60. Keuromnibus

[p. 225]

X

De jonge vrouw was met geweld naar hem toegeduwd door Agafon Matwejitsj, de Horzel, met behulp van een tweede dorpsbewoner die Kankrin zich wel van uiterlijk, niet van naam herinnerde. De twee boeren, beiden zwaargebouwd en niet meer jong, stonden achter Annoesjka, een soort mislukte gendarmes in gelapte vermomming. Het was Kankrin niet helemaal duidelijk wat zich achter hun sullig uiterlijk verborg. Nee, dit was heel anders. Weliswaar stond het meisje daar weer met saamgefronste zwarte wenkbrauwen, vooruitgestoken boezem en gebalde vuisten als het beeld van de weerspannigheid, maar zij had iets van haar onaantastbaarheid ingeboet. Kankrin bemerkte nu ook waardoor: ze was blootsvoets, haar doorregende hoofddoek was afgegleden, hij zag voor de eerste keer de zware overvloed van haar in vlechten gestrengeld haar; één vlecht was losgesprongen en viel over haar schouder op haar borst. Een vesting met een zwakke plek. Groot, magnifiek, begeerlijk, o ja; haar begeerlijkheid was zelfs gegroeid met Kankrins besef dat dit bolwerk van vrouwelijke hovaardij ergens kwetsbaar was. Om te lachen. Hij lachte werkelijk. De Horzel en zijn metgezel hielden hun blik naar de grond, terwijl Anna Timofejewna de ogen van de landheer met de hare weerstond. Het boosaardig vermaak dat in Fjodor Kirillowitsj leefde dreef hem bijna weer tot fluiten. ‘Ei, ei, ei, wat was hij blij, die Postiljon van Longjumeau!’ Hij boog zich zittend voorover om het meisje beter in het gezicht te kunnen kijken.

‘Het beviel je hier dus niet?’

Hij had kunnen weten dat ze niet zou antwoorden. Het ergerde hem nauwelijks. Het spel van vragen - ook zonder dat er antwoorden volgden - was maar een schijnmanoeuvre, de inleiding en opening die haar straks schaakmat zouden zetten.

‘Je liep dus weg... op eigen ingeving. Ondanks mijn bevel dat je hier in de keuken zou helpen.’

Zelfs geen schouderophalen dit keer. Kankrin woelde kort met de vingers in zijn baard. Stuursheid, hoogmoed, inbeelding! Annoesjka mocht ze hebben zoveel ze verkoos, het raakte hem niet: zij was met al wat ze was en bezat van hem, dat stond muurvast, dat reikte dieper dan alle oekazen van tsaar en synode, om maar te zwijgen van alle commissies die men benoemd had of nog benoemen zou. Het was de bojaar in hem die zich verhief om wat rebelleerde te breken. Hij stond op en kwam op Annoesjka af. Hij raakte de slip van haar afgezakte hoofddoek, hij trok er

[p. 226]

aan, de losse knoop gaf mee, hij hield de bonte, goedkope lap katoen in zijn hand. Hij gooide ze voor de voeten van de lijfeigene neer.

‘Anna Timofejewna,’ zei hij, ‘er zijn dingen die niet kunnen worden geduld... overtredingen waarvoor geboet moet worden. Je bent schrander genoeg om dat in te zien, wie weet duidelijker dan ik... Ik heb je bij een vorige gelegenheid gezegd dat ik je naakt wilde zien. Wat toen een wens was maak ik vandaag tot een bevel. Ik beveel je je uit te kleden.’

Het was stil in de kamer, op het knetteren van de kaarsvlammen, het trippelend getik van de pendule en de gesmoorde zucht na die de metgezel van de dorpsoudste had uitgestoten. Kankrin was roerloos, ook de glimlach op zijn gezicht (zo voelde hij) kreeg een bevroren afwachting terwijl hij zijn macht aan die van het meisje mat. De twee lijfeigen boeren die zich koest hielden als standbeelden deerden hem geen zier. Hij had zijn plannen met hen, het zou de wraak alleen zoeter maken. Hij zei toen de jonge vrouw zich niet bewoog op korte, waarschuwende toon: ‘Uitkleden, Annoesjka.’

Hij stak onverhoeds een hand uit en greep de halsboord van Anna Timofejewna's jakje. Hij gaf er een snelle ruk aan, er scheurde iets. Een ogenblik verscheen er een glimp in de blik van het meisje dat op schrik of angst leek. Het kwam en was verdwenen. Annoesjka deed een stap terug waardoor ze zich van Kankrins hand bevrijdde, wierp het hoofd achterover, nam Kankrin uit kleinere, zwartere ogen op en begon toen, zonder deze verhevigde blik van de landheer af te nemen, haar jakje los te knopen.

Fjodor Kirillowitsj bespeurde in zich een hinderlijke, onvoorziene tegenstrijdigheid. Hij had de indruk dat het meisje zich helemaal niet voor hém uitkleedde toen zij het jakje afgooide en het grove hemd tot op de heupen neerstreek. Haar schouders, borsten en armen waren naakt. Hij zag het en tegelijk leek het hem dat Anna Timofejewna zich uitkleedde als was zij thuis en alleen en bezig te gaan slapen. Kankrin kon niet uitleggen wat er gebeurde, maar hij werd er zich bewust van dat de onthulling van Annoesjka's lichaam middels haar eigen onverschillige hand zijn toeleg verstoorde. Hij keek snel en tersluiks naar de twee boeren; zij stonden sullig en lomp als voorheen op hun plekje en hielden het hoofd gebogen of zij ieder aandeel in wat hier gebeurde van zich wezen.

Kankrin voelde zijn glimlachje wegslinken toen Anna Timofejewna de band van haar rok losmaakte. Een volbloed merrie, ja, bij de duivel! De vleselijke pracht van haar tors en de volle, lichtbruine borsten, de taille die met uitheemse zwier boven haar buik en lange heupen inwaarts welfde

[p. 227]

zodat haar flanken hem ronder en rijker voorkwamen, wond hem niet op, ze ontzenuwde hem. Wat gebeurde hier? Iets dat buiten hem omging. Moest hij het spel niet liever staken? Was het nog spel? Hij staarde naar de lijfeigene terwijl zij haar rok met onbewogen gezicht liet vallen. Het hemd gleed mee. Zij veegde beide kledingstukken met de blote, bemodderde voet op zij. Zij keek Kankrin haast onafgebroken aan. Hij volhardde van zijn kant in tegenstrijdige bewegingloosheid. Hij zag wat hij had willen zien, het vlakke schild van haar buik, de duisternis van het venushaar dat van tussen haar dijen omhoog kroesde, de smalle slanke knieën. Hij zag het zonder vreugde. Anna Timofejewna had hem gehoorzaamd, maar het was niet haar gehoorzaamheid die hij had begeerd maar haar verzet. Het drong met de oude, verwarrende pijn tot de landheer door dat het meisje hem nog altijd uitdaagde, dat haar naaktheid, zo gewillig en achteloos prijsgegeven, het overmachtige bleef. Wraakneming...? Fjodor Kirillowitsj rukte met plotseling gebaar de ceintuur van zijn kamerjas los en schudde het kledingstuk uit zodat het achter hem op de grond viel.

‘Goed!’ zei hij in een poging om de grimmige opzet te hervinden waarmee hij begonnen was. ‘Op de grond, Annoesjka! Op de rug voor je barin!’

Hij zag haar enkel de wenkbrauwen optrekken. Als ze maar iets wilde zeggen of doen! Niets dan deze onaangedaanheid en dit zwijgen waarop hij geen vat had! Kankrin zag met onaangename verwondering hoe de Horzel onverhoeds een knie hief en Anna Timofejewna daarmee in de lendenen stiet.

‘Heb je Zijne Genade verstaan, gevloekte slons! Heb je gehoord wat hij je bevolen heeft?’

Kankrin vernam in die sonore, niet meer jonge mannenstem een begin van heesheid en zonderling verdriet. Het werd hem opeens duidelijk dat deze schorre misère en vooral dat onbeheerst gebaar bij de dorpsoudste een uiting waren van wanhoop en gramschap die zich in hem hadden opgezameld en die niet het naakte meisje golden, maar hem. Hij hief de hand, hij wilde iets zeggen; de Horzel had niet op hem gelet maar Anna Timofejewna bij één arm gegrepen. In zijn stem klonk iets als een snik.

‘Op je rug, heeft Zijne Genade gezegd! Op de grond, sloerie!’

Hij boog haar arm achterwaarts en perste haar naar de vloer. Kankrin zag nu ook de tweede boer toespringen. Hij vatte Annoesjka bij de andere arm. Samen met Agafon Matwejitsj boog hij het naakte meisje achterover. Kankrin had verwacht dat Annoesjka eindelijk zou krijsen, dat

[p. 228]

haar gezicht zou krampen van pijn. Tot zijn ontsteltenis zag hij dat de pijn zich veeleer aftekende op het harig gezicht van de naamloos gebleven boer. Kankrin had het liefst de ogen gesloten voor wat volgde. Dit was de verdwazing, de onmogelijkheid - en hij zelf had ze gewild, hij zelf had de twee lijfeigenen de rol toebedeeld die zij in dit ogenblik vervulden! Hij zag hoe Agafon Matwejitsj zijn harde knie op het dijbeen van Annoesjka zette terwijl zijn makker haar armen omhoog trok langs het tapijt. De twee mannen ademden haastig en ontdaan. Het was duidelijk dat zij zich doodongelukkig voelden en in die toestand bereid tot het domste geweld. Kankrin trok deze slotsom uit zijn eigen groeiend besef van rampzaligheid. Toen dacht hij: wat doe ik? Probeer ik die twee schobbejakken te verontschuldigen? Woede gloeide kortstondig in hem op, een begin van hitte die hij had willen hebben om zijn voornemen uit te voeren. Hij wilde die hitte aanblazen, hij moest van die losse vonken een vuur maken van revanche en ontketende lust.

Hij knielde snel tussen de benen van het liggende meisje. Hij deed het als een acteur die de gebaren speelt van de hem ingeprente rol. Nog steeds bood Annoesjka maar een traag en niet overtuigend verzet tegen de bruutheid van de grote, aardkleurige boerenhanden die haar neerdrukten. Deze lijdzaamheid bleef voor Fjodor Kirillowitsj het onbevattelijke. Het moest een valstrik zijn van haar kant, ze zou zeker meteen het vrije been heffen en hem proberen te schoppen. Ze deed het niet. Ze bekeek hem vanuit haar zwarte, bijeengetrokken pupillen nu hij haar knieën met de zijne verder vaneenstiet. Hij had de speurende kracht in die ogen willen ontduiken; ze trokken hem met de kracht van zeilsteen. Hij mat zijn blik weer aan die van Anna Timofejewna. Op haar gezicht verscheen een vluchtig glimlachje. Het was koud en van een kalme haat, en meer nog dan de haat zag hij er de verachting in, zo ontzielend en onaandoenlijk dat hij plotseling twee andere, gestorven ogen in die van het lijfeigen meisje herkende. Ze keken uit Annoesjka's gezicht door hem heen, sluw en met provocerende ironie - de spot van de zwaksten die de sterksten zijn!

Het kwam Kankrin in zijn groeiende angst voor dat hij op dit ogenblik twee vrouwen aan zijn wil moest onderwerpen, twee vijandinnen. Maar tegelijk besefte hij al dat zij hem met haar beiden te machtig waren. Hij lag hier, tussen de zo lang begeerde dijen van Anna Timofejewna; hij had zich daarstraks voorgesteld hoe hij de grote revanche zou nemen, de bojarensprong, de vernedering van de ketellappersdochter in het bijzijn van haar soortgenoten. Er gebeurde niets - niets dan dat hij zich impotent voelde worden tegenover Annoesjka's fnuikend lachje.

[p. 229]

Wist zij het? Natuurlijk, zij behoefde het niet eens te zien. Zij, de merrie, had haar zesde zintuig zo goed als het witte paard dat alles ried wat er met hem gebeurde. Anna Timofejewna verroerde zich nauwelijks nog nu de gewelddaad uitbleef. Ze tilde alleen even haar heupen op, een gebaar dat niet eens obsceen was maar de laatste hoon van haar onbenaderbare schoonheid voor zijn onmacht.