60. Keuromnibus

XII

De inzinking was achter hem. Ze had vier, vijf dagen, godweet een week geduurd. Fjodor Kirillowitsj dorst het Tonka noch iemand anders van het dienstvolk vragen. De regens hadden opgehouden. Elke ochtend als Kankrin wakker werd speelde licht langs de zoldering, zonnebloesems die hem eraan herinnerden dat daarbuiten een wereld zijn moest van grote glooiingen, geboomten, akkers - mensen. Hij had zijn kamer de eerste paar etmalen niet verlaten, behalve dan om in de schemering opnieuw naar het badhuisje te gaan en zijn wroeging en schande weg te stomen als bij vroegere gelegenheden, alsof ze ditmaal niet dieper zaten dan zijn vervuilde huid.

Hij had op zijn divan gelegen en sigaretten gerookt en gemijmerd zonder dat één gedachte vorm kreeg en bleef hangen. Zijn besef van levend te zijn kwam terug in gradaties van klaarheid en walging: van de aanblik der dingen om hem heen die vijandig en hardomlijnd waren in het zomerlicht tot de herinnering aan wat zich hier voor zijn inzinking had afgespeeld... Vogels floten in de rhododendrons, ze maakten hem trouwens elke morgen wakker met hun aanstotelijke vreugde. Het lege mijmeren in zijn schedel, een vorm van zelfverwensing en schaamte die hij zo goed kende, hield op naarmate dat hoofd zelf leek terug te slinken tot zijn gewone omvang; ja, het scheen Fjodor Kirillowitsj zelfs kleiner en verschraalder te worden dan vóór zijn langgerekte alcoholische razernij. Leven, godbetert, verder leven... Hij hoorde de stemmen van mensen op het herenhuis, bij de stallen. Het hinniken van paarden dat lang achter een scherm van behoedzaamheid en als aan de grens van zijn bewustzijn geklonken had, lokte hem tenslotte naar buiten.

Hij had aan de witte merrie gedacht zoals men zich midden tussen andermans onverschilligheid en stille vijandschap onverhoeds één ver en hartelijk en rechtschapen familielid herinnert, die er nooit aan heeft meegedaan ons te krenken. Soeliko! Hij had niet eens de moeite genomen rijkleren aan te schieten; hij was pardoes uit huis gelopen, naar de stoeterij. De lucht van stallen, stro, mest, leer, geschuierde en geroskamde paardelijven had hem overweldigd en bijna ontroerd toen hij het lage, lange ge-

[p. 232]

bouw vol bruine duisternis binnenstapte, maar bij het terugzien van de jonge merrie waren zijn eerste tranen geweld en hij had ze ervaren als een weldaad, het gezicht tegen de slanke paardenek gedrukt, in hernieuwd gefluisterd gesprek met het bevende, gelukkige dier...

Die eerste rit! Er was nog altijd iets dat hem kwelde, maar het leek al te slinken, het was een nietige schaduw in zijn nek terwijl hij Soeliko door heuvels en dalen reed. Een geheim tussen hem en het paard, zomerland, wuivend loof, de berken slanker en bleker, de boerenpaden wit tegen de helling, het rieten dak van een mensenhut... Niet dáárheen! De herinnering aan de lenteritten met Soeliko behoorden hem en het paard alleen, ze leidden hem vaker langs verborgen bosravijnen, dellingen vol oud blad waar de zon zes maanden van het jaar nauwelijks doorbrak, vergeten en verborgen wegen... Soeliko bewoog ernstig de oren als Kankrin onzinnig en onsamenhangend tegen haar fluisterde, maar als ze de gave van de lach bezeten had zou ze zeker zachtjes gelachen hebben. Kankrin was vertederd als zelden in zijn bestaan, bijna gelukkig, als die ene schaduw, die ene verbittering er niet was geweest waarvan hij ook niet repte tegen het sprakeloze dier.

Fjodor Kirillowitsj had maar één vrees; het was bijna onvermijdelijk, hoe sluw men mocht zijn en hoe nauwlettend, men kon niet de hele tijd verkenner en schildwacht spelen van zichzelf. Het gebeurde ook: hij reed Skawronski nagenoeg tegen het lijf op een van de bospaden. Een ogenblik verkeerde hij bij de aanblik van de naderende ruiter in paniek: de teugel wenden, wegdraven, doen of hij de buurman niet gezien had? Jawel, en zich belachelijk maken terwijl Skawronski al wuivend op hem toekwam.

‘Fjodor Kirillowitsj! Wat een genoegen, wat een geruststelling!’

Gleb Michailowitsj Skawronski had zijn paard al langszij dat van Kankrin gestuurd, hij ontschoeide snel de hand en klemde Kankrins vingers in de zijne. Zijn elegant bruin rijkostuum, de Engelse hoed, de snorren met hun gepommadeerde spitsgedraaide punten hinderden Kankrin onuitsprekelijk: zij hadden de normaliteit van het herenleven, de man zag er te Europees uit.

‘Geruststelling zegt u, Gleb Michailowitsj?’

Skawronski liet zijn zweepje luchtig langs een laaghangende tak vegen zodat er wat bladeren wegdwarrelden. De paarden, die elkaars lucht schroomvallig maar goedgezind inademden, schrokken een ogenblik en wierpen hoofden en halzen wild achterover. Skawronski lachte.

‘Ik was bij u op Kankrinowo... laat eens zien, een week, tien dagen geleden? Tonka zei dat u ziek was en niemand kon ontvangen!’

[p. 233]

Kankrin streelde nog steeds, maar nu werktuigelijk, de hals van Soeliko al had ze haar rust lang herkregen.

‘Ziek...? Ja, ik was ziek.’

Hij zei de laatste woorden op een toon die geen verder vragen duldde. Skawronski vroeg ook niet verder. Hij vermoedde natuurlijk, als hij het niet lang al wist, wat er met Kankrin aan de hand geweest was. Hij lachte weer. Kankrin ergerde zich met de seconde meer. Wat viel er te lachen? Waarom was de kerel zo goedgemutst?

‘Kom, Fjodor Kirillowitsj... U hebt niets tegen een gezamenlijk ochtendritje?’

Skawronski stuurde zijn paard met een lichte druk van de knie in de richting waarheen Soeliko gekeerd stond. Hij bereed een bruine volbloed, zij het niet een van de klasse waartoe de witte merrie behoorde. Gleb Michailowitsj - Kankrin moest het toegeven - maakte een goed figuur in de zadel. Deze vervloekte on-Russische zwier. Wat wilde men? Pools bloed. Het liberalisme was maar al te verklaarbaar. Geen stabiliteit bij die modernen... Hij reed zwijgend naast de man in het bruine rijkostuum. De merrie onder hem liep ijdel en opgewekt: een typisch vrouwwezen dat zich bekeken wist.

‘U hebt er een mooi paardje van gemaakt, Fjodor Kirillowitsj... Ik vond het veulen destijds wat kort, te hoog op de been. Herinnert u zich?’

‘Zeker,’ zei Kankrin kortaf. ‘Ze heeft zich niet slecht ontwikkeld. Goede ouders.’

‘Adel verloochent zich niet - wat?’

Skawronski begon over paarden. Hij sprak er lange minuten over - Kankrin antwoordde éénlettergrepig. Zelfs waar de mederijder met kennis van zaken en niet zonder geestigheid redeneerde was de ochtend bedorven. Waarom verbood de stomme leefregel, waaraan mensen van hun klasse zich hadden leren onderwerpen, dat men zich losmaakte van ongewenste begeleidingen en ongewenste praat?

Kankrin bemerkte dat Gleb Michailowitsj hem van terzijde opnam: iets van zijn mismoedige wrevel moest ook minder schrandere geesten dan Skawronski opvallen. De buurman zuchtte zelfs een keer als was hij dat aan Kankrins betrokken stemming verplicht. Ze reden enige tijd zonder een woord naast elkaar op het smalle pad - te dicht op elkaar naar Kankrins smaak. Skawronski wees onverwacht met de gestrekte arm naar de afdalende grond aan hun linkerzijde, achter de heesters. Het gebaar had iets dramatisch. Kankrin reed onwillekeurig nader en keek. De Vosseval lag onder zijn blik, vol vertrapt blad en zwartverkoolde plekken.

[p. 234]

‘U ziet het, Fjodor Kirillowitsj... De Zigeuners zijn weer vertrokken. Met pak en zak.’

‘De Zigeuners? Aha - ja.’

Kankrin voelde het bloed naar de wangen stijgen. Hij had zich opeens herinnerd dat hier Zigeuners gekampeerd hadden; hij herinnerde zich nu ook - hoe verweg leek het! - het briefje van Gleb Michailowitsj, de ironische en dubbelzinnige passage in dat gewild epistel: - ‘wat de betere talenten van het zwerversvolk aangaat: aangename distractie.’ Zo had het er gestaan. O, hij was doortrapt, deze Gleb Michailowitsj, toen en nu! Hij had hem dus met opzet naar de Vosseval geleid om hem met opzet te herinneren aan het feit dat er Zigeuners en Zigeunerinnen waren voorbijgetrokken... Kankrin reed onwillekeurig sneller, hopend dat Skawronski niet zou zien hoe de blos hem tot in de baard zat; de schaduw in zijn nek was er weer, zij verdiepte zich en verloor haar verdrongen onschuld.

‘U hebt niets gemerkt op Kankrinowo van diefstallen, Fjodor Kirillowitsj? Uw dorpsoudste had geen klachten?’

‘Nee. Niet bij mij.’ Kankrin hoorde hoe toonloos zijn stem was vergeleken met Skawronski's lichte, levendige spreektrant.

‘Toch jammer dat u ze hebt gemist. Ik heb u geloof ik geschreven dat er een paar duivelse muzikanten bij waren...’

Kankrin knikte.

‘Dat had u... Mijn hoofd stond niet naar muziek...’

Skawronski's argeloosheid was te argeloos.

‘Niets voor u, Fjodor Kirillowitsj! U moet die ziekte al onder de leden gehad hebben... Apropos! Weet u dat een van uw boerenmeisjes het intussen heeft aangelegd met mijn smid?’

Skawronski's vraag had in haar verrassende, voorgewende luchtigheid een bijbetekenis die pas tot Kankrin doordrong toen de woorden al verklonken waren. Des te nadrukkelijker speelde hun echo door Kankrins hoofd.

‘Over welk boerenmeisje hebt u het?’

‘Alsof ik al uw lijfeigenen kende, Fjodor Kirillowitsj! Een grote, slanke, ziet er ongewoon uit, zigeunerachtig, vandáár dat ik... U weet wie ik bedoel?’

Ja, Kankrin wist het. Hij wist het zo radicaal dat hij Skawronski in versteende, verslagen aandacht opnam. Hij had nu de naam moeten uitspreken. Het was onmogelijk. Het was een onuitsprekelijke naam geworden, een naam die zich verenigde met de schaduw in zijn nek en dreigend uitgroeide tot de hoge zon van de zomermorgen ermee befloerst leek. Hij

[p. 235]

zei na enkele ogenblikken met weerspannige tong: ‘Ik vermoed het... Met een smid, zegt u?’

‘Pawlik, mijn smid, jawel, u kent hem, hij heeft meer dan eens een paard van u beslagen... Pawel Nikititjs. Monumentale jonge kerel, u moet hem zich herinneren.’

Kankrin herinnerde zich op dit ogenblik niets en niemand. De naam Pawel Nikititsj klonk hem uit Skawronski's mond, in Skawronski's spreekmanier, als gefingeerd in de oren. Hij herhaalde: ‘Nikititsj? Natuurlijk. O ja. Ik herinner mij hem...’

Skawronski glimlachte weer op die dunne, elegante wijze die de Europese heer in hem moest onderscheiden van de Russische bojaar.

‘Een curieuze geschiedenis, Fjodor Kirillowitsj. Ze komen 's avonds na zonsondergang bijeen in de oude vlasschuur op de grens van onze landgoederen. Mijn rentmeester heeft hen daar dezer dagen voor het eerst gezien. Het curieuze is namelijk dat ze het niet zonder kijken schijnen te kunnen stellen. Primitief én geraffineerd: liefdeswoede van onze boeren bij kunstlicht...’

Kankrins tong bleef dik en weerbarstig onder zijn gehemelte.

‘En u... u hebt ze ook gezien?’

Skawronski's zweepje veegde weer door lage takken.

‘Mais évidemment! Ik zou mezelf zo'n amusement niet kunnen onthouden!’

Kankrin was opeens vol woede. Huichelaar! dacht hij. Emancipatie van de lijfeigenen. En tegelijk voyeur spelen bij de minnarijen van twee plebejers! Gleb Michailowitsj, je bent met al je Franse tussenwerpsels en liberale airs net zo'n bojaar als ikzelf, je kijkt net zo diep of dieper op het volkje neer als ik! Terwijl Kankrin het dacht, stak de pijn van de naijver al, het verlangen om te weten ofschoon hij al wist, het verlangen om te zien wat de ander gezien had. De blos die pas was afgezakt gloeide weer op zijn kaken.

‘En ze komen daar samen... werkelijk iedere avond?’

‘U schijnt zich voor het geval te interesseren, Fjodor Kirillowitsj!’

‘Natuurlijk,’ zei Kankrin stroef. ‘De gedachte dat dit volkje eigenmachtig...’ Het kon hem al niet meer schelen of de ander zag hoe het opgewelde bloed zijn gezicht donker kleurde. Men kan ook een kleur krijgen van woede. ‘Wat doet men tegen zo iets, Gleb Michailowitsj?’

Skawronski haalde de schouders op.

‘Wij hebben ons van oudsher niet met het paren en baren van de ons toevertrouwde zielen bemoeid,’ zei hij, ‘tenzij we dan zelf een aanleiding

[p. 236]

tot paren vonden in sommige vrouwspersonen die eruit liepen, zoals men dat noemt... Wat zou u eraan wíllen doen, Fjodor Kirillowitsj?’

Kankrin reed enkele ogenblikken zonder spreken naast de buurman verder. Skawronski scheen niet genoeg te kunnen krijgen van de toespelingen. Was alles wat bestond soms amusement voor die man - ook wat een ander aan kwelling doorstaan moest? Hoeveel wist hij eigenlijk? Kankrin hield de merrie in. Skawronski breidelde van zijn kant het rijdier. Ze stonden stil, half naast, half tegenover elkaar; de paarden ademden weer onrustig maar behaaglijk elkanders snuivende adem en flankendamp.

‘Ik moet die twee zien, Gleb Michailowitsj,’ zei Kankrin. Zijn toon raspte, hij hoorde zelf hoe hij zich de woorden ontwrong. ‘Ik kan niets beslissen voor ik ze gezien heb...’

Skawronski glimlachte en zette de Engelse hoed recht die onder het rijden scheefgezakt was.

‘Beslissen? Hm, ik zou niet weten wat er zou zijn te beslissen... Zien kunt u ze natuurlijk zoveel u wilt, ik zei u toch: een curieus amusement...’

Kankrin wist niet meer wat te zeggen of te antwoorden, terwijl de ander als zojuist met het paardengesprek een reeks andere ‘curieuze’ en ongetwijfeld voor hem amusante voorbeelden van vrijerij tussen lijfeigenen begon op te sommen, die hij zelf gezien of van andere landheren vernomen had. Kankrin luisterde eerst nog verstrooid, maar verloor al gauw ook de laatste restjes van aandacht voor dit gebabbel. Hij kwam tot zichzelf uit boze en zware mijmerijen toen hij de zon geweldig op zijn hoofd en handen voelde. Ze waren buiten het bos, ze bevonden zich op de langgerekte heuvelflank waarboven de koepel van Kankrins dorpskerk in de verte uitrees als een blauwe bal die spelende reuzenkinderen in deze ruimte hadden laten liggen. Weer hielden ze de paarden in. Kankrin zag dat Skawronski hem met een eigenaardige, voor zijn doen bijna terughoudende oogopslag bestudeerde. Hij dwong zich tot een mogelijk heuse toon.

‘Hier gaan dan onze wegen uiteen, Gleb Michailowitsj... Mijn dank voor uw gewaardeerd gezelschap.’ Hij schraapte zijn keel en perste zich een mager lachje af. ‘En wat die twee verliefde zielen betreft... Ik veronderstel dat wij die samen in ogenschouw moeten gaan nemen... Komt u deze avond gelegen?’

Skawronski boog in de zadel zittend en nam zijn hoed af.

‘Altijd tot uw beschikking, Fjodor Kirillowitsj! Vanavond is afgesproken... tot na zonsondergang!’

Hij zwaaide een keer met de hoed alvorens bij die weer opzette. Kan-

[p. 237]

krin wendde de witte merrie met kalme, al te kalme hand en reed langzaam, al te langzaam in de richting van Kankrinowo bij de buurman vandaan.