60. Keuromnibus

[p. 203]

De merrie

[p. 204]

 

Het paard belacht de vrees en wordt niet ontsteld,

 

en keert niet wederom vanwege het zwaard.

 

 

 

het boek job

[p. 205]

I

Kankrin had haar nooit voor deze vroege lente op zijn landgoed of in het dorp gezien. Zijn verbazing dat zoveel wilde, oorspronkelijke schoonheid hier kon bestaan kwam eigenlijk pas later, toen het stuk grond dat door de vrouwen geëgd werd al achter hem lag, tegen de heuvelflank die aan één zijde rond het komvormig landschap steeg. Hij reed langzamer tussen de witte uitbottende berkebomen en hield zelfs de teugels van zijn paard in. Zijn ogen moesten hem bedrogen hebben. Hij had het meisje een ogenblik zien uitrusten van het sleepwerk in de zelen tegen die helling waarop het dorpsland lag. Het was zo - de gedachte had een beschamende bijsmaak - dat de vrouwen van het dorp zichzelf bij gebrek aan voldoende paarden voor de eggen moesten spannen. Kankrin maakte zichzelf wijs dat hij daaraan al lang iets had willen doen, iets in de geest van zijn buurman, Gleb Michailowitsj Skawronski, die liberaal was en zijn lijfeigenen op allerlei manieren tegemoet kwam... een toegeeflijkheid die hij later in zijn grootboeken natuurlijk onder de verliesposten terug vond.

Gleb Michailowitsj probeerde een levend geweten te zijn voor landheren van Kankrins slag, Kankrin wist het uiteraard, zoals hij wist dat de tsaar al enige tijd bezig was met een ontwerp voor de bevrijding van de lijfeigenen; of moest men het een ontwerp noemen om de landheren en grondbezitters zonder te veel kleerscheuren door die ingrijpende hervorming heen te slepen? Hoe het zij: de oude toestanden waren geschokt maar niet overwonnen, de vrouwen op zijn landgoed egden met eigen lichaam het weerbarstige boerenland, terwijl haar mannen het aangrenzende, vlakke en meegaande akkergebied van de landheer met de beschikbare paarden beploegden. Kankrin had het altijd zo gekend en hij geloofde in zijn hart niet dat het anders mogelijk was.

De jonge vrouw had recht tegenover hem gestaan op de hoek van de akker bij het pad. Rechtop, één arm geheven om zich het zweet van het voorhoofd te vegen. De zon van het voorjaar, jong en dartel, had hem natuurlijk een rad en een drogbeeld voor ogen gedraaid toen hij haar voor een weergaloze schoonheid had aangezien. Ongetwijfeld was ze rijziger geweest dan de vrouwen van deze streek menselijker heugenis ooit geweest waren: ze behoorden hier tot het korte, gedrongen type zonder bijzondere bekoring, lomp en gelijkvormig met haar te zware rompen, te korte wipneuzen en vlasbleek haar, schoonheid was zo min haar deel als dat van de grofgelipte mannen met hun overgrote handen en voeten en ronde koppen die te kort op het lijf zaten. Het was een ras dat zichzelf een-

[p. 206]

tonig en zonder gratie in elk volgend geslacht herhaalde. Kankrin had het een halve eeuw aangezien. Hij had in zijn jonge groene jaren met sommige van de meisjes gestoeid, waarschijnlijk liepen er bij de dertigjarigen van nu een paar van zijn bastaarden, maar dat soort had dan toch de kenmerken van de plompe moeders geërfd en niets van zijn lengte of donkere oogopslag die hij zelf voor een aristocratisch kenmerk hield. Gleb Michailowitsj die Pools bloed in zijn aderen had en alleen al in zijn fijngepunte snorren meer zwierigheid van voorkomen vertoonde dan de meeste landheren van het gouvernement, dreef geregeld de spot met Kankrins zelfgenoegzaamheid op het punt van uiterlijke verschijning. ‘Zwartharig, ja,’ zei hij. ‘Een beetje Turks bloed misschien, en daarbij begin je dan nog te grijzen als een aartsdiaken; en wat je lichaamslengte betreft, Fjodor Kirillowitsj, je slaat geen beroerd figuur vergeleken met al die onderkruipsels van rekruten die je onze tsaar en gebieder, zij het ook bij kleine porties, pleegt te leveren. Maar als totaliteit beschouwd, mon vieux: een echte barin ben je, een onmiskenbare Russische bojaar, van buiten en van binnen.’

Kankrin placht om soortgelijke opmerkingen van Skawronski te lachen, maar hij wist zelf niet recht of hij ondanks die uitlating over Turks bloed wel gevleid moest zijn vanwege de term bojaar. Het woord riep de voorstelling op van oeroude, machtige en eigenzinnige adelsgeslachten; een autochtoon slag van kleine heersers die de bojaar Romanov destijds alleen maar volmacht gegeven hadden namens hen in hun geest te regeren. Anderzijds was er aan de karakteristiek iets tweeslachtigs: dat bojaar lag te dicht naast het begrip barbaar. Kankrin verdacht Gleb Michailowitsj ervan die toespeling ook in gedachten te hebben als hij Kankrins bojarendom onderstreepte. Hij drong de gedachte aan de buurman die hem aantrok en ergerde weg; hij zat nu eenkeer het dichtstbij; zij die naar aard en gedachtengang het meest op Kankrin leken woonden schromelijk ver weg...

Alles goed en wel. Liberalisme, bojaren, lijfeigenschap - het meisje had daar op het bouwland gestaan; en nu Fjodor Kirillowitsj de tweede heuvel opreed waar zijn witgepleisterd landhuis in een verwaarloosd park lag (zijn grootvader had er eens een klein Versailles van willen maken en na enkele jaren van wanhopig trachten tuinen, perken en paden aan de luimen van de duivel en de natuur hergeven), nu hij de stallen naderde waar zich zijn bescheiden, maar uitgelezen stoeterij bevond, wenste hij dat hij zich niet kon hebben vergist. De zon had hem geen waanbeeld voor ogen mogen draaien. Het meisje bestond en zij was mooi; mooi was het woord

[p. 207]

niet, ze was verbazingwekkend, ongeloofwaardig. Terwijl Kankrin zich voorstelde hoe ze daar gestaan had, één arm en hand naar het voorhoofd geheven, speelde door zijn verbazing al de mannelijke onrust die hij bij haar aanblik verdrongen had, het onbepaalbaar, tegenstrijdig heimwee in bloed en zintuigen dat zijn mogelijkheden nog maar vaag voorvoelt en al gespoord wordt door het onmiddellijk vleselijk begeren. Het meisje kon niet ouder zijn dan een jaar of twintig. Misschien ook was ze geen meisje meer maar een getrouwde vrouw. Welke lummel had kans gezien deze schoonheid buit te maken, als het ware achter zijn rug om? Een luide zucht brak zich baan uit Kankrins borst; hij bemerkte nu pas de onzichtbare hand van de beklemming die hem geprest hield. Eén, twee seconden had hij de aanvechting zijn rijdier te laten keren en nog eens te gaan kijken. In plaats daarvan liet hij de teugels hangen.

De merrie die hem droeg zette rechtstreeks koers naar haar weide, achter de stalgebouwen. De roodharige Foma die de landheer wipneuziger en gedrongener voorkwam dan ooit sukkelde hem tegemoet om het paard bij de halster te vatten. Kankrin gromde, steeg onder het stapvoets rijden uit de beugel en sprong naar de grond. Hij keek naar paard en knecht niet om terwijl hij het pad naar het herenhuis insloeg. Tussen de onmatig hoge woekering van rododendrons die bijna een klein bos vormden was het stil en koel. Hij liep langzamer, aan het eind van het pad kon hij de zijgevel van het landhuis zien, de twee boogramen van de kamer die zijn vrouw bewoond had en waar zij gestorven was.

Kankrin liep nog trager. Hij zag haar voor zich, Irina met de gekrulde voorhoofdslokjes, een zwak en schrander wezen dat hem in hun kinderloos huwelijk al meer het besef gegeven had dat het hem bij al zijn paardenkennis, praktische zin voor een goede landopbrengst en een zekere boerse koopmanshandigheid op de graanmarkten van Priloeki of Konotop aan waarlijk fijn verstand ontbrak. Toch een bojaar. Hij zag Irina voor zich zoals ze in het laatst van haar leven geweest was, de breekbare porseleinkleur van haar huid tegen het zwart of donkergroen satijn van haar japonnen en sjaals; hij zag haar spotogen als bij het leven; zij scheen hem vandaag meer dan vroeger uit te lachen vanover het graf. Hij liep opeens weer sneller, vol geprikkeld onbehagen, de blik naar de grond en niet naar de ramen van die kamer gekeerd waar hij alles gelaten had als op de dag van Irina's vroegtijdige dood.