60. Keuromnibus

XIV

De oude schuur was zo haveloos en het dak aan de ene kant zo laag boven de aarde, dat het de twee landheren niet de minste moeite kostte om een opening tussen gescheurde binten en riet te vinden waardoor zij naar binnen konden kijken. Ze stonden een eindweegs bij elkaar vandaan; de afstand was er Kankrin des te liever om. Het was waar wat Skawronski gezegd had: het lijfeigen paar had kennelijk behoefte aan licht. In de schuur brandde een teerspaander in een ijzeren haak die de smid waarschijnlijk uit zijn werkplaats had meegebracht. De spaander walmde en siste en stonk, maar de man en het meisje daarbinnen, uitgestrekt op oude strobundels en vers onkruid, bemerkten het niet.

Kankrin had niets om zich aan vast te houden dan het kavalje zelf waartegen hij meer hing dan leunde. De kracht was uit hem vandaan gezon-

[p. 241]

ken bij de aanblik van de minnenden. Hij vergat al wat er om hem heen bestond, zelfs de hinderlijke nabijheid van Skawronski. Hij zag wat hem als onheilspellend vooruitzicht had vergezeld tot aan deze plek. De grote jonge kerel met de bruine baard mocht Nikititsj zijn, de lijfeigen smid van de Skawronski's die wel eens een paard voor hem beslagen had - er roerde zich vaag iets in Kankrins herinnering - het meisje was in ieder geval Anna Timofejewna. Een Annoesjka van nieuw en onverwacht gehalte, bijna van een andere geschapenheid. Kankrin zag het en het feit sloeg hem als met een vuurzwaard.

Pawel hield Annoesjka omklemd. Hij hield haar omvat als een zeldzame kostbaarheid en tegelijk als een begeerde, vleselijke bruid; en ofschoon Kankrin het gezicht van de smid maar half kon zien zoals zij daar lagen, waren hem de tederheid, de behoedzaamheid en de ingehouden woede van het mannelijk gebaar volkomen duidelijk. Het gezicht van Annoesjka was opgeheven, half onder dat van haar minnaar. Het had de herkenbare trekken van de vroegere Annoesjka, het was tegelijk onherkenbaar bij deze verrukte begroeting van de man in zijn lompen en afgetrapte laarzen, die zij tot geliefde gekozen had. Er was een opgetogenheid op haar gezicht die de indruk maakte van helder grondwater dat een schacht laat overlopen. Korte tijd werd Kankrin gefolterd door de vraag hoe lang deze twee elkaar kenden - of Anna Timofejewna al de geliefde van de smid geweest was toen hij, Kankrin, haar voor het eerst op het bouwland gezien had. De gedachte vervluchtigde weer tegenover de werkelijkheid van wat hij zag.

Het lijfeigen paar lag lange tijd roerloos in de kus van het hervinden. Kankrin herinnerde zich de aanwezigheid van Skawronski. Hij kon zich zelfs precies voorstellen hoe de ander naar deze omhelzing keek. Het wekte eensklaps Kankrins wrok dat hij zich had laten meeslepen dit onverholen voyeurschap te delen en daarmee voor de buurman te vernederen... Het volgend ogenblik begreep hij dat voor hem het vernederende niet zozeer lag in het feit dat hij zag maar in wat hij zag. Deze smid was een man die hij, Fjodor Kirillowitsj, het liefst zou hebben neergeschoten. Kort en goed. De smid was het ook niet die hem verbijsterde, maar het meisje. Deze Annoesjka was kil noch hooghartig noch onbenaderbaar meer. Het schaamteloze en ontoelaatbare waarvan Skawronski hem getuige had gemaakt was het nieuwe gezicht dat Annoesjka naar haar minnaar hief.

Kankrin liet het hoofd zakken. Een gebroken spanning, een moeheid zonder grenzen zonk hem in de leden. Hij stond in tweestrijd of hij de

[p. 242]

plek verlaten zou toen hij zijn ogen weer opsloeg en bemerkte dat het paar zich uit zijn eerste omhelzing had opgericht. Annoeskja lag op haar knieën voor de smid. Kankrin vergat zijn moeheid en neiging tot vluchten, Skawronski en zijn wrok zelf. Pawel Nikititsj leunde op de ellebogen een keek toe hoe de jonge vrouw haar jakje voor hem losknoopte. Zij deed het met de bestendig overstromende glans van vreugde op haar gezicht. Het leek Kankrin of zij zich voor de eerste maal werkelijk onder zijn ogen uitkleedde. Haar naaktheid had een andere betekenis dan toen zij haar kleren op zijn bevel voor hem had uitgetrokken.

Kankrin verzonk in de aanblik van een liefdesspel dat hij uit eigen ervaring noch ook maar bij vermoeden kende. Het waren de kracht en beheksing van het begeren, doorstraald met een volslagen schuldeloosheid, die de lichamen van de twee lijfeigenen regeerden. Zij volbrachten elk gebaar van hun ritus blind en zeker, gehoorzamend aan een extatische overmacht. Annoesjka was het eerst naakt. Zij veegde met de enige beweging die Kankrin vertrouwd aan haar voorkwam haar klerenbundeltje met de blote voet op zij. Zij lag naast de man die zijn jong, ombaard gezicht van haar knieën opwaarts langs haar lendenen wreef tot hij op haar boezem bleef dralen, langdurig en bewonderend en in een omarming van hernieuwde tederheid en woede. Annoesjka hield het hoofd van haar geliefde omvat, zij had in het begin iets van een moeder, een glimlachje om de mond dat Kankrin nooit bij haar vermoed had. Haar moederlijkheid verloor zich in het stamelen van Pawels naam; het wekte bij de smid een trotse, lichte kreet. Hij begon haastig zijn kleren van het lijf te trekken, terwijl het meisje languit neergleed, de ogen sloot en haar heupen traag en wachtend bewoog.

Kankrin had zichzelf lange minuten vergeten: nu voelde hij zich koud worden van ontzetting. ‘Monumentaal’ had Skawronski deze fielt van een Nikititsj genoemd. De kerel was het, naarmate hij bij het wankel en knetterend licht van de spaander meer van zijn vodden afgooide en zich vertoonde in jonge, gespierde volmaaktheid, een Adam die door zijn gezellin geroepen wordt. Het onvermijdelijke dat zich in de verzakte schuur op stro en afval voltrok was ook het onverklaarbare: zodra de man en de vrouw zich hadden verenigd, mond aan mond, in hun hartstocht en worsteling al spoedig bedekt met een zweet dat een glanzend waas over hen uitbreidde als werden zij geolied en gezalfd, vormden zij nog maar één in zichzelf verstrengeld creatuur. Kankrin deinsde eindelijk terug. De merrie en haar hengst, dacht hij. Hij had het paren van de grote, glimmende dieren in de stoeterij uit en ter na gadegeslagen en gemeend

[p. 243]

dat er niets mooiers bestond. Deze paring van mensen was veel meer. De minnenden maakten de indruk als gaven zij het geschenk van hun lichaamspracht niet alleen aan elkaar maar ook aan zichzelf: onthuld voor de ander in zijn schoonheid was elk voor zichzelf als in een spiegel in schoonheid onthuld. Kankrin zag het al had hij niet met woorden kunnen omschrijven wat hij waarnam. Het was de levenskracht zelf, het menselijk geluk, de uitverkiezing. Het was een verrukking die hem, heer en bojaar, levenslang was ontsnapt: iets wat nooit had mogen en kunnen zijn!

Kankrin struikelde met bevende knieën terug naar de sparren. Hij voelde de ontzetting opnieuw in alle leden. Een smid en een slaaf, dacht hij. Een bedelaarsdochter, een halve bastaard. Verschopt en waardeloos volk, door God verordineerd tot buigen en dienen. Onmogelijk en duivels! Hij hoorde iemand achter zich hijgen, wiens voetstappen en stemgeluid hem inhaalden.

‘Fjodor Kirillowitsj!’ riep Skawronski. ‘Wat is er aan de hand? Wilt u weg? Voelt u zich niet goed?’

Kankrin bleef staan, een hand tegen het loodzware, moeizame hart geperst. Hij keerde zich om. Skawronski's gezicht was niet herkenbaar, maar zijn houding drukte net als zijn vragen ongerustheid, ja, vrees uit. Hij wilde Kankrin bij de arm vatten, Kankrin stiet die koel gehandschoende, vreemde hand met ongeduld van zich. Zijn gedachtengang zette zich trots de ander voort, de gedachtengang van een uitgeputte en wanhopige. Zij brak uit zijn mond in een gesmoorde kreet:

‘Gleb Michailowitsj! Kunnen mensen van dat soort dan méér zijn dan een paard?’

Skawronski werd onbeweeglijk in hulpeloze verwondering. Kankrin liet hem staan en liep naar zijn merrie. Hij maakte met bevende hand de leidsels los van de sparrestam, hij leidde het dier onder de bomen vandaan en hees zich in de stijgbeugel. Hij was duizelig. Na drie, vier vleugellamme pogingen lukte het hem in de zadel te raken. Hij reed weg zonder meer één blik aan de buurman te besteden die zwijgend in schemering en onkruid was blijven staan.