezworven, op zoek naar modellen die weinig of geen geld kostten, want al had Breitner dan Apols oude atelier mogen betrekken, geld had hij kennelijk zelden. Breitner liep met de handen in de zakken van zijn ruim hangende ruige winterjas, en nu hij dichterbij kwam verscheen er in het stukje gezicht, dat tussen zijn puntbaardje en hoedrand zichtbaar was, iets troebels en galligs, dat Vincent slecht beviel. Zodra hij vlak voor Vincent stond en de ogen opsloeg, was ook die blik ziekelijk, met bloed doorschoten.

‘Vincent!’ zei Breitner, in vermoeide verrastheid.

Zij gaven elkaar een hand. Vincent nam zijn ogen niet van de ander af. ‘Onderweg...?’ vroeg hij, in de stille hoop, dat Breitner misschien weer genegen zou zijn in de derde klas wachtkamer van het spoor of bij de kolenloodsen met hem te tekenen; als hij erbij was, leek het of alles gladder verliep.

Breitner haalde de schouders op. ‘Onderweg...’ Trots maartse motregen en kilte veegde hij een paar zweetdroppels weg, die hem vanonder de hoedrand liepen. Zijn hand was onvast.

‘Ik weet niet wat ik eigenlijk wilde,’ zei Breitner toen met een schril lachje. ‘Ik was op weg naar een kop snert. Maar bij nader toezien geloof ik niet dat ik honger heb.’

Vincent hield hem zorgelijk bij de elleboog, toen hij Breitner op de benen zag slingeren.

‘Ziek?’

Breitner zweeg enkele tellen, daarna keerde hij zijn gele onrustige ogen naar Vincent. Hij zei langzaam: ‘Je ziet 't al aan me, he...? Jou kan ik het eigenlijk wel zeggen ook... jij bent de enige die geen misbruik van je

[p. 254]

wetenschap zal maken... Ik geloof, dat ik wat heb opgelopen bij een meid.’

In Vincents hartslag klikte de kille schrik, voor hij de kunstmakker met beide handen bij de schouders pakte. Breitner was half zo stevig als hij, hij voelde zijn magere botten.

‘Maar George - als dat goddome zo is, moet je naar de dokter!’

Breitner spuwde over Vincents armen heen verachtelijk op de straatstenen.

‘Je weet hoe het is... Eerst denk je, dat betert wel over... En dan komt het chapiter van de duiten. Zó'n dokter kost geld.’

Vincent liet hem niet los.

‘Wat bedoel je met zó'n dokter? In het ergste geval laat je je van de armen behandelen, stommerd. Beter dat een paardeweeshuisdokter je van dat vuil afhelpt, dan dat je er één dag langer mee blijft lopen.’

Breitner schoof de slappe flambard achterover, en bleef Vincent aankijken bij diens onbeholpen bekommerde kameraadschappelijkheid. Ten slotte glimlachte hij weer zijn gedwongen lachje.

‘Geloof je?’

‘Ga je snert eten,’ zei Vincent. ‘En dan ga je naar het gasthuis. Gewoon aanbellen en zeggen waar het op staat... Wat verrekt het, waar ze je neerleggen: als je maar beter wordt.’

‘Ja, jij bent voor de harde onversneden waarheid, is 't niet?’ zei Breitner, grinnikte even, en keek weer peinzend. ‘Verdomd. Misschien heb je gelijk. En die paardeweeshuisdokter van jou hoef ik nou ook weer niet direct - als ik Ma een briefje schrijf, kan ik zelfs tweede klasse gaan liggen.’

Hij streek zich de puntbaard glad; zijn hand beefde nog steeds.

‘Verdomd. Ik geloof dat ik je raad zal volgen... Weet je, Vincent: dit ding vreet me levend op...’

Hij gaf Vincent een vaag, als scherts bedoeld ribbestootje, maakte zich toen snel los, stak de gracht over en wuifde nog één keer bij de deur van de gaarkeuken.

Vincent bleef hem nakijken toen de jonge schilder al in de soepkeuken verdwenen was. Hij had Breitners trillend lachje, zijn gallige blik en geslonken gezicht ook voor zich, toen hij zich langzaam wendde en de Uilebomen afliep, huiswaarts gekeerd. Er was ontdaan medelijden in hem met de Rotterdammer, maar de ontdaanheid was vrijwel het sterkst.