Wonderen soo aen als in, en wonder-gevallen soo op als ontrent de zeeën, rivieren, meiren, poelen en fonteynen: historischer; ondersoeckender, en redenvoorstellender wijs verhandeld

[p. 689]

Blad-wyser,
Van de voornaemste Saecken, in dit Werck verhandeld.

ABraham van Oelen, Zeeuwsch Schipper, in de laetste ellendige Waters-nood van alles beroofd zijnde, heeft seer seldsaeme en aenmercklijcke bejegeningen, 572. Geraeckt geluckighlijck weer aen een deel gelds, en so aen een Schip, 573. Sijne verwonderlijcke Walvisch-vanghst onder S. Anna-land, 574.

Adam Schlick lijd plotslijck Schip-breuck op de Swarte Zee. Ontkoomd alleen op een Rots, 239. Hoe hy eyndlijck, nae d'uyterste uytgestaene rampsalige Nooden, wanneer nu d'ellende op 't hooghste was gekomen, wonderlijck gereddet wierd, 240.

Aderlaetingh souden de Menschen van de Nyl-paerden hebben afgesien, 506. De tand eens Zee-paerds op een geopende ader gehouden, belet deselve gantschlijck 't bloeden, 511.

Aerdbevingh in Italien, verweckt op een schricklijke wijs binnen vier-en-twintigh uyren tijds een hooge Bergh van meer als duysend Schreeden. Sie op Bergh.

Aerdbodem, gevoeld in Wijnmaend de grootste veranderingh, 331.

Aerde, op een seer verwonderlijcke wijs voortlopende, 264. Een seer groot deel Aerde opgelight, en over een Dorp gestort, 45. Twee of drie honderd vademen onder d'aerde is 't onverdraeglijck heet, 329.

Aert de Mahometanen en Indianen, wanneerse sigh in d'uyterste nood bevinden, 358.

Afgodery der Heydenen ontrent allerley slagh van Beesten, Vogelen en Visschen 643.

Africa, 't Suydlijck Africa, over de Maen-bergen, werd gesteld vol Onder-aerdsch Vyer te zijn, 129.

Ai, een Americaensch Dierken, oock genoemd Ha, of Haut. Gestalte, 19. Sijne verwonderlijck-traege gangh; soo dat het in twintigh duysend Jaeren nauwlijks van uyt America in d'Arck Noachs sou hebben konnen komen, 20. Hoe 't dan tot deselve geraeckt is, 21.

Alcair, in deese Stad werdmen boven maten seer geplaeghd, over dagh van Vliegen en Muggen; 'snaghts van groote Wandluysen, 313.

Alen, in groote meenigte, binnen weynige uyren en sonder moeyte, te doen voortkomen. Sie op konst. Hebben een seer groote kraght. Een Mensch omvangende, konnense hem dood drucken. Groote, dicke, seer swaere Alen. Alen van twintigh ponden in Italien, 607. Alleen in de Donauw werden geen Alen gevonden, met de reeden, waerom niet. Seldsaem-getemde Alen. Komen eeten uyt der Menschen handen. Hooghaghtingh der Alen by d'Oude. Sijn geen gesonde Spijs. Levendige Ael-inslocker, 608. Kongrus, Konger, of Zee-Ael. Beschrijving. Voortijds in groote waerde, en voor een Kost der Goden gehouden. Hedensdaegs weynigh geaght, 609.

Alexander de Groot, roemd, dat hy was voortgekomen uyt de vermengingh eens Draecks met sijne Moeder, 490.

Amber, veelerley verschillende gevoelens van den oorsprongh derselve, 390. Be

[p. 690]

weeringh, dat d'Amber is den Afgangh van seeckere Vogelen, nestelende op de Klippen eeniger Eylanden ontrent Madagascar, 391. Driederley slagh van Amber, best, naest best, en sleghtst. Waer van dit verschil ontstaet, 392. Verder berigt, dat de gedaghte Vogel-dreck de reghte natuerlijcke Amber sou zijn. Aenmerckingh hier op, 393. Deesen waen van den oorsprongh des Ambers tegengesproken. Aenhoudingh tot de beweeringh des selven. Weerleggingh, 394. Voortgangh in de tegenspraeck. Verder aendringingh, 396. Tegenwerpingh beantwoord. d'Amber werd veelerweegen gevonden. Staet meer te houden voor een Hars, als voor Vogelmist, 397. Alderwaerschijnlijckst staet t'aghten, datse is den arbeyd der Indiaensche Byen. Aenwijsingh van de redenen deeses gevoelens; waer ontrent eenige sonderlinge Aenmercklijckheden invloeyen, 398. Tegenwerpingh beantwoord. Beright van den Amber, door Monfr. de Rochefort, 400. Aenmerckingen op 't selve, en tweederley besluyt daer uyt gemaeckt. Bedenckingh op 't laetste. Nieuwe Tegenwerpingh, d'Amber van sommige voor schaedlijck gehouden, 401. Veroorsaeckt oock selfs de Walvisschen de dood. Groote meenigte van Amber in een Walvisch gevonden, 402. Heerlijcke deughden, van andere den Amber toegeschreven. Geweldige dierte des Ambers in China, 403. Vossen-Amber, zijnde de vierde soort. Oostersche en Westersche Amber, hoe uyt malkander t'onderkennen. Onderscheydingh, Kenteeckenen en Proeven des besten Ambers van de sleghte; en van de vervalschingh der beste, 405. Of'er tusschen Bernsteen en Amber onderscheyd is, 406. Bern-steen in Pruyssen magh alleen de Keurvorst van Brandenburg doen versamelen. Galgen aen Strand opgereght, voor de geene, diemaer 't minste daer van sigh toe-eygenen. Ruyterwaght ten dien eynde aen 't Strand gehouden, 407. Bernsteen uyt d'aerde opgegraven. Gedaente-beelden van veelerley Gedierten, gantsch natuerlijck en als levende in Barnsteen, 408. Verschil, of dit waerlijck-geleefd-hebbende Dierkens zijn; en hoe dan daer ingekoomen. Sie op Dieren. Des vermaerden Kircheri gevoelen van d'oorsprongh des Bernsteens; en beschrijvingh der selve. Hoese hard werd; en sommiger dwaelingh hier ontrent, 411. Op hoedaenigh een wijs sy oock selfs swaere dingen treckt. Andere van sigh wegh blaesd, 412. Onderscheyd tusschen de treckingh des Magneets en des Bernsteens, 413. Sie op Magneet.

America, of in dit Weerelds-deel voor de Sondvloed Menschen hebben geweest, 15. Sie voorts op Sondvloed. Of America en Asia aen malkander vast zijn? 29. Hoe Menschen en Dieren in America sijn gekomen. Sie op Sondvloed.

Anas, een Rivier in Spaenje; nu Guiadiana; verbergd sich veele Mijlen weghs onder d'aerde, en laet sich daer na weer sien, 265. Aenmerckingh op de tegenspraeck van sommige, 266.

Anghst, die seer groot is, kan lightlijck de Menschen een bedrieghlijcken schijn, en allerley vreemde gedaenten sich voor oogen doen stellen, 298.

Anian een Zee-boesem, 10. Sie voorts op Straet Anjan.

Arabicus Sinus, anders Mar del Mecca; oock Roode Zee. Sie op Roode Zee.

Arck van Noach; of soodanig een Gebouw, als deselve was, tot de Schipvaerd bequaem kan zijn? 27. Schip in Holland gemaeckt, nae de juyste vorm en evenmaetigheyd der Arck; 't welck een derdendeel meer ladingh kon inneemen, als een ander Schip van deselve grootte; oock een veel sneller loop had, en met minder

[p. 691]

volck kon bestierd werden, 28. Sie voorts op Noach.

Aristoteles, of hy sigh in de Vloed Euripus sou geworpen hebben, om dat hy de wonderlijckheyd van des selven Ebben en Vloeden niet kon verstaen? 326.

Artzenyen, genoomen van 't Corael, tegens de geswollene Milt; koude Pis; bloedspouwingh; overvloedige Maen-stonden der Vrouwen; quaede oogen; vallende-Sieckte; Kinder-stuypen; Maegpijn. Tot bloedstempingh, 388. Vanden Amber; tegens Sinckingen; Beroerdheyd; Slaepsught; Hoofd-swijmelingh; Hoofd-pijn; Kramp; Pest; Colijck; Steen; Vrouwen-vloed, 403. Van de Schildpadden; tegens Teeringh; allerley Tand-pijn, 434. 435. Van de Zee-Egel, of Zee-Distel; tegens loopende Sweeren des Hoofds; Druppel-pis, 457. Van de Rogch Squatina; tegens 't derde slagh der Teeringh; Buyckloop; Schruftheyd; d'al te groot-werdingh van der Vrouwen Borsten, 460. Van de Zee-kalveren; tegens Steen en Graveel, 464. Van de Paerlen; tegens d'overvloedige Voghtigheden; Onmaghten; Swaermoedigheyd; Hertkloppingh; Hoofd-swijmelingh; Bloed-vloed, 455. Van de Lijnx,tegens Druppel-pis; Steen, 475, Van d'Aspis-Slang, tegens d'Aspis-beet, 481. Andere seer wonderlijcke geneesingh eener Aspis-beet, 490. Van 't Zee-paerd, tegens 't bloeden; seer verwonderlijck, 311. Van den Delphijn, tegens de koortsen, 532. Van de Zee-Mannen en Zee-Vrouwen tot allerley bloedstempingh, seer verwonderlijck; Voorts tegens de Steen; Hoofd-pijn, 553. Van de Hayen, tegens den Lenden-steen. 555. Van de Krocodillen, tegens den beet der Spinnen, 594. Van de Snoecken, tegens Steen; beswaerlijck water maecken; Pleuris, 631. Van de Kickvorsschen, tegens Tand-pijn; losse tanden; quaede keelen; Teeringh. Ongemeen-verwonderlijcke kraght tot bloedstempingh. Hoe gebruyckt tegens 't Neus-bloeden; quaede oogen; Vallende Sieckte; heete Koortsen; Roos; Bloedgangh; Schurftheyd; Wild vyer, 639. Van d'Otters, tegens de Vallende Sieckte; Roode loop: De Vaght tegens d'Ambey; tot groote verwarmingh des Ligchaems, in tijd van koude, 648.

Asan Calafat, een verloogchendt Griecksch Christen en groot Zee-rover. Wat hy deed, doe hy sijn Schip in 't uyterste gevaer sag om door de Christenen veroverd te werden. Sijne Toveryen. Andere Aenmercklijckheden, 98. en vervolgens.

Ascension, een Eyland, hoe gesteld, 436.

Asia en America, of deese beyde Weerelds-deelen aen malkander vast zijn, 29.

Aspis-beet, geneesen door 't vleesch van een Aspis t'eeten. Andere sonderlinge Proefneemingh hier van aen een Apotheekert'Erffurt, 481. Seldsaem Geneesmidddel tegens den Beet eener Aspis, 490.

Atacama, een seer groote (doch dorre) waterloose Woestijn. Felle Sout-Rivier in deselve, 196.

Atlantische, of Spaensche Zee, 222.

Attia, de Moeder des Keysers Augusti, hoedaenigh van een Draeck beslaepen, 490.

Avernus, een Meir in Italien: Van de Heydenen gehouden voor de Mond van de Hel. Eenige Vreemdigheden van 't selve, 143.

BAlssem, uyt Sout getrocken, seer treflijck, 384.

Balssemingh der oude Egyptenaeren. Sie op Mumien; en Graven. Hoemen hedensdaeghs de gestorvene een seer lange tijd kan bewaren in haere volle gedaente, sonder eenige stanck of verteeringh, 316.

Barbarische Roof-nesten, waerom die van de Christenen; insonderheyd van d'Engelsche en Hollanders, niet uytgeroyd wer-

[p. 692]

den, wijl 't niet aen maght ontbreekt, 662.

Barbeel, by de Romeynen in seer groote aghtingh geweest. 't Stuck gekoght tot twee-honderd Kroonen, 614. Eenen Hortensius was over de Barbeelen in sijnen Vyver meer bekommerd, als een Moeder kon zijn over haer Kindt, 614. Sijn echter niet gesond ter spijs, 615.

Barm, de Kuyt derselve seer schaedlijck t'eeten. Sonderling Voorbeeld daer van, 615.

Becune, een slagh van groote Snoecken in de Canibalische Eylanden, vallende als dolle Honden op de Menschen, welcke Swemmen, 636.

Bed van de Vederen der Kockmeeuwen. Wonderlijcke seldsaemheyd aen 't selve. Hoemen daer aen kan sien, of de Zee onstuymigh, dan ofse stil is, 469.

Beeld in 't Slot te Sundershuysen, seer wonderlijck; en de gantsch seldsaeme Uytwerckselen van 't selve, wanneermen 't vol water giet, 132.

Beelden-eeringh der Chineesen; en aenmercklijckheyd daer ontrent, 646.

Beesten, Vogelen en Visschen, van de Heydenen tot Goden gesteld, 643.

Behemoth, in 't Boeck Jobs, is niet den Elephant, gelijck 't gemeen gevoelen is geweest, maer 't Water-paerd. Verklaering der woorden Gods by Job van den Behemoth, en toepassingh op 't Rivier-paerd, 512. Dwaelingh van veele Uytleggers der H. Schrift; welcke door Behemoth verstaen, geen geschaepen Dier, maer enckelijck de Duyvel, 515. Wonderlijck Joodsch Verdightsel van den Behemoth, 315.

Bergen, vreeslijk brandende, in West-Indien. Schricklijcke uytwerckselen derselve, Fonteynen, uyt deese Brand-bergen ontspringende, en seldsaemheden daer ontrent, 154.

Bergby 't Italiaensche Meir Lucrinus. Wonderlijcke en vreeslijcke ontstaeningh des selven binnen vier-en-twintig uyren tijds; zijnde meer als duysend Schreeden hoog. 146. Verscheydene Verschricklijckheden, welcke sigh daer ontrent toedroegen. Gegevene oorsaecken hier van. Toghtgaten in deesen Bergh, 147. Beright van den hoogen Bergh Sierra Morena in Spaenje. Hoemen 't Quicksilver daer uyt bekoomd, 157.

Berghloon van op Zee verongeluckte Goederen, 247. Rhodiser Zee-reght hier van. Zee-reght der Hanse-Steden. Der Stad Lubeck. Hamburgh, 248. Billijck is 't, dat de Bergers geloond werden: Doch 't behoord geen Overloon te zijn. Of 't dienstig is, de Bergers van verongeluckte Goederen te doen sweeren, datse niets daer van hebben aghter gehouden, 249.

Bernsteen. Sie op Amber.

Bewaeringh, voor een ellendige ondergang door Canonkogelen, 104. 105. Van sommige in de Lugt opgevloogene personen, 106. In Vallen, 107. In Schip-breucken. Sie op Reys; en Schip-breuck.

Beweeger der Zee, welcke deselve is. Sie op Ebb en Vloed.

Bitin, een vervaerlijck Draeck-geslaght, 495.

Blindheyd, doofheyd, en andere Ongevallen, nae een geweldige Hongerlijdingh; doch weer vergaen, 132.

Bloed, kan niet loopen uyt 't Ligchaem eens met veele wonden gequetsteden.

Waer door verhinderd. Te beletten, dat het niet kan loopen uyt een geopenden Ader, 511. 553. Niet oock uyt eenen 't Hoofd afgesneedenen Haen; alleen door Kickvorsschen-Asch aen den Hals gedaen, 639.

Bloed en Kickvorschen-Regen. Oock bestald Bloed, hebbende de gedaente van Doods-hoofden, 645.

Bloed-slangen. Wonderlijke uytwerkselen haerer beet in de gebeetene, 485.

Boer, aengenoomen om een verraderlijken

[p. 693]

Brief uyt ter Goude nae Utrecht te brengen. Wonderbaerlijcke seldsaemheyd, waer door de saeck ontdeckt wierd, 671.

Boerterijen van de Muysen in Noachs Arck, 21. Van d'ongelegenheden, welcke Noach in d'Arck heeft moeten uytstaen, 24. Op verscheydene andere voorkomende gelegenheden, hier en gintsch, door 't geheele Werck.

Boom-vrughten in 't Eyland Santa Cruz, van een schaedlijcke, seldsaeme werkingh, 120.

Brand der Zee by Venetien, 383. Uyt 't Water des Rhijns, 384. Brand, laet sigh niet licht door Zee-water blusschen, maer werd noch meer daer door ontstoocken; met de redenen waerom? 381. en vervolgens.

Brand-bergen. Sie op Bergen.

Brief-schrijvingh, de reghte sin onder een andere vermommende, 672. 674.

Broeder-liefde, boven maeten getrouw, Vertoond in een seldsaem Voorbeeld, 56.

Bron in Cyrenica, van een verwonderlijcke eyenschap. Andere diergelijke Wonder-bron in Garamantia, 125. Sie van een groot deel andere seldsame Bronnen op't woord Fonteinen.

Bruno, Bischop van Wurtzburgh, met Keyser Henrick de III. op den Donauw vaerende, siet op een Klip een seer vervaerlijck Spoock, hem vreeslijck dreygende. Wat daer op gevolghd is, 236.

Bruyn-visschen. Sie op Tonijnen.

Buckingh-bereydingh, en Haringh-souten, van wie gevonden, 418.

Bygelovige Lieden werden eerst en meest verontrust en bespot door de Guychel-bedrijven des Satans; als andere daer van in 't minste niet verneemen, 301.

Bygelovigheyd der Roomsche en Griecksche Christenen, ontrent 't Water der Jordaen, 237. Der Schippers, die geen Mumien in hare Scheepen willen neemen. Met een aenmercklijck geval. Sie op Razevil.

Byen in Indien, sijn niet alleen Honigh, maer oock Amber-maecksters, 398. 406. Wonderlijcke By-korven en Byen, aen de Klippen onder in de Zee, 399. Byen-wasch, seer seldsaem, 406.

CAllimachi oordeel van de Zee, en de Zee-vaerende persoonen, 37.

Capo de bone esperance, gelegenheyd der selve, 130.

Caraka, een slagh van Portugeezsche Scheepen, hoe veele honderd-duysend guldens eene der selve koomt te kosten, eerse ten vollen uytgerust is, behalven noch de ladingh, 369.

Carnasses, een seer wonderlijck opwerpsel der Zee, van een seldsaeme eygenschap, 91.

Caspische Zee; verscheydene Naemen der selve, 223. Is een Meir, 't welck meenighte van Rivieren en Beecken ontfanghd; sonder uytgangh te hebben, en sonder op te swellen, 252. Dit heeft veele Natuur-kundige in een groote engte en verwonderingh gebraght, 253. Beschrijvingh deses Meirs uyt verscheydene Autheuren, 254. Aenmerkingen en Ondervindingen van eenige persoonen, welcke 't selve bevaeren hebben; met nauwkeurige waerneemingen, 255. Wat voor Schuyten op dese Zee werden gebruyckt. 256. Vermits dit een allerweegen met Land omvangen Meir is, 't welck geen uytvloed heeft, maer wel een groote meenighte van Rivieren ontfanghd, soo werd op deese saeck een breed ondersoeck gedaen, hoe sulcks toegaet, sonder dat dit Meir hooger werd, 258. Aenmercklijck Voorbeeld en Geval, van d'onderaerdsche gemeenschap der Wateren, 259. Gemeenschap der Caspische Zee met andere Zeeën, door verborgene onderaerdsche Wegen. Deese Zee is in 't midden

[p. 694]

onpeylbaer diep, 260. Vreeslijcke Stortingh door twee Wervelen, 261.

Cathay. Sie op Tartaryen.

Ceremonien der Litthauwers en Samogiten, om de van haer opgevoedede Huys-Slangen tot haere Tafel te roepen, tweemael in 't Jaer; afgodischer en Toveraghtiger wijs, 492. Ceremonien en Tover-bedrijven der Turcken in haere Scheepen, om goede wind te mogen bekome. Sie op Tover-bedrijven.

Charybdis en Scylla. Afgrond by de Scylla, 320. Beright van de Scylla en Charybdis. gevaer van deselve. Watse sijn. Fabel der oude Poëten, hoedaenigh te verstaen. Spreeck-woorden, 321. 't Gevaer is nu soo groot niet meer, als men Stier-lieden van dit Gewest t'scheep neemd. Nauwkeurige naevorsschingh van de lenghte, breedte, diepte en grond deeses Canaels. Tegen-een-lopende Stroomen. Draeyingen en Swelgh-kuylen, 322. Vreemde Opwerpingh. Wanneer d'onstuymigheyd hier alderswaerst is. Sonder een ervaeren Stier-man is deese Straet niet wel te bevaeren. Kraght der Stroomen in 't weerhouden der Scheepen. Niet wel toe te sijn, is hier gewisse Schip-breuck, 323. Natuur en eyenschap van de Charybdis, 324.

Coffy: Alleen d'Inwooners der eenige Stad Alkair konnen voor haer eygen gebruyck Jaerlijcks niet toe met vier-en-dertighduysend Lasten, 371.

Colummen van Hercules, Sie op Pilaeren van Hercules.

Corael. Sie op Korael.

Corael-klippen in Zee, seer gevaerlijck, 53.

Corea, gelegenheyd deeses Lands; en des selven Grensen. 't Schijnd gewis te sijn, dat tusschen Corea en Japan een doortoght nae 't Waygat is. Wonderlijcke seldsaemheyd, dat in d'openbaere Zee ten Noord-Oosten van Corea Jaerlijcks Walvisschen werden gevangen, hebbende in 't Lijf steecken 't Harpoen, haer by Spitsbergen van de Hollanders toe-geschooten; met 't welckese sijn door-gegaen, 233. Aenmerckingen hier op, 234.

Cretensers sijn van oude tijden af de vermaerdste Zee-bevaerers, en de rijckste in Scheepen geweest, 5.

Crocodillen, hoese van de Delphinen gedoodet werden, 529. Veelerley Aenmercklijckheden van de Crocodillen. Haere Naemen by verscheydene Volckeren. Beschrijvingh haerer gestalte, 586. Haere verwonderlijcke over-een- koming met 't getal tsestigh. Geen ander Dier wast uyt sulck een klein beginssel tot soo een geweldige grootte, 587. Seer groote Crocodillen. Verschil onder de Schrijvers hier over; gelijck oock over den tijd haerer Aenwassingh. Ander verschil over 't getal der Tanden, 588. Waerse gevonden werden. Seldsaemheyd ontrent de Crocodillen t'Alkair; en wat voor een Reden de Mooren daer van geven. Verschil over 't getal en de grootte der Crocodillen-eyeren, 589. Eer, en offerhanden, aen deese Dieren gedaen. Vyandschap der Crocodillen tegens andere Gedierten, 590. Vriendschap met de Vogel Trochilus, die hem de Tanden reynighd, 591. Groote begeerte der Crocodillen na Menschen-vleesch. Wonderlijck verhael van de Tentyriten, welcke de Crocodillen niet ontsien, maer haer vangen, bedwingen; nevens andere aenmercklijckheden, 592. Haere list en voorsightigheyd ontrent haer' Eyeren. In 't beloeren der Menschen. Seldsaem Geval, 593. Deese Mensch-eetende Dieren werden veelerweegen van de Menschen gegeeten. Haer gebruyck in de Genees-konst. Konnen getemd werden. Seldsaeme Voorbeelden. Americaensche onschaedlijcke en tamme Crocodillen.

[p. 695]

Verscheydene berighten van de Crocodillen, en der zelver aenmercklijckheden, door Oogh-getuygen. Sy sijn stout tegens de bloode, en bloode tegens de stoute, 595. Wonderlijck Voorbeeld daer van. Grootte der Crocodillen in de Nijl, 596. Crocodillen-Eyeren, 597. Wijde mond. Konnen seer langh sonder voedsel leven. Nauwkeurige aenmerckingen op, en beschrijvingh van de Nijl-Crocodillen. Haere geweldige kraght, en seldsaem Voorbeeld daer van. Crocodillen-vleesch goed ter spijs, 598. Hoese gevangen werden. Crocodillen in Oost-Indien. Te Peru in de Stads Graght. Aenmercklijckheden daer van, 599. Bygeloof ontrent deselve. Wierden voortijds als Goden aengebeeden. Hoe onderhouden en tam gemaeckt. Beright van de Crocodillen op 't Eyland Ceylon, 600. Hoe deese Dieren in Florida werden gevangen. Crocodil ruckt eenen van 't Schip af, en verslind hem, 601. Andere diergelijcke Gevallen. Seldsaeme vreemdigheden van Crocodillen, onder de Belegeringh van Jafnapatan. Aenmercklijck Voorbeeld van haer seer taey leven, 602. Die sigh met Crocodillen-vet besmeeren, sijn vry voor der selver beschaedigingh, 603. Crocodillen, welcke een stercke Muscus-reuck van sigh geven, 604. Van d'Egyptenaeren Godlijck geëerd. Aenmercklijck Geval van dwaese Afgodery eener Heydensche Vrouw, sigh verblijdende om dat haeren eenigen Soon van een Huys-Crocodil wierd verslonden, 645. Eenige andere sonderlinge waerneemingen aen de Crocodillen, 652. en vervolgens.

Cypriani Verssen van Loths Wijf, veranderd in een Sout-pilaer; en seldsaemheyd aen deselve, 199. Aenmerckingh op deese Verssen, 200.

Cyrcknitzer-Zee; wonderlijcke seldsaemheyd aen deselve, 160.

DAuw in Egypten, yeder druppel, als'er een bequame Stof by koomd, doet een Slangh ontstaen, 482.

Delphinen, hoe van de Javanen genoemd. Springen geweldigh hoogh boven 't Water op. Hoedaenigh d'Oude de Delphinen hebben beschreeven, 528. Bynae geene Zeeën sijn'er sonder Delphinen. Oock levense in de soete Wateren. Hoese de Crocodillen dooden. Haere versaemelingh. Jongen. Geluyd-slaeningh, 529. Scharp gesight. Groote geswindheyd en Kraght; welcke haer dickmael doodlijck is. Ofse, soo haestse Aerde geraeckt hebben, sterven moeten. Wonderlijcke Slaep. Liefde en getrouwheyd tegens haer oude Ouders, 530. Eenige haer toe-geschrevene dingen, in welckese vernuf schijnen te toonen. Geven een voor-teecken van Onweer. Natuerlijcke oorsaecken daer van. Hoese de Visschers van Euboea bevoorderlijck sijn, 531. Haere vyanden. Haere Teljoor-leckers. Werden gegeeten. Artzenyen van haer genoomen. Of 't geen van Arion en de Delpin werd voor-gegeven, noodwendigh voor een Fabel staet te houden. Soodaenige draegingen door, en behoudingen uyt de Zee door Delphinen sijn oock aen andere gebeurd, 532. Voorbeelden. Wonder-geval tusschen een Jongen en een Delphin. Aenmerckingh. Voorstellingh van noch verscheydene andere diergelijcke seldsaeme gevallen, 533. Voorbeelden van 't groot behaegen, 't welck de Delphinen in den naem van Simon hebben, 534. Sijn zeer groote liefhebbers van de Musijck. Of de Delphinen en andere Visschen de klanck van gesangh onder 't Water hooren konnen, 535. Meenighte van Delphinen in de Middellandsche Zee: Welcke sigh nae de Scheepen en Menschen begeven; vrolijck huppelende. Komen op Gesangh te voorschijn. Sughten en weenen gelijck de

[p. 696]

Menschen, 536. Aenmercklijck en seldsaem Geval hier ontrent. Ander seldsaem Geval met een Delphin, bekomen in de Roode Zee; geteeckend; en weer gevangen in de Middellandsche Zee, 537. Aenmerckingh hier op, 538. Eygentlijcke Beschrijvingh eens Delphins, gevangen boven Malta. Waer in de gelijckheyd met een Varcken bestaet, 539. De Visch Dorado van d'Engelsche Delphin geheeten. Sie op Dorado. Ander slagh van Water-Varckens in Brazil. Sie op Zee-Varckens.

Diere betaelingh der Oesteren by d'oude Romeynen. Voor deselve soo veel gegeven als voor Paerlen. Veele verquisteden al hare middelen hier in. Waerom, 426.

Dieren, hoese uyt America in Noachs Arck sijn gekomen, 21. Dieren, als Springh-haenen, Haeghdissen, en diergelijcke, gesien in Amber, Bern-steen, Agaet, gantsch Natuerlijck. Of 't waerlijck geleefd hebbende Dieren sijn geweest; en hoe dan daer in gekoomen, 409. Dan of 't maer alleen een Konst-spel der Natuur is. Aenmercklijcke Ondervindingh van een Springh-haen in een Bern-steen. Hoe bevonden nae de door-snijdingh. Aenmerckingh hier op, 410.

Donauw, een seer gevaerlijcke Rivier om te bevaeren; en waerom? 235.

Donder, slaet t'Alkair in Egypten een Man dood, 376.

Don Jan van Oostenrijck nae sijne dood seldsaem gehandeld. Sie op Lijck.

Dood, door Honger-lijdingh: Twee seer ellendige Voorbeelden hier van voor-gesteld, 96.

Doode Lijcken, insonderheyd Mumien; of de Zee deselve niet wil dragen in Scheepen? Sie op Mumien.

Doode Zee, of 't Meir Asphaltites; hoedaenigh besightighd van den vermaerden Reysiger Della Valle,164. Van de Heer Thevenot, in 't Jaer sesthien-honderd-aght- en-vijftigh. Van Fr. Antonius Gonsales, in 't Jaer sesthien-honderd-vijf-en-tsestigh, 165. Van Sandys. Van Frantz Ferdinand van Troilo. Van meer andere, 166. Veelerley Aenmercklijckheden der Doode Zee; en bedenckingen op deselve. Waerom de Menschen in dit Meir niet konnen onder-sincken. De Reden-gevingh bevestighd met andere Voorbeelden, 168. Grootte van dit seer afgrijslijck Meir. Verschillende Berighten der Schijvers hier ontrent; en de voornaemste oorsaecken daer van, 169. Wat voor Naemen de Doode Zee in de Heylige Schrift, en by d'Arabiërs heeft. Grootte, volgens Josephi beright. Hoedaenigh de Heydensche Geschied-schrijver Tacitus, korts nae Christi geboorte, deese Doode Zee, en der selver seldsaemheden heeft beschreven. Hoe oock Justinus, 171. Aenmerckingen op eenige verschillendheden onder de Schrijvers, aengaende 't sincken en drijven der Ligchaemen op 't Water deeses Meirs, 172. Onder de verhandelingh deeser Zee koomen veelerley vreemdigheden, welcke niet alle op deese korte Lijst konnen gebraght werden. De Jordaen giet sigh uyt in deselve, 174. Waerom Zee; waerom Doode Zee geheeten, 176. Of by deese Doode Zee hedensdaeghs noch te vinden is de Zoutpilaer waer in Loths Wijf wierd veranderd. Sie op Loths Wijf. Broeder Burchards beright van deese Zee, 200. Ander van Vorst Razevil, 203. Van de Heer Georg Adam Wolf, 211. Wijl de Doode Zee geenen uytgangh heeft, en echter de Jordaen ontfanghd, waerse dit Water quijt werd, 261.

Dood-voorkondigende Bron in Boheemen. In Franckenland; met een seer seldsaem Geval. Sie op Fonteinen. Andere seer vreemde dood-voorkondigende dingen. Aenmerckingen hier op, 138.

[p. 697]

Dorado, een Visch, van d'Engelsche genoemd Delphin. Nette beschrijvingh van deselve. Waerom Dorado geheeten, 540.

Dorp in Peru, stort ten meesten deel overhoop. Wonderbaere voort-loopingh van d'Aerde des selven, 264.

Dorst-lijdingh, onverdraeghlijck in een Schip, 76. In groote hitte onder de Linie, seer ellendigh, 188. Zee-water gedroncken; en d'uytwerckingh. Gewormt gegeeten tegens d'onlijdlijcke Dorst, 189.

Draeck, of groote Slangh, seer verliefd op een Etolische jonge Dochter. Sijne Min-yver; en hoe hy haer handelde, alsse sich een wijl tijds van hem had ontrocken, 437. De grooote Alexander beroemde sich, dat een Draeck sijne Moeder beslapen had, en hy daer uyt voort-gekomen was. Voorbeelden van andere hooge persoonen, welcker Moeders van Slangen souden beslaepen sijn geworden, 490. Aenmerckingh hier op, 491. Of de Draecken yet anders sijn als Slangen. Verschillende gevoelens hier ontrent, 493. Ongevoetede en gevoetede; ongevleugelde en gevleugelde Draecken. Oogh-getuygen van gevleugelde, 494. Waer de Draecken gevonden werden. Eeten seer geerne Slangen-eyeren. Veelerley sonderlinge Aenmerklijckheden van de Draecken in 't gemeen. Van de Bitin in 't bysonder, 495. Beschrijvingh van een seer seldsaeme verschricklijcke Draeck, of 't Mis-schepsel eener Slangh. Grouwlijcke Draeck met seven Hoofden. Seer afgrijslijcke en door sijnen giftigen adem veele Menschen doodenden Draeck by Puglia, 496. Veelerley andere vreemdigheden van Draecken. Sie voorts op Slangen.

Draey-kuylen in de Charybdis, 323. In Persien. Seldsaemheyd. Een andere tusschen Engelland en Normandyen, insonderheyd seldsaem. Noch een andere in Africa, 324. Verschricklijck-groote en seer wonderlijcke Noorweeghsche Draey-kolck. Naemen, van sommige aen deselve gegeven. Of deese geweldige Swelgh-kuyl niet wel moght sijn d'oorsaeck van d'Ebb en Vloed der Zee, 325. 330. Aenmerckingh op een gestelde, van andere ontkende, geweldige Swelgh-kuyl onder de Noord-pool; al de Schepen, boven den twee-en-taghtighsten Graed komende, nae sich treckende en verslindende, 334. Eenige dingen, welcke sulcks schijnen te bevestigen, 340.

Droomen van Slangen, gehouden voor Voorteeckenen van groot geluck, 495.

Duyckers, welcke de Paerlen visschen. Sie op Parel-visschery. Welcke varsch Water van onder uyt de Zee ophaelen, 178. Sie op Water.

Duyvel wil allesins den Aep Gods zijn, 134. Sijn Seldsaem werck door een Afgods-beeld: Door een Steen te Romen, genoemd de Mond der Waerheyd. In d'onschulds-proeven door Vyer, gloeyend Yser, e.s.v., 135. Andere seer wonderlijcke bedrijven des Satans, 136.

Duyvelen, verschijnen in de gedaente van Monicken aen drie Visschers, en wilden over den Rhijn sijn gevoerd. Wat'er op volghde, 556.

EBb en Vloed der Zee. Veelerley verschillende gevoelens hier ontrent, 328. Of, en wat de Maen hier toe doet. Vergeleecken by de Koorts in een Mensch. d'oorsaeck buyten de Zee, en in de Zee selfs gesteld. Van sommige 't onder-aerdsche Vyer toegeschreven. Oock de Swelg-kuylen, 329. Eyndlijcke Aenmerckingh hier op. Verwonderlijck-schielijcke Ebb en Vloed der Golf Enseada; den grooten Alexander in verbaesdheyd stellende, 330. Sonderlinge en seer verschricklijcke Jaerlijcksche Zee-beweegingh in de Chineesche Rivier

[p. 698]

Chekiangh, en aenmerckingh daer op, 331. Voornaemste Beweeger der Zee. Seldsaeme Voorbeelden der Ebben en Vloeden. Deselve komen voort van veelerley Neven-oorsaecken, 332. Voorbeelden van noch eenige andere soo seldsaeme als geweldige bewegingen der Zee, 334. Breeder beright van de seer hevige beweegingh ontrent 't Strand van Guinea, 335. Verscheydene aenmercklijcke dingen, te langh om op deese Lijst te stellen. Boven de daeghlijcksche en maendlijcke Zee-beweeging noch een andere in 't ronde, 336. Ebb, gantsch ongewoon, waer door d'Engelsche in 't Jaer sesthien-honderd drie entseventigh verhinderd wierden in d'overrompelingh van den Briel, 679. Andere verwonderlijcke Ebb des voorigen Jaers, d'Engelsche en Fransche wonderlijck belettende haer' aenlandingh op Texel, 680. Seldsaeme Ebb en Vloed der Rivier Euripus. Sie op Euripus.

Eeckhoornen-list, om over een Rivier te geraecken, 9.

Egypten, of 't in dit Gewest noyt regend, 376. Vrughtbaerheyd deeses Lands, waer door, en hoe veroorsaeckt, 378. Roode Zee in Egypten. Sie op Roode Zee. Nijl. Sie op Nijl. Dauw, seldsaeme eygenschappen der selve, 379. In geen gedeelte des Weerelds sijn soo veele Slangen, als in Egypten, en de Lybische Woestijn. Oorsaecken hier van, 482.

Egyptenaeren, hoese haere dooden balssemden. Sie op Graven, en Mumien. Besteededen meer aen hare Graven, als aen hare Huysen, en levens-onderhoud. Waerom, 317.

Egyptische Muysen. Sie op Ichneumon.

Elephant, is niet den Behemoth in 't Boeck Jobs; maer 't Rivier-Paerd: Met verklaeringh en toepassingh der woorden Jobs, 513.

Elephants-tanden in America gevonden, en besluyt daer uyt gemaeckt, 14.

Elft, koomd op Cythar-spel aenloopen, en schijnd als te danssen. Andere sonderlingheden van den Elft, 611.

Engelsche, op Zee van vyanden besprongen werdende, stellen Buskruyd onder 't Verdeck; en laeten d'overgekomene, met haer eygen uyterste gevaer, in de lught vliegen, 105.

Eperlan, een Visch, rieckende gelijck de Violen, 605.

Erythrinus, een Visch; hoemen door deselve een Wijn-slaef een afkeer van de Wijn kan veroorsaecken, 613. Werd anders oock genoemd roode Zee-braessem. Ander slagh van Zee-braessemen, geheeten Scarus. Sie op Scarus.

Eso, anders Jeso, Jesso, Yedso. Sie op Jeso.

Ethiopische Zee. Sie op Mar d'Ethiopia.

Euangelium Johannis, van de Roomsch-gesinde toveraghtigh misbruyckt, 357.

Euripides oordeel van de Zee en Zee-vaerende, 37.

Euripus, een smalle Water-arm der Egeische Zee. Beright van deselve, 665. Aldernauwkeurighste waerneemingen van de tot noch toe verborgen geweest sijnde regte gelegenheyd der wonderlijcke Ebb en Vloed deeser Rivier; voor 't Vernuf een Afgrond en Klip, 664. Of Aristoteles, om dat hy de reden deesesWonders niet begrijpen kon, sigh in den Euripus sou geworpen hebben, 326. Is een Sinnebeeld der onbestandigheyd: Echter ten trots van soo veel' Eeuwen, Aerdbevingen, en verwoestende Toevallen by hare seldsaeme eygenschap bestendigh gebleven, 665. Des selven loop op 't aldernetste betraght, nae de verscheydenheyd der Maen, door een twee-jaerige opmerckingh, 666. Juyste Tafel van de geregelde Af en Toe-vloed deeser Rivier, 667. Dwalingh der Oude ontrent den Euripus, door onkunde, 667. Tweederley bysonder-

[p. 699]

heden ontrent deselve. Verontschuldigingh der Oude, tegens de geene die haer vermeetelijck van leugen-schrijvingh beschuldigen, 668.

Eyeren van Slangen, of Slangen-eyeren, onweetens ingedroncken, of daer uyt in 's Menschen ligchaem Slangen konnen ontstaen; met verwonderlijcke Voorbeelden hier van, 482. Bedenckingh daer op, 483. Ander seer seldsaem geval des Jaers sesthien-honderd seven-en-seventig, van een Capucyner Monick, die in 't Water-maecken een Slangh door de Roede lostede, 484. Draecken eeten seer geerne Slangen-Eyeren, 494. In Schildpadden, met meenighten. Meer als duysend Eyeren in eene Schildpad gevonden, 439. Eyeren van Crocodillen. Sie op Crocodillen.

Eyer-dooyeren, een seer behaeghlijcke Spijs voor de Slangen, 488.

Eyland; 't welck sou leggen in de Suyd-Zee, boven maten rijck van Goud. Ander Eyland, ongemeen rijck van Silver; doch tot noch toe niet bekend, 228.

FAbel der Jooden, van den Behemoth, seer belagchlijck, 515. Van de veranderingh des Wijfs Loths in een Sout-pilaer, 213. Van de Jordaen-vloed, 271. Der Inwooners van Hispaniola, aengaende d'oorsprongh der Zee, seer ongeschickt en bespotlijck, 219. Der Turcken van den Reus Og, Noach, en de Walvisschen, op 't hooghste ongerijmd, 562. Der oude Poëten, van Scylla en Charybdis, hoedaenigh te verstaen, 321.

Fanfre, een Visch, volghd onaflaetlijck de Scheepen. Voorbeeld hier van, 621.

Fluyter, een Visch. Sie op Zee-Lijster.

Fonteyn in Caramania, van een wonderlijk-seldsaeme eygenschap. Andere diergelijcke Wonder-Bron in Garamantia, 125. Fonteyn van Jupiter Hammon. Ander seldsaem Natuerwonder aen een Bron in Epirus. Aen een Fonteyn by Grenoble in Delphinat. Aen de Bron Eleusidia, 126. Wonder-bron in Sicilien, voortijds de Meyneedige op een seer vreemde wijs ontdeckende, en seldsaem-vreeslijck straffende, 132. Twijffel over de waerheyd hier van. Aenwijsingh, dat in dit verhael niets is, 't welck voor ongelooflijck staet te houden, of niet sonder ongerijmdheyd geloofd sou konnen werden, 133. Seldsaeme Bron in China, 135. Andere Wonder-bron, de voorgedaghte in Sicilien gantsch gelijck. Leven of dood voorseggende Bron in Boheemen, 136. Wonderlijcke dood-voorkondigende Fonteyn in Franckenland, met een seer seldsaem Geval, 't welck sigh daer ontrent heeft toegedraegen, 137. Fonteyn, vier Jaeren langh springende; dan weer vier Jaeren stil staende; met noch andere vreemdigheden, 138. Fonteyn, driemael in yeder dagh verzijgende, en weer opwellende. Andere diergelijcke in 't Stight Paderborn. Seldsaem rijsende en daelende Bron, reght tegens den loop der Zee, 139. Fonteyn, sich juyst rightende na 't wassen en afneemen van de Maen. Andere aenmercklijcke Seldsaemheden van Bronnen, welcke niet gedoogen willen dat'er yets ingeworpen werd. Seer wonderlijcke vreemdigheyd aen eene der selve in 't Eyland Tenedos by Constantinopel, ondervonden door eygene ervaerenheyd van twee persoonen, 141. Andere diergelijke seer seldsaeme ondervindingh aen de Mummel en Wildsee. Sie op Mummelsee. Sonderling-seldsaeme Fonteyn, uyt 't beright eener ooghgetuyge, beginnende gelijck als te koocken op 't minste woord datmen'er by spreeckt, 145. Fonteyn, op een seldsaeme wijs oly gevende, om te branden in de Lampen, 149. Kortswijlige Redenvoeringen hier over, 150. Wonder van een Oly-druypende Bron. Vreemdigheden aen eenige Gesond-bronnen. Sie

[p. 700]

op Tol. Fonteyn, geneesende alle qualen, welcke bytende Artzenyen van nooden hebben, 150. Andere, tot geneesingh van wonden; schoon boven maten heet, en van een quaede smaeck. Fonteyn, seer goed tegens Lasery, schurftheyd, en diergelijcke gebreecken. Tot Verwingh. Tegens den Bloedgangh, en Pestilentiale sieckten. Tot Schilder-verwen, 153. Fonteynen uyt brandende Bergen; en seldsaemheden ontrent deselve, 154. Springh, wiens Water de derdedaeghsche Koorts geneesd. Andere Rivier daer tegens seer schaedlijck voor de gesondheyd, 155. Boven maeten wonderlijck-treckende, en alles verslindende Fonteyn in Portugal; schoon niet meer als eene voet diep. Andere Fonteyn in Spaenje, wiens Water binnen een uyr tijds alle vleesch tot op 't been toe verteerd: Echter een goed geneesmiddel is, 156. Wonderlijcke Fonteyn in Franckrijck, wiens Water uyt-lopende, terstond tot Steen werd, 157. Hoedaenigh men allerley aerdige Beelden van dit Water binnen weynigh tijds, sonder moeyte, in vormen kan maecken. Water, waer in geen vleesch gaer wil koocken, schoon men 't over een sterck vyer langh doet sieden, 158. Kleyne Bron maeckt een groote Rivier bitter: Gesteld ten Sinnebeeld, 159. Andere seldsaemheyd aen een Bron, 160. Aenmercklijckheyd eener Peck-bron in 't Eyland Zante, 163. Veelerley seldsaemheden van Fonteynen, 174. Fonteynwater veranderd in Sout, en Steen, 191. Sout-Fonteynen. Sie op Sout. Fonteyn van soet Water, tsestigh Mijlen onder de Golven der Zee heenen loopende. Seldsaemheyd daer ontrent, 263. Fontein in Idumea. Wonderlijcke verw-veranderingh van 't Water der selve. Andere Vreemdigheden, 367. Sie voorts op Rivieren, Putten, Meiren, Vloeden.

Fuhrer, Patritius te Neurenbergh, en drie sijner Medgesellen, reysen gantsch weerloos uyt Jerusalem nae de Jordaen, 282. Werden van vier wel-gewaepende Arabiërs overvallen, en wat sich in 't eerst onder beyde de deelen toedroegh, 283. Werden gebruyckt in plaets van Eselen, om Packen te draegen, 285. Vreeslijcke bedreygingen. Gemaeckt verdragh, 286. Kloeckmoedigh, doch op 't hooghste gevaerlijck besluyt der vier Gevangene, om sich vry te maecken door de dood der Rovers, 287. Hoe dit in 't werck wierd gesteld; en wat daer op volghde; bevattende verscheydene aenmercklijcke Gevallen, 288.

GAlgen in Pruyssen aen 't Strandt opgereght, om terstond daer aen te hangen de geene, die maer alleen 't kleynste stuckje van aen den Oever geworpen Bern-steen opneemd, 407.

Gans van tsestigh Jaeren. Een andere van twee-honderd Jaeren, 630. Gans, drie geheele daegen langh gekoockt, sonder eenighsins murwe te willen worden. Twee jonge Gansen in de Maegh eener Snoeck gevonden, 631.

Garnaten, van sulck een geweldige grootte, dat een hongerigh Man aen een dousijn der selve voor een-mael genoegh t'eeten heeft, 462.

Gehoornde Visschen in China, in 't Hol eens Berghs. Sie op Visschen.

Gelijkenis tusschen een in gevaer van Schipbreuck zijnde Schip, daer 't Water door een Leck met meenighte indringhd, en een bestormd werdende Stad, niet onaengenaem, 61.

Gevangene Hollander op Corea, had eyndlijck, weer by sijne Landsgenoten komende, sijne Moedertael bynae gantsch vergeeten, 232. Duytschers, door Arabische Rovers. Sie op Fuhrer.

Gevondene dingen, die geenen Eygenaer hebben; wiense toekomen? Of 't geen

[p. 701]

niemand behoord, den eersten Vinder behoord, 407. Sie oock op Bergloon, en Strandreght.

Gibraltar, een verbasterd woord, af-koomende van Gebal-Tarif, 520.

Gierige, sorgen meer voor de bekleedingh des levens, als voor 't leven selfs, 62.

Giftige Visschen. Torpedo, Slaep, krampvisch. Sie op Torpedo. Een andere seer groote Visch van deselve werckingh; terstond verlammende de geene die hem aenraecken. Giftigheyd der Pastinaca Marina, boven maten fel en afgrijslijck, 634. Virginiaensche giftigh-steeckende Rogchen. Braziliaensche Platvisch van een geweldige grootte, en gantsch gifige Pin, 635. Seldsaemheyd, en wonderlijcke giftigheyd der Rivier-visch Pourake, 635. Andere giftige Visschen van ongemeen-seldsaeme Werckingen, 642.

God, werd oock insonderheyd, voor soo veel de Natuerlijcke kennis aengaet, uyt de Zee gekend, 40. Toond in d'Onweeren op Zee een strael sijner Maght, en een blijck sijner goedertierenheyd, 41. Weet de Godloose over al te vinden: Met een seer aenmercklijck Voorbeeld hier van, 87. Handeld in sijne Wercken en Wonderwercken, noyt tegens maer wel boven de van hem geschapene Natuer, 217. Toepassingh op Loths Wijf, veranderd in een Sout-pilaer, 218. Is groot in de groote, niet klein in de kleyne dingen, 651. Kan uyt d'alderhoogste gevaeren wonderbaerlijck verlossen: In de Zee een wegh geven, en in de Baeren een verseeckerd Pad, 242. Met een aenmercklijck Voorbeeld, 240. Ander diergelijck sonderlingh geval, 242. Heeft seer groote dingen aen ons gedaen in onse Oorlogen tegens den Koningh van Spaenje, door middel van Water. Oock noch onlanghs in onsen laetsten Oorlogh tegens Engelland en Franckrijck, 675. en vervolgens. Sie voorts op Wateren. Verscheydene andere daeden Gods van groote aenmercklijckheyd, soo in genaede als toorn, sijn hier en gintsch door 't geheele Werck te vinden.

Goederen op de Zee verongeluckt. Strandreght daer ontrent, en bedenckingen op 't selve: Gelijck oock op 't Bergloon. Sie op Strandreght. En Berghloon.

Golfo de Lion, seldsaemheyd aen deselve, door een wonderlijck Onweer, 45.

Goot van vier-en-veertigh duysend in malkander gevoeghde Pijpen, yeder van thien voeten lenghte, waer toe vervaerdighd, 194.

Gras-Zee, waer in de Scheepen dickmael seer langh moeten suckelen, eerse daer door konnen geraecken, 67. Gedaente van 't Kruyd, waer meê de Zee hier bedeckt is. Verscheydene Naemen van 't selve, 67. Verder beright van deese seldsaeme Kruyd of Gras-Zee. Gestalte derselve. Schijnd als een lustige wijd-uytgestreckte Beemde, 68. Streckt sigh uyt meer als twee-honderd Mijlen in de lengte. Besiën (Bessen) aen dit Kruyd. Waer toe deselve dienstigh zijn. Geneesinghs-voorbeeld in een ellendige verstoppingh des Menschlijcken Waters, 69. Waer van dit boven op de Zee-drijvend Kruyd voedsel treckt. Waer aen 't sou wassen, en vastheghten, 70. Werd oock gevonden in Oost-Indien, 91.

Graven der oude Egyptenaren, waer in de Mumien werden gevonden. Nauwkeurigh beright van de Putten, door welcke men in d'Egyptische Graven neerdaeld, 307. Diepte der selve. Lijck-kamerkens, hoedaenigh. Lijck-kisten, en van wat voor een Stof. Seldsaemheyd van sommige der selve, gemaeckt van veele op een gelijmde Doecken, 308. Verhael van de gesteltenis der Lijcken. Hoedaenigh geswaghteld, op een seer nette, konstige, en onnaedoenlijcke wijs, 309. Balssem, waer meê de Lijcken werden gebalssemd. 't Sand doet oock vry veel tot der selver

[p. 702]

langhduerige bewaeringh. Afgods-beeldekens, geleght by, of gestoocken in dese Lijcken. Aenmerckingh op de gedaghte indoeningh der Afgodekens, 310. Beright van de Mumien, in voorleedene tijden en onlanghs nauwkeurigh ondersoght, 311. Aenmerckingh op der Schrijveren verschillendheyd. Balssemingh sonder openingh des ligchaems. Meenighte van Lijck-kelderkens. Ander verhael van de Mumien, 312. Sie op Mumien. Wederom een ander beright van de Kelderkens der Mumien, en der Mumien selfs, 313. Meenighte deeser Graven in de Woestijn. Gestalte der Beeldekens by de Mumien. Balsseminghs-wijs der Egyptenaeren, 316. Drooghte der Egyptische Ligchaemen doet seer veel tot der selver onvergaenlijckheyd, 317.

Groote Oesteren, van een ongelooflijck gewight; en eenige seldsaemheden daer ontrent, 427. Mosselen, wegende, gekoockt sijnde, de drie een pond, 428. Kreeften, 432. Schild-padden, 434. 437. Garnaten. Sie op Garnaten. Rogchen. Sie op Rogchen.

HAeghdis, levendigh van een Mensch gelost. Desgelijcks oock levendige Kickvorsschen, 641.

Haen, seer verwonderlijck, met een Slangen-staert, 494.

Haet, des selven oorsprongh is boosheyd. Is soo wel blind als de liefde, 65.

Hagel-steenen van een geweldige grootte, 354. Sware verwoestingh veroorsaeckende. Vyerige Hagel-steenen, Menschen en Beesten dood-slaende, 356.

Hanse, gemeenlijck geseght Hansee-Steeden. Oorsprongh deeses woords; en wat het beteeckend, 250. Seer verschillende meeningen hier ontrent. De waerschijnlijckste voorgesteld. 't Hoofd deser Bond-Steeden is Lubeck. 't Getal daer van. Smaed-rijm van Koningh Waldemar tegens deselve. De Hanse-Steeden verdeeld in vier Hoofd-Gemeenschappen, 251. Naemen aller Steeden, onder deselve behoorende. Sijn nu een Verbond sonder naedruck; een Ligchaem sonder Senuwen, 252.

Haringh. Der selver meenighte is sonder getal, 414. Hoe veele Lasten Haringh alleen Holland Jaerlijcks vanghd in een seer geringh gedeelte der Zee, 415. Seldsaeme reeckeningh van Haringh. Sie op Reeckeningh. Haringh in Noorweegen soo meenighvuldigh geweest, dat 't Roer der Scheepen sigh daer van niet kon beweegen, 416. Haringen sijn gesellige Visschen. Haeren Voerer, of Koningh. Verder beright van eenige bysonderheden aen de Haringen. Haeren verwonderlijcken loop en omloop. d'Americaensche vliegende Visschen voor een slagh van Haringen gehouden, 417. Groote Haringen in Virginien. Eerste Vinder des Haringh-soutens, en der Buckingh-bereydingh, 418. Thuringers aghten de Pekel-haringh seer hoogh. Oock Hertogh Arnold van Gelder. Vers in des selven Eet-Sael van den Haringh, 418. Vijf Gereghten alleen van 't Hoofd gemaeckt. Jaer, in 't welck niet een eenigen Haringh wierd gevangen, 419.

Harssenen van geringe Lieden konnen oock wel listige Krijghs-vonden bedencken: Met een seer aenmercklijck Geval 656.

Hayen, aenmercklijckheden van deese Visschen in 't gemeen. Haer' Eyeren, en daer uyt voort-komende Jongen. Breeder beright van de Tuberons, of Kruys-Hayen. Taey leven der selve, 583. Sijn Menschen-vreeters. Beklaeghlijck Geval met een Boots-gesel. Vischkens, de Hayen volgende om 't genot, als haere Teljoor-leckers, 584. Steen in 't Hoofd der Hayen, seer dienstigh tot d'afdrijvingh des Lenden-steens, 585,

Heetste Landen in 't Oosten en Suyden heb-

[p. 703]

ben de koudste Naghten. Reden-gevingh hier van, 278.

Hercules defensor, en Custos: De beschermende en bewaerende Hercules. Tempelen, hem ter eeren gebouwd, 520. Hercules Pilaeren in Zeeland en Friesland. d'overblijfselen noch te Coeverden te sien. Seldsaemheden daer ontrent, 521. Gewoonte aldaer, in plaets van Henselen. Eygentlijck berigt van de Hercules-Pilaeren in 't Eyland Cadix: En op hoedaenigh een wijs hier waght werd gehouden tegens d'aenvallen der Barbarische Zee-rovers, 523.

Heuvel aen de Roode Zee; by welcke de Geesten een verborgene Schat souden bewaeren, 375.

Hippopotamus; anders Zee; beeter Rivier of Nijl-paerd geheeten. Verschil tusschen d'oude en nieuwe Schrijvers. Van d'oude; desgelijcks van de nieuwe, onder malkander. Aeliani en Aristoteles Beschrijvingh der Nijl-paerden. Andere van Bellonius, 504. Eygentlijcke en nauwkeurige voorstellingh van de gantsche gedaente eens Hippopotami, 505. Sijne Vyer-spuygingh; van d'oude gesteld, doch van veele voor een Fabel gehouden. Welcker wijs deselve waeraghtigh is. Waer de River-paerden gevonden werden. Haere listigheyd. Hoese sigh, te vet sijnde, Ader-laeten, 506. Andere sonderlinge bysonderheden aen deese Dieren. Beschrijvingh eens Zee-paerds, in 't Jaer sesthien-honderd-aght-en-vijftigh te Cairo gesien. Musquet-kogelen konnen nauwlijcks door de Huyd dringen, 507. Wederom een andere beschrijvingh van vier gesiene Nijl-paerden. Grouwlijck-groote Kop en Mond. Rivier-paerden in West-Indien. Hoedaenigh in Nieuw-Franckrijck, 508. Zee-paerden in Africa. Werden tam gemaeckt, en bereeden, 509. Beright van 't Hoofd eens Nijl-paerds te Mozambicq. Meenighte in dit Gewest, 510. Eene uyt deselve dood-geschooten. Hardheyd der Huyd. Hayren aen de Staert: en de Tanden, waer toe gebruyckt. Wonderlijcke kraght deser Tanden tot bloed-stempingh, 511. Seer aenmercklijck Geval van Bloed-verhinderingh. Oorsaeck. Zee-paerden in China. Aenwijsingh, dat de Behemoth in 't Boeck Jobs niet is den Elephant, maer 't Rivier-paerd, 512. Sie op Behemoth.

Hitte onder de Linie seer geweldigh. Oock koude. Sie op Linie. Oock op Ormus.

Honger, en flauwheyd, bekoomd men in seecker West-Indisch Gewest t'elckens twee of drie uyren nae dat men een goede Maeltijd heeft gedaen, 121. d'oorsaecken hier van, 122.

Honger-lijdingh veroorsaeckt niet alleen afgematheyd des Ligchaems, maer oock veranderingh des Gemoeds; korselheyd; verwarringh der sinnen, en boose voorneemens, 77. Nae uyt-gestaene Honger moet men in 't eerst niet te veel eeten, indien men de dood niet wil in-eeten. Voorbeelden hier van, 79. 80. Afkeer van allerley Spijsen nae Honger-lijdingh, 81. Opswellingh van 't Ligchaem. Walgingh der Maegh. Buyck-loop, 81. Groote kraghtloosheyd, en wonderlijcke lusten. Blindheyd en doofheyd; doch weer vergaen, 82. Waer toe ons de Redenen en Verhaelingen van Honger-lijdingh moesten dienen, 83. Menschen in Hongers-nood gedoodet en gegeeten, 87. Of sulcks op eenigerley manier geoorloft kan sijn? Sie op Menschen-vleesch. Hoe langh een Mensch sonder eenige Spijs-nuttigingh, hongerlijdende, sou konnen leven? 95. Redenen, waerom, en hoe, d'eene langer Honger kan lijden als d'andere. Jammerlijck Geval eens Edelmans, die op den sevenden; eens anderen, die op den elfden dagh, door Honger-lijdingh, sonder 't minste Spijs-

[p. 704]

genot, 96. Honger, grouwlijcker wijs eenige Gevangene doen lijden; eyndlick haer gedwongen, 't vleesch van hun Heer te moeten eeten, of anders ellendig te sterven, 97.

Hongers-nood op Zee, seer ellendigh en langh-duerigh, 71. en vervolgens. Veel' on-eetbare dingen gegeeten. Eyndlijck als alles verteerd was, Brazilien-hout geknauwd. Jammerlijcke wensch, 77. Verlossingh. Wonderlijcke Toevallen op den uytgestaenen Honger, 78. Raed, hoe gantsch-uyt-gehongerde Menschen sigh te dragen hebben, wanneerse weer by Spijsen komen, 79. Ander aenmercklijck Geval van Honger op Zee, 83. en vervolgens.

Hoolen van een ongelooflijcke grootte in d'Ingewanden der Aerde, of d'Alpes-Geberghten, 13. Seldsaemheyd van een daer in gevonden Schip. Bedenckingh, hoe 't selve daer in gekomen magh zijn, 13. Hoorn-visschen in een Hol. Sie op Hoorn-visschen.

Hoon-rijm des Deenschen Koninghs Waldemars tegens de Hanse Steeden; doch 't viel tegens sijne meeningh uyt, 251.

Hoorn-visschen in China, in 't Hol eens Berghs, gehouden voor Heylige Spijs. Hoorn-visch, steeckt bynae gantsch door een Schip heenen met sijnen Hoorn. De Hoorn-visch Monoceros, 627. Wonderlijcke Twee-hoornige Visch, 628.

Hoosen, of Mouwen, in Zee. Waerom soo genoemd. Onuytspreecklijcke afgrijslijckheyd der selve, 47. Sijn een wonderlijcke Zee-verheffingh. Eenige Hoosen op 't aldernauwkeurighste aengemerckt, en in 't breede beschreven: Met de sonderlinge seldsaemheden daer ontrent, 356. en vervolgens. Toveraghtich snijden deeser Hoolen; en wat daer ontrent gepleeghd werd, 364. 't Gevaer 't welck de Scheepen door deselve onderworpen sijn, 363.

ICarus; sijne Geschiedenis soodaenigh van de Poëten verbloemd onder Gelijckenissen voorgesteld, dat alles een enckele Fabel schijnd, 6. Verklaeringh deeser Fabelaghtige Vertellingh, en wat voor een waerheyd daer onder verborgen leght, 7.

Ichneumon, of d' Egyptische Muys. Sonderlinge eygenschappen deeses Diers, 590.

Inbeeldingh is van een seer groote kraght in swangere Vrouwen, om haere Vrught

wonderlijcke Gedaenten in te drucken. Of dit oock plaets heeft in de Beesten; en bysonderlijck in de Visschen. Bedenckingh op 't bedrijf Jacobs ontrent Labans Vee, en 't schellen der Roeden van groen Populier-hout, 565. Seldsaem geval met een Jongen-draegende Kat, door een dooden Haes verschrickt geworden, 586. Inbeeldingh eens geleerden Mans, plotslijk door een Crocodil verschrickt, 593.

Indiaensche en Mahometaensche Aert, wanneerse sich in d'uyterste gevaeren bevinden, 358.

Indische Zee. Sie op Mar d'India.

JEso, anders Eso, Jesso, Yedso; een noch onbekend Land, aengaende 't geheel. Hoe verr' de Kust van de Hollanders ontdeckt is, 223. By welcke gelegenheyd verhaeld werd 't Besluyt der Raeden van d'Oost-Indische Compagnie op Batavia in 't Jaer sesthien honderd drie-en-veertigh, om te doen ontdecken d'onbekende Kust van Tartaryen; de West-Kust van America, en soo voorts, 224. Twee Scheepen, ten dien eynde uytgesonden; en der selver Toght, 225. Vinden 't geheel anders, als de gedaghte Heeren Raeden sich ingebeeld, en daer op haer orde gegeven hadden. Gelegenheyd, Gesteltenis, en Gewassen des Lands Jeso, 229. Gestalte der Inwooners, soo Mannen als Vrouwen. Geene Godsdienstigheyd is aen haer te bemercken. Ver-

[p. 705]

scheydene haerer Gewoonten. Huysen. Kraemvrouwen, 230. Begraefnissen. Spijsen. Eetens-wijs. Echtbreuck en Hoerery met de dood gestraft. Sterck vermoeden, dat d'Oost-Kust van Jeso wel moght zijn d'Oost-Kust van Tartaryen, 231. Met aenwijsingh van de vermoedlijcke naeste wegh, om uyt Oost-Indien nae Holland benoorden om te vaeren. Jeso is vermoedlijck aen Japan vast; 232.

Johannis Euangelium (te weeten, 't begin des selven) van de Roomsch-gesinde schandlijck, jae Toveraghtigh misbruykt, 357. 362.

Jona des Propheeten Reys in de Walvisch. Sie op Reys.

Joodsche belagchlijcke Fabel van den Behemoth in 't Boeck Jobs, 515. Sie voorts op Fabel.

Jordaen, een seer vermaerde Rivier. Afkoomst des Naems. Verscheydene gevoelens van de Hoofd-oorsprongen deeses Vloeds, 268. Voorgesteld uyt de berigten van verscheydene Schrijvers en Reysigers, 269. De twee Bronnen Jor en Dan in 't gemeen gehouden voor d'oorsprongen deeser Rivier. Beschrijvingh der Jordaen-vloed. Beright van de lenghte haer loops; soo reghtdraets, als nae haere kronckelingen, 270. Breedte. Diepte. Gestalte. Verwe. Gesondheyd en onverderflijckheyd van 't Jordaen-water. Groote en kleyne Jordaen. Beuselingen der Joodsche Rabbinen hier ontrent, 271. Loop van de Wateren der Jordaen in de Doode Zee; seldsaemheden deeser t'saemenkoomingh: En onvermengdheyd van 't Jordaen met 't Doode-Zee-water: Waer by noch andere diergelijcke, jae grooter vreemdigheden van andere Meiren en Bronnen werden verhaeld, 272. Ongegronde ontkenningh van sommige, dat de Jordaen niet in de Doode Zee loopen, maer eerse noch daer by koomd sich onder d'Aerde verbergen sou, 273. Beright, waer 't Jordaen-water blijft, wijl de Doode Zee, door des selven inloop, niet hooger werd. Wanneer deese Vloed 't hooghste Water heeft. Gesteltenis van den Oever der Jordaen. Waerom de Roomsch-gesinde, de Griecksche en de Cophtische Christenen sich in de Jordaen begeven, Bedevaerden derwaerts doende, 274. Gevaer in de selve; en waer door, 275. Toghten nae de Jordaen, en seldsaemheden daer ontrent. Sie op Reys. Beright van den oever der Jordaen, 276.

Josephi, des Joodschen Geschiedschrijvers, aenmercklijcke woorden; doe hy, van de Romeynen gevangen zijnde, door sijne meedegevangene wierd geparst, sich selven om 't leven te brengen, 109. Berigt van de Sabbath-vloed in Judaea; en seldsaemheyd van de selve, 161. Van de doode Zee. Sie op Doode Zee. Van de Sout-pilaer, waer in Loths Wijf veranderde, 199.

KApery ter Zee, of de selve eeniger wijs geoorlofd is, 684. Onderscheydingh der Zee- roveryen: met bygevoeghde Voorspraeck van sommige deeser Buytmaeckingen; en tegenspraeck van alle, 685. en vervolgens.

Karper gevangen, met eens Menschen-aengesight, seer seldsaem, 551.

Karpers, seer oud, en van een sonderlinge grootte, 631.

Kat, Jongen draegende, en door een doode Haes verschrickt gemaeckt, brenght een Kat voort, met een natuerlijcke Hasenkop, 566.

Kickvorsschen, vyandschap tusschen deese Dieren en de Snoecken. Aenmercklijcke seldsaemheyd ontrent de Kickvorsschen. Konst, om deese onaengenaeme Schreeuwers gantsch stom te maecken, 637. Verdrijven, door haere meenighte, d'Inwooners eener Stad in Franckrijck. Haere sonderlinge listigheyd, om niet van de Slangen verslonden te worden. Werden gegeeten.

[p. 706]

Haer gebruyck tegens veelerley gebreecken, 638. Verwonderlijcke kraght tot Bloedstemping, 639. Spreeckwoord, genoomen van de Kickvorsschen in Seriphus. Meenighte van Kickvorsschen uyt de Lught geregend, 640. Andere Kickvorsschen-regen, met eenige daer bygaende vreeslijckheden, 641.

Klanck van Gesangh, of ander geluyd; of de Visschen 't selve onder water konnen hooren. 535.

Kleynodien van Paerlen, Diamanten en diergelijcke, sijn dickmael de Menschen een seer gevaerlijck Geselschap, 451.

Klughtigh Geval van Oesteren, tusschen een Keyserlijcken Krijghs-Generael, een Jesuit, en een Luthersch Predikant, 426.

Tusschen Paus Leo de thiende en een Nar, 607. Tusschen een Esel en een Snoeck, 631. Van een Moorsche Schuyt-trecker op de Nijl-vloed, 380.

Klughtige Redenvoeringen over d'ongelegenheden, welcke Noach in d' Arck heeft moeten uytstaen, 24. Over de Vraegh, of hem de tijd hier niet verdrietigh heeft ghevallen, 26. Over de Muysen in d'Arck, 21. Verscheydene andere boerteryen over deese of die saeck, hier en gintsch door 't gantsche Werck.

Kockmeeuwen Vederen van een seer seldsaeme eygenschap. Sie op Vederen.

Kongrus, of Konger-Ael. Sie op Ael.

Koningh der Hoornsche Eylanden, hoedaenigh hy Visch eet. Hoe oock de Laplanders, en Groenlanders, 421.

Konst, om met geringe moeyte, en in weynige uyren tijds een groote meenighte van Alen te doen ontstaen; met welcke men een gantsche Vyver kon vervullen, 21. Om de Kickvorsschen gantslijck te doen swijgen, 637. Om by ons in 't heetste van de Somer terstond, en gemacklijck, van heet Water Ys te maecken, 350.

Korael-Boomen in de Roode-Zee, hoedaenigh gesteld, 384. Wassen onder in de Zee. Geheele Bosschen van Korael. De meenighte is hier soo groot, dat'er geheele Huysen van werden gebouwdt, 385. Hooghaghtingh des Koraels by de Japonneesen; soo datse voor eene der selve, ongemeen groot en schoon zijnde, wel vijftigh-duysend guldens souden geven, 385. Voorbeeld daer van, 389. Verwonderlijcke bekoomingh van 't Korael Esurgni in America, 386. Beschrijvingh van een ander Zee-gewas, soo boven maeten aerdigh, dat de konstighste Konstenaer van de naebootsingh sou moeten wanhoopen, 386. Artzenyen, genoomen van 't Korael tegens veelerley gebreecken. Bygeloven daer ontrent, 388.

Koude onder den Evenaer. Sie op Linie.

Krabben: Kreeften. Seldsaemheden ontrent de selve, 429. Sonderlinge Aenmercklijckheden van Kreeften en Krabben. Uyt deselve souden Scorpioenen groeyen; en hoe, 430. Gepinde Krabben. Cierlijck-geverwde en geschilderde. Wonderlijcken Aert; en seldsaeme bedrijven der Bergh, of Rots-Krabben in America. Schael-vernieuwingh. Witte Krabben, 431. List der Krabben en Kreeften, om Oesters en Mosselen te vangen, 432. Groote Kreeften. Aenmercklijck beright van eenige waerneemingen ontrent de Kreeften en Kreeften-Steenen, 432. Kreeften en Krabben gehouden voor Zee-Spinnen, 433.

Kramp-visch. Sie op Torpedo.

Kreeften. Sie op Krabben.

Krocodillen. Sie op Crocodillen.

Kroes, een Pelgrim in de Jordaen-vloed ontvallen, wonderlijck in de Middellandsche Zee weer gevonden, 259.

Kroppen hebben de Lieden in de Pyrenaeische Geberghten. Oock in andere Landschappen. d'oorsaeck gesteld in 't ge-

[p. 707]

bruyck der Wateren, 123. Maer door wat voor eygenschap der selve sulcks sou geschieden, daer ontrent sijn verschillende gevoelens, 124. Middel tegens de Kroppen. Sonderlinge seldseamheyd. Aenmercklijck Geval met met de gekropte Vryheer Ulrich Philips, 125.

Krop-veroorsaeckend Water. Sie op Rivier.

Kruyd-Zee. Sie op Gras-Zee.

Kuyt van de Barm, seer schaedlijck t'eeten: Met een sonderlingh Voorbeeld, 625. Kuyt van de Snoeck, oock voor ongesond gehouden, 631.

LAmpreyen, by de Romeynen voor een treflijcke Delicates gehouden. Groote; kleyne; middelmaetige. De laetste by ons Pricken genoemd. Seer dier betaeld. In Italien kostlijck toebereyd: 't Sop is hier beeter als den Ael. Klughtigh Geval hier ontrent, 615.

Landen, in welcke d'Inwooners alleen by Visch leven, 419.

Larus; een slagh van Kockmeeuwen. Verwonderlijck-seldsaeme eygenschap haerer Vederen, 469.

Leedere Schuyten: En Scheepjens met Le'er overtrocken; gebruycklijck geweest op de Britannische Zee, 6. 9.

Leydens Hongersnood, en verlossingh uyt deselve, kortlijck voorgesteld; en 't Wonder Gods daer in aengemerckt, 79. 675.

Liefde eeniger Visschen, Beesten, Vogelen; en gemeensaemheyd der selve met de Menschen. Ongemeen Voorbeeld hier van in een Manati, of Zee-kalf, 471. In andere wonderlijck-gewende Visschen, 473. Van de Lynx des Heeren Busbequii tot eenen sijner Dienaeren, 474. Van de Kraen-vogel des selven Busbequii; een verwonderlijck Geval, 476. Van een Slangh, of Draeck, tot een Etolische Dochter. En hoedaenigh hy met deselve handelde. Tegenwerpingh beantwoord, 477.

Liefde-geval eens minnenden Spaenjaerds; en seer gevaerlijck gewaeghd middel, om sijne Liefste te bekoomen, 525.

Linie Aequinoctial, of Evenaer; geweldig-groote hitte onder deselve, 63. Voorbeelden van ondervondene felle koude onder de gedaghte Linie. Gemaetigdheyd onder de Middel-lijn, 64. Niet alleen gemaetigheyd, maer oock aenmercklijck-groote koude, 65. Hoe verr' d'uytstreckingh der Linie aen deese en geene zijde werd gereeckend, 64.

List der Eeckhoornkens, om over Rivieren te geraecken, 9. Andere sonderlinge list eens vervolghd werdenden Wolfs, 9. Der Nijl-paerden, 506. Der Krabben en Kreeften, om Oesters en Mosselen te vangen, 429. Sonderlinge list eener Snoeck-gelijcke, doch seer groote Visch, om Vogelen te vangen, 636. Der Kickvorsschen; om niet van de Slangen ingeslockt te worden, 638. Der Crocodillen, soo ontrent haer' Eyeren, als in 't beloeren der Menschen, 593. Sonderlinge list eeniger Christen Slaven op een wel-gelaedene Turcksche Galey, om met haer' ongenaedige Heeren een verwisselingh aen te gaen; soo datse sich vry, haer tot Slaven maeckten, 655. List en dapperheyd eens Schippers, vry ongemeen; wiens Schip van de Duynkerckers aengevallen; en van al de sijne verlaeten wierd. Hoe hy alleen 't selve Schip behield, 247.

Litthauwers en Samogiten; haere wonderlijcke bedrijven en toveraghtige Ceremonien met Slangen, welckese in hare Huysen opvoeden, 492.

Loths Wijf, veranderd in een Sout-pilaer. Ofse noch hedensdaeghs by de doode Zee te vinden is. Tertulliani en Cypriani Verssen hier van. Aenmerckingh op deselve, 199. Getuygenis van Broeder Burchardus. Van Adrichomius: Doch alleen van hooren seggen, 220. Monsr. de Saligniac sou deese Pilaer gesien hebben; doch hoe.

[p. 708]

Is buyten twijffel bedroogen geweest. Ander beright des Graven Johan van Solms. Van de Heer Hans Werly vom Zimber, 201. Kon selfs niet eens by de doode Zee koomen: En waerom d'ongeloovige hem niet derwaerts wilden voeren. Van Doctor Leonard Rauchwolf; die eenige sonderlinge seldsaemheden van deese Sout-Zuyl vermeld; maer alleen van hooren seggen, 202. Ander aenmercklijck beright, beschreeven van Vorst Nicolaes Christoffel Razevil, aengaende soo de doode Zee als de Sout-pilaer, 204. Wederom van Fr. Antonius Gonsales. Van Frantz Ferdinand von Troilo, beyde nu onlanghs geleeden, 205. Over welcke berighten eenige Redenvoeringen werden gehouden. Wat voor een gedaente de Sout-pilaer heeft, of gehad magh hebben, 206. Sommige willen'er geen Sout-Zuyl, maer een Sout-heuvel van maecken. Getuygenis eens Duytschers hier van; en hoe deese Sout-heuvel van hem gesien sou zijn, 207. Aenmerckingh op sijn gedaen beright, tot verydelingh van 't selve, 208. Weer-aengroeyingh van 't afgebroockene Sout. Gevoelens van andere, aengaende deese Sout-pilaer, 209. Of Loths Wijf, in een Sout-zuyl veranderd, haer eygene Vrouwlijcke gedaente heeft behouden, 210. Waer op bygebraght werden eenige vreeslijcke Voorbeelden van Menschen en Beesten, veranderd in Sout en Steen-zuylen, selfs een geheel Vleck, met behoudingh der voorige gedaenten, 211. Indien de Sout-pilaer van Loths Wijf noch in weesen is, soo is't echter niet vreemd, datmense niet siet; wijlmense niet soeckt daermense vinden moest. Waerom Loths Huysvrouw in een Zuyl van Sout, niet van Steen of andere Stof, veranderd wierd. Belagchlijcke reden der Joodsche Rabbinen, 213. Datmen de Sout-pilaer aen deese zijde der doode Zee wil soecken, is veroorsaeckt door een valsche waen, dat 't Stedeken Segor sou Zoar zijn, 214. Loth, uyt Sodom vliedende, heeft niet dien wegh genomen, maer een geheel andere. Met aenwijsingh van verscheydene redenen, uyt welcke staet te besluyten, dat Loths Wijf niet aen deese, maer aen geene zijde der doode Zee tot een Sout-pilaer wierd, 216. Derhalven men haer oock altijd te vergeefs aen deese zijde sal soecken, gelijckmen tot noch toe gedaen heeft, 217. Of de veranderingh van een Mensch in een Pilaer of Beeld van Sout niet tegens de Natuer is. Voor hoe verr' in deese veranderingh de Natuer, als een Wercktuygh, van de Heere onse God kan gebruyckt zijn geworden, 218.

Lubeck, 't Hoofd der Hanse-Steeden, 251. Sie op Hanse-Steeden.

Lijck van Don Jan van Oostenrijck, te Namen gestorven, werd op een seldsaeme wijs by stucken, in Holsters verborgen, van daer door Franckrijck nae Spaenje gevoerd: En waerom dus verborgen, 297.

Lijcken, hoemen deselve hedensdaeghs seer langh kan bewaeren in haere volle gedaente, sonder eenige stanck of verteeringh, 316.

Lijnx, of Losch; 't alderscharpsightighste onder alle Dieren. Beschrijvingh van dit Beest, 474. Sonderlinge aenmercklijckheden van 't selve, 475.

MAeghden-stemmen onder water gehoord, 630.

Maen, is d'oorsaeck aller Voghtigheden in d'Aerdgewassen. Watse doet ontrent d'Ebb en Vloed der Zee, 324. Is de Voornaemste Beweeger der Zee, 332.

Magellanische Zee, of Straet, 222.

Magneet; onderscheyd tusschen de treckingskraght der selve en des Bernsteens, 412. Aenmercklijckheden van Magneeten. Tegenaerdige Magneet te Florencen van over de vijf-honderd ponden, 413. Seldsaemheden aen een andere Magneet, 414.

[p. 709]

Makreelen, tam gemaeckt, en gewend, om een meenighte van andere Makreelen in de Netten der Visschers te leyden, 611.

Manati, anders Zee-kalf; Zee-koey; by sommige oock Zee-wolf; jae selſs wel Zee-hond; doch qualijck. Wijdloopigh beright van deselve. Hoedaenigh men de Zee-kalveren in West-Indien siet, 463. Haer maecksel. Gebruyck ter spijs; en smaeck. Steenen in 't Hooſd. Andere Beschrijvingh der Zee-kalveren; wijdloopigh en eygentlijck in volle Leeden voorgesteld, 464. Waer in veelerley seer aenmercklijcke dingen voorkomen, tot verweckingh van verwonderingh, 465. Hoe de vermaerde Jonstonus de Zee-kalveren beschrijft. Gebruyck deeser Zee-dieren tot Artzeny, 466. Andere beschrijvingh der Zee-kalveren, 467. Zee-koeyen in China; en derselver Gevegt met de Land-koeyen. Seldsaemheyd haerer Hoornen. Seer wonderlijcke eygenschappen van de Huyd der Zee-kalveren: Oock de daer uyt gemaeckte Gordelen, Buydels, e.s.v.; sich rightende nae 't Ebben en Vloeyen; oock nae't stil zijn of woeden der Zee, in tijd van kalmte of storm. Of d'oorsaeck hier van moet toegeschreven worden aen de Maen, of aen de Zee, 468. Ander beright deeser wonderlijcke seldsaemheyd aen de Zee-kalſs-huyd: Waer by noch andere vreemdigheden werden voorgesteld, 469. Zee-kalf van vijſ-en-twintigh voeten lengte. Andere van een-en-tnegentigh, oock van honderd voeten. Aenmercklijck en ongemeen-seldsaem verhael van een gevangene, wel-opgequeeckte, en daer nae in een Meir gesettede Manati: Nevens des selven wonderlijcke gemeensaemheyd met de Menschen; oock gramschap tegens sijne beleedigers, 471. Bynae ongelooflijcke van hem verrightede dingen, 470.

Mans-persoon, seldsamer wijs door de Wind in de Lught opgenoomen, 44.

Mar d'Ethiopia, of Ethiopische Zee. Gelegenheyd van de selve. Van Mar d'India, anders d'lndische, oock wel d'Oost-Zee, 22l. Van Mar del Nort, of de Noord-Zee. Van Mar del Zur, of de groote Suyd-Zee, 222. Van noch veelerley andere Zeeën in 't vervolgh.

Margaretha, een rijck-gelaeden Spaenſch Schip, koomende uyt West-Indien. De Bevelhebbers hadden 't Sacrament daer op ontfangen , datse 't souden laeten springen, indiense 't voor de Zeerovers niet konden behouden. Wat hier op volghde: En seer vreemde Gevallen daer ontrent, 103

Maripet; een Dier in Japan. Ongemeene seldsaemheyd van 't selve, 640.

Maritacaca, seecker Americaenſch Dierken, een seer grouwlijcken Stinckaert: Alleen door eene veest , Hayr, Kleederen, en alles wat aen den Mensch is soodaenigh met stanck vervullende, dat deselve niet kan aſgewassen noch uytgebleyckt werden. Belagchlijcke voorstellingh deeser boose vystingh, 395.

Masten tot de Scheepen te Venetien boven maten dier, 369.

Medaillen, of Penningen, door de Staten van Zeeland laeten slaen, op gelegenheyd van seer ellendige verwoestingen door, oock groot voordeel van de Zee, 683.

Meir, seer wonderlijck, op een noyt meer gehoorde wijs gestopt geworden, 264.

Meiren, seer wonderlijck in 't Marckgraefschap Baden. Sie op Mummel en Wilsee. Alle Meiren, daer veele hooge Boomen by staen, hebben schaedlijcker Wateren als andere, 142. Beright van 't Italiaensche Meir Avernus. Sie op Avernus. Natuer-wonder in Crain; alwaer seeckere Plaets yeder Jaer op sijnen tijd schielijck een Visch-rijck Meir; schielijck weer droogh en seer vrughtbaer Land werd, 160. Andere diergelijcke seldsaemheyd by 't Dorp Angstdorf. Visch-rijck Meir, op elck se-

[p. 710]

vende Jaer droogh, 161. 't Meir Asphaltites. Sie op doode Zee. Aenmercklijck en besiens-waerdigh Meir van Naton, in Egypten. Seldsaem Sout-Meir van een verwonderlijke Eygenschap in Duytschland, 192. Sout-Meiren. Sie op Sout. Sonderlinge seldsaemheyd des Meirs, waer op de Stad Mexico in Nieuw-Spaenje gebouwd is, 197. Oorsaeck van de southeyd des eenen deel deeses Meirs, 198. Veelerley andere seldsaemheden van Meiren werden hier en gintsch door 't geheele Werck gevonden; te veel om op deese Lijst te stellen.

Meirminnen. Sie op Zee-Mannen en Zee-vrouwen.

Menghsel te bereyden, van een verwonderlijcke eygenschap; 't welck sich laet aensteecken als Buskruyd; doch van een veel woedender, en gantsch andere wercking, nae beneden, niet nae boven, is, 197.

Menschen-vleesch in wanhoopige hongersnooden van de Hongcr-lijdende gegeeten, 87. Gehouden voor seer lecker van smaek; met een Voorbeeld daer van, 88. Of 't eenigsins geoorloſt magh geagt werden, in d'alderuyterste hongers-nood eenen door 't Lot te doen sterven, om veele in 't leven te behouden? 88. Beantwoordingh deeserVraegh, 93. Aenmerckingh op sekere Tegenwerpingh tegens de gedaene beantwoordingh, 94. Op noch een andere, 95.

Merula, of Zee-Seelt. Sie op Zee-Seelt.

Metael, duerd seer langh; en heeft een sonderlinge bewaeringhs-kraght tegens allerley verrotting. Derhalven oock oud-tijds in de Lijcken gestoocken, 317

Milii gevoelen, dat de Sondt-vloed niet over de geheele Weereld, insonderheyd niet in America, geweest sou zijn. Tegens gesproocken, 15. en vervolgens.

Moabiten, hoedaenigh sy 't Water rood als bloed hebben gesien? Of hier by niet yet boven-natuerlijcks is geweest, 670. Verhael van een diergelijck wonder-geval aen een Boer; een verraderschen Brief uyt de Stad Gouda brengende, 671.

Moeder-tael, kanmen in een vreemd Land bynae gantsch vergeeten. Met een Voorbeeld van eenen op Corea langh gevangen geweest zijnde Hollander, 232.

Mola, een seer wonderlijcke en gantsch mismaeckte Visch: By naght schitterende gelijck als Vyervlammen, 622.

Mond van de Hel; seeckere plaets in West-Indien; van de Spaenjaerden so genoemd. De Reden waerom. Wonderlijcke seldsaemheyd, 148. Onkunde van Natuerlijcke dingen heeft veele vreemde Naemen, en bygelovige Dwaelingen veroorsaeckt, 149. Mond der waerheyd, een Steen te Romen; waerom soo genoemd, 135.

Montezuma (by andere Motezuma) Koningh van Mexico. Sijne Dier-Palleysen. Slangen-kelder: Welcke Slangen wierden gevoedet met Menschen-bloed, 485. Ontrent deese Kelder deed hy sijne Gebeeden, 486.

Moorsche Schuyt-treckers op de Nijl-Vloed. Moeten hier seer ellendigh arbeyden. Klughtigh Geval met eenen der selve, 380.

Mosselen van een geweldige grootte. De drie, gekoockt zijnde, weegen een pond, 428. Sijn gesonder t'eeten als d'Oesteren. Hoese genuttighd moeten werden, om bequaem Voedsel te geven, 429.

Mumien, of Egyptische gebalssemde Lijcken: Oock andere doode Ligchaemen; of de Zee deselve niet wil lijden; maer, alsse in Scheepen zijn gedaen, sigh daer over geweldigh verontrust, en Schipbreuck veroorsaeckt? 294. Aenmercklijck Geval hier ontrent. Vorst Razevil koopt t'Alkair twee Mumien. Sie op Razevil. Turcken sullen niet lightlijck gedogen, dat de Christenen Mumien met haer nae haer Land souden voeren; en waerom niet, 296. Hoe 't waeraghtigh is, dat

[p. 711]

de Zee geen doode wil lijden, 303. Deese waerheyd heeſtmen naederhand verder uytgereckt , en leugenen daer by gevoegd. Afwijsingh van den ydelen, bygelovigen waen, dat de Zee geen Mumien in Scheepen wil verdraegen, 304. 314. De daeglijksche ervaerenheyd leerd het tegendeel, door 't overvoeren van veele Lijcken op de Zee, 304. Of dit echter niet wel waeraghtigh sou konnen zijn ontrent de Lijcken der Heydenen? 't Tegendeel door Voorbeelden aengeweesen, 305. Aenmerckingh op de Spoockeryen by de Mumien, 306. Nauwkeurigh beright van de Putten, door welcke men neerdaelende, koomd in de Graf-kelderkens der Mumien. Lijck-kamerkens. Lijck-kisten. Lijcken. Beeldekens by en in deselve. Sie op Graven. Wat Mumie is. Van welcke deelen der Gebalssemde Lijcken best zijn tot Artzenyen, 326. Veelerley andere aenmercklijckheden van Mumien werden onder der selver verhandelingh verhaeld.

Mummelsee, en Wildsee, twee Meiren in 't Marckgraefschap Baden, 141. Wonderlijcke ondervindingh aen deselve, noch geen twintigh Jaeren geleeden. Beschrijvingh van de Mummelsee. Wil in haren schoot geen Visschen gedoogen. Seldsaeme Beestjens daer in. Hoedaenigh 't Water deeses Meirs is, 142. Wil geenerley aenroeringh van eenige dingen verdragen. Wonder-seldsaeme Ondervindingh hier van. Vreeslijck Onweer van Donder en Blixem, Plas-regen en Hagel, op 't werpen van drie Steenkens in dit Meir, 144. De Wildsee, ter selver tijd van deselve persoon besightighd, heeſt even deselve eygenschap, 145.

Mureenen, van de Romeynen seer hoogh gewaerdeerd. Mureen van een Romeyn met een Keeten van kostlijcke Gesteenten opgepronckt. Als een Dochter geliefd. Seldsaeme eygenschap der Mureenen. Andere aenmercklijckheyd van deselve, 610. Sijn geen gesonde Spijs. Mureenen in Pomeren, 611.

Muysen, op een seldsaeme wijs uyt d'Egyptische Aerde voortkoomendc, 121. Sonderlinge Egyptische Muysen. Sie op Jchneumon. Een kleyn Muysje, in hongersnood op een Schip, geld meer als anders een geheelen Os, 75.

Mylen, verscheydenheyd haerer grootte by verscheydene Volckeren, maeckt d'onkundige Leesers dickmael verward, 169. Aenwijsingh, hoe men deselve al t'saemen kan brengen tot uyren gaens; en alsoo reghte kennis bekomen van elcke tusschen-wijdte, 't sy met wat voor Mijlen voorgesteld, 170.

NAeste wegh, om uyt Oost-Indien nae Holland, benoordem om, te vaeren, 232.

Naka, seecker slagh van Visch in de Persische Zee; zijnde bysonder schaedlijck voor de Visschers, 643.

Narinari, een Braziliaensche Voogel, soo groot, dat veertigh Menschen sigh aen eene derselve konnen versaedigen, 612.

Naton. Meir van Naton in Egypten. Seldsaemheyd aen 't selve, 192.

Natuer. God werckt in Mirakelen en andere Wonderen, boven, maer niet tegens de van hem geschapene Natuer, 217. Voor hoe verr' hy, in de verandering van Loths Wijf tot een Sout-pilaer, de Natuer, als een Wercktuygh, kon gebruyckt hebben, 218.

Natuer-wonderen aen veelerley Fonteynen, seer seldsaem. Sie op Fonteynen. Aen Rivieren. Sie op Rivieren. Aen Meiren. Sie op Meiren. Aen Poelen. Sie op Poelen. Aen Wateren. Sie op Wateren. Natuer-wonder in 't Hertoghdom Crain, daer seeckere Plaets yeder Jaer schielijck een Visch-rijck Meir, schielijck weer droogh en vrughtbaer Land werd, 160. Natuer-

[p. 712]

wonderen aen veelerley Visschen; insonderheyd oock aen de Pourake, 633. en vervolgens. Verscheydene andere Natuer-wonderen hier en gintsch door 't geheele Werck.

Neptunus, de Zee-God by de Heydenen, van sommige gehouden voor Noach, 5.

Nereiden der oude; zijn veel light geweest de Visschen, welckemen nu Zee-Vrouwen noemd, 545.

Nieuwe, nauwkeurige ondervindingh van de seldsaeme Ebb en Vloed der Rivier Euripus. Sie op Euripus.

Noach, by 't meeste deel der Christenen gehouden voor den eersten Vinder en Bouwer der Scheepen, 7. Boertige tusschen-inwerpingh van d'ongelegenheden, welcke Noach in d'Arck heeſt moeten uytstaen, 24. Ernstige en stightlijcke Bedenckingh hier op: Met beantwoording van 't in 't jock bygebraghte; door Geestlijcke en natuerlijcke redenen, 25. Bygevoeghde kortswijlige voorstellingh, of Noach, in d'Arck zijnde, de tijd niet verdrietigh is gevallen? 26.

Noachs Arck is wel 't eerste eygentlijck Schip geweest; maer voor dien tijd waeren'er andere Vaertuygen, 8. Hoe de Dieren van uyt America in Noachs Arck konden komen, 21. Wat voor Dieren daer in niet genoomen behoefden te werden, 22. Hoe soo een groote meenighte van Gedierten in d'eenige Arck Herbergh hebben konnen vinden, 23.

Nijl; drie sonderlinge Eygenschappen deeser Vloed. 't Nijl-water de kraght toegeschreeven, dat de daer van drinckende Menschen en Beesten vrughtbaer souden worden, 377. Seldsaeme eygenschap des Nijl-waters, 378. Overloopingh op een gesettede tijd. Schaedlijcke hoedaenigheden des Nijl-waters voor die 't eerst beginnen te drincken. Overvloed van Visch. Giftige Water-dieren, 379. Sommiger aenmerckingen op den Naem Nijl, 380. Steeden en Huysen aen de Nijl-Vloed. Moeylijcken arbeyd der Mooren in 't voort-trecken der Schuyten. Klughtigh Geval met eenen derselve, 380. Eylanden in de Nijl; en seldsaeme ontstaening derselve, 381.

Nijl-paerd. Sie op Hippopotamus.

OCeaen, wat deselve is, 220. Is onder alle Wateren 't grootste. Omringd den geheelen Aerdbodem, 175. Waerom de Rivieren, uyt de soute Zee koomende, oock niet sout zijn. Verscheyne redenen en oorsaecken, van verscheydene redenen en oorsaecken, van verscheydene Schrijvers hier over gegeven, 176. Sie voorts op Zee.

Oester, welckers eene gedeelte een Manlijckheyd; 't ander' een Vrouwlijckheyd vertoond, 424. Oesteren, van de Romeynen seer dier betaeld, en waerom. Klughtigh Geval van Oesteren, tusschen een Keyserlijcke Generael, Jesuit, en Luthersch Predikant, 426. Oost-Indische Oesteren, insonderheyd op 't Eyland Madagascar, 426. Geweldigh-groote Oesteren. Sonderlingh Voorbeeld daer van. Grouwlijck-groote Oester knypt een Scheeps-Knegt de hand af, 427. Eenige bysondere aenmerckingen van d'Oesteren in 't gemeen. Hoese boven op de stille Zee daer heenen seylen; zijnde een vermaecklijcke aenschouwing, 428. Listigheyd der Krabben, om d'Oesteren te vangen. Gebruyck der Oesteren. Verscheydenheyd, 429. Parel-Oesteren. Sie op Paerlen.

Oester-Schelpen in de Roode Zee, al te saemen van Paerlemoer, 373. Groote Oester-schelpen. Alleen d'onderste Schael eens Oesters weeghd tweehonderd een-en-veertigh ponden, 427.

Og, de Reus; van de Joodsche Rabbinen grouwlijck-groot gemaeckt; met haere belagchlijcke Fabel van hem, Noach, en de Walvisschen, 562.

Onbeschaemdheyd, uyt aendagt, der Griek-

[p. 713]

sche Vrouws-persoonen by de Jordaen, haer gantsch naeckt onder de Mannen in 't Water begevende, 277. Onbeschaemde Verdightselen. Sie op Fabulen.

Onder-aerdsche gemeenschap der Wateren met malkander; en wijdloopigh berightende Redenvoeringen daer over, 258. en vervolgens. Sie oock Caspische Zee. Wonderlijcke onder-aerdsche loop der Rivier Tygris, 326.

Onder-aerdsche Wateren. Sie op Wateren.

Onder-aerdsche Vyeren. Sie op Vyeren.

Ondervindingh dwinghd ons dickmael te moeten geloven 't geen wy te vooren voor Verdightselen hadden verworpen, 473. Veelerley ongemeene ondervindingen door 't geheele Werck verspreyd.

Onkunde in de Werckingen der Natuer heeft veele bygelovige Dwalingen veroorsaekt, 149.

Ontdeckingh eens valschen Eeds door een Bron, seer seldsaem en vreeslijck. Sie op Fonteynen.

Ontstaeningh der Muysen in Egypten, seer seldsaem. Van Alen; diemen met kleyne moeyte, binnen weynigh uyren tijds, in meenighten kan doen voortkoomen, 21. Van een Bergh in Italien, binnen vier-en-twintigh uyren tijds, seer wonderlijck en verschricklijck, 146. Der Eylanden in den Nijl; seer seldsaem, 381.

Onweeren op de Zee: In deselve toond de Heere onse God niet minder sijne goedertierenheyd, als sijne maght, 40. Voorbeeld van een verschricklijck Onweer en Storm-wind, Donder en Bllixem, uytgestaen van een Engelsch Schip, varende nae West-Indien, 41. Ander seer grouwlijck, langh-aenhoudend Onweer; met een noyt meer gehoorde Plas-regen; en derselven schaedlijck-seldsaeme uytwerkselen. Onuytspreecklijck gevaer. Geluckige reddingh, 42. Sie voorts op Hagelsteenen. Winden. Orcanen.

Opgevat gevoelen ontrent verborgentheden in de Natuer, behoord in ons maer alleen te herbergen tot op naerder bescheyd, en weer-opseggingh, 338.

Opwerpselen der Zee, genoemd Carnasses, Pitta Marina, en Alfareca, van een gantsch seldsaeme en schaedlijcke Eygenschap, 91. Andere Zee-opwerpselen, hebbende de gedaente van Slangen, welcke op de Zee schijnen voort te kruypen, 92.

Orbis, een seer seldsaeme Visch, bestaende uyt een enckel Hoofd, 623.

Orca, een seer groote Visch. Seldsaeme gedaente. Eene derselve koomd in de Haven van Ostia. Geveght van Keyser Claudius tegens deese Visch, 570. Is de grootste vyand der Walvisschen. Hoedaenigh hy haer den strijd aendoet, 571.

Orcanen. Beright van deselve. Vreeslijcke en vernielende Orcanen, 45. Wat deselve zijn. Verscheydene Namen. Verderflijcke Uytwerckselen. Hoe d'Orcanen eerst aenkoomen, 46. Waerneemingh daer van aen 't Hoofd der Goede hoop. Vreeslijck geweld derselve. Onuytspreeklijcke grouwlijckheyd der soo genoemde Hoosen, 47. Vreeslijcke Land-Orcanen in d'Arabische Sand-Woestijnen, en hoogst-schaedlijck verderf, daer door veroorsaeckt. Orcanen in d'Antilles-Eylanden. Plegen van seven tot seven: Daer nae van twee tot twee Jaeren te koomen: Nu wel driemael in een Jaer, 48. Seer grouwlijcke verwoestingen, welcke door deselve soo te Land als ter Zee ontstaen. Voorteeckenen der aenkoomst, 49. Aenmercklijck verhael eener Zee-vaert met ses mannen in Chaloupje, 't welck maer twee of drie voeten boven water gingh; en drie Maenden langh ellendigh van Orcanen wierd geplaeghd, 51. Grouwlijcke Orcanen in Oost-Indien, 53. Souden veroorsaeckt werden door d'onder-aerdsche vyeren; en op hoedaenigh een wijs, 429.

Ormus, Stad in Persien; schijnd t'eene-

[p. 714]

mael uyt bestremd Sout te bestaen, 185. Is geweest een Plaets van seer groote rijkdommen. Indienmen de Weereld wou vergelijken by een Ringh, so was Ormus 't Edel Gesteent in de selve, 484. Seer geweldige hitte; soo datmen hier moet slaepen in Houtene Backen vol Water, 178.

Ossen-oogh, een Wolckje, gaende voor d'aenkoomst der Orcanen, 46.

Otters, werden gegeeten van de Carthusers, die noyt vleesch mogen nuttigen. Moetense derhalven voor Visch houden. Verscheydene Namen der Otters. Beschrijving haerer gestalte. Meenighte in America. In Duytschland, 647. Haere voorsightigheyd in haere Holen. Konnen tam gemaeckt, en ter Vischvanghst afgeright werden, 648. Gebruyck in de Geneeskonst. Oock haerer Vellen, tegens verscheydene gebreecken, 649.

Ouyry, een Americaensche Visch, rieckende als Muscus, 605.

PAerde-loopen: Wat voor een Maet dit is; en hoe veele derselve op een Mijl gaen, 267.

Paerlen. Aenmercklijckheden ontrent deselve, 440. Aenmerckingh op 't groot gevaer, waer meê die bekoomen worden, 444. Waer uyt de Paerlen haeren oorsprongh neemen. Verscheydene meeningen hier over; en bedenckingen op deselve, 449. Waerschijnlijckst gevoelen. Aenmercklijckheden van Paerlen, 450. Sijn somtijds, uyt onkunde, niets met allen weerdigh geaght; waer van eenige Voorbeelden werden by-gebraght. In tegendeelvan veele al te hoogh gehouden. Sulcke kleynodien sijn dickmael de Menschen een gevaerlijck Geselschap. Voor een eenige Parel honderd ponden Gouds gebooden, 451. Dwaesheyd is 't, veel gelds voor Paerlen en Eedele Gesteenten te geven. Meer dwaesheyd, daer meê hooghmoedigh te willen proncken, 452. Schaedlijkheyd voor de gesondheyd, als men te veel Paerlen en Eedele Gesteenten draeghd; met Voorbeelden daer van, 453. Staets-Mantel en Rock der Koningin van Franckrijck, hoedaenigh gesteld, en met Paerlen beset. Geweldige meenighte van Paerlen en Diamanten op den Rock van Maria de Medices, 454. Gebruyck der Paerlen, ten dienst van 's Menschen gesondheyd. Beright van de verdere Eygenschappen der Oester-Paerlen, 455. Raed, om verdorvene Paerlen weer te herstellen. Welcke Paerlen tot Artzenyen werden gebruyckt, en hoedaenigh, 456.

Parel, van een Eedele Vrouw verlooren, terwijlse bevrugt was. Naderhand baerdse een kind, hebbende aen 't Oor een Natuerlijcke seer schoone Parel, doch van vleesch, 453.

Parel-uytspuygende Visch in China. Seldsaeme gestalte deeser Visch, 624.

Parel-Hoofd-Visscheryen; welcke deselve sijn. Sijn maer drie in getal; te weeten t'Ormus, 444. In 't Eyland Manaar, daer de Hollanders de Parel-visschery alleen besitten. Werden daer over van haere Naebueren benijdet; selfs van de geene die geen Zeevaert, en alsoo geen belangh daer aen hebben. Groote Parel-visschery van de Hollanders aengesteld in de Jaeren sesthien-honderd ses-en-tsestig, en sesthien-honderd negen-en-tsestigh, 445. Hoedanigh deselve toegingh; en verscheydene aenmercklijckheden daer ontrent, 446. De derde Hoofd-Parel-visschery in China, 447.

Parel-visschery. Eygentlijck en nauwkeurigh beright, hoe deselve te Bahram toegaet, door Duyckers, 440. Gevaer deser Duyckers. Beright van de Parel-vangst by 't Eyland Margaretha in West-Indien. Ellendigen staet der Parel-visschers, of Duyckers; en hoese van de Spaenjaerden plegen gehandeld te wer-

[p. 715]

den. Toestel der Duyckers. Veele verliesen hier over 't leven, 443. Parel-visschery te Manaar. Hoe men met de gevischtede Oesters handeld, 446. Verkoop-plaets der Paerlen. Siftingh der selve. Breeder beright, hoe gantsch ongenaedigh de Spaenjaerden in West-Indien plegen om te gaen met d'arme, ellendige Duyckers, 448.

Pastinaca Marina, een Visch, de Rogch niet ongelijck, boven maeten en afgrijslijck giftigh, 634.

Peck en Teer uyt-gevende Wateren in West-Indien, 163.

Penningen, door de Staten van Zeeland doen slaen; in aenmerckingh van de schaede en 't nut, 't welckse door de Zee genieten, 683.

Phoeniciers, d'eerste, die met haere Koopmanschappen over Zee in Grieckenland quaemen, 6.

Pieter Perseval, Koopman in Lijfland, Schip-breuck geleden hebbende, ontkoomd alleen de dood, door uyt de Zee op een woeste Klip sigh te redden. Sijne wonderlijcke behoudingh en afhaelingh, 243.

Pilaeren van Hercules; beright van deselve Wat sommige; wat andere daer door verstaen. Tempelen en Zuylen, gebouwd ter eeren van den bewaerenden en den beschermenden Hercules, 521. Sie voorts op Hercules Defensor.

Poel in 't Eyland Santa Cruz, seer seldsaem-ongesond, 119. In 't Eyland Hispaniola, verr' van de Zee; echter gehouden voor een Dochter der selve, 263. Poel in Portugal, op den Top eens Bergs. Wonderlijcke over-een-komingh der selve met de Zee, 469.

Poelen, Meiren, of stil-staende Wateren, sijn onder alle andere de slimste: En wanneer noch d'alderslimste, 119. Poel, de daer in baedende toestellende als ofse met Oly besmeerd waeren, 149.

Pompilius, anders Leyd-visch: Volghd geduerigh de Scheepen, 621. 't Selve doet oock de Fanfre. Sie op Fanfre.

Pontus Euxinus, anders Mare Maggiora; en de Swarte Zee. Sie op Swarte Zee.

Paurake, een Rivier-visch. Sonderlingh Natuer-wonder aen deselve, 636.

Pricken. Sie op Lampreyen.

Proef-spijsen der Mooren in Guinea, om t'ontdecken de schuld of onschuld eens in quaed vermoeden staenden persoons. Oock de daeder van een verborgene doodslagh, 135.

Proeven en Waerneemingen, waer door yemand, in een vreemd Land komende, of oock in sijn Vaderland, kan weeten, of de Wateren goed, en welcke de beste sijn, 116. Aenmercklijcke Proef des Hertoghs van Toscanen, om de quaedheyd of goedheyd aller Wateren te konnen kennen. Noch andere Proeven, 118. Sie voorts op Wateren.

Put, in welcke sigh een seer vreeslijcke Slangh sou onthouden, 162.

QUaede of goede Wateren, waer aen te kennen, als men eerst in een vreemd Land koomd. In sijn eygen Land, welcke de beste of slimste sijn. Sie op Proeven en Wateren.

Quick-silver-putten in den hoogen Bergh Sierra Morena in Spaenje. Wat voor lieden deese Mijn-stof daer uyt graven. Gevaer, en doodlijck verderf daer ontrent, 157. Quick-silver in Japan, onder den Hamer gebuyghsaem gemaeckt, enckelijck door middel van de Beenderen der Zee-katten, 643.

Quintiliani Spreuck van d'ellende des Hongers, 75.

RAbbinische voor-gevingh van de Bescherm-Engelen der Dieren, 22. Andere haerer Verdightselen. Sie op Fabulen.

[p. 716]

Raed, om geel gewordene of anderssins verdorvene Paerlen, weer te herstellen, en tot voorige luyster te brengen, 456. Tegens veelerley gebreecken, waer toe de genees-middelen van Beesten en Visschen werden genoomen. Sie op Artzenyen. Tegens d'onpaslijckheyd der Zeesieckte, 343. Om soute Wateren soet te maecken. Sie op Zee-water. Veelerley andere door 't geheele Werck.

Razevil (Vorst Nicolaus Christoffel) koopt t'Alcair twee Mumien, en doet deselve heymlijck t'scheep, 295. Gevaer daer over, wegens de besightigers der Goederen, 296. Soo haest 't Schip afgevaeren was, ontstonden seer vreeslijcke Onweeren. Een Poolsch in 't Schip sijnde Priester, niets met allen van de Mumien weetende, werd op een seldsaeme wijs van twee Spoocken gevexeerd, 298. Vervolgh deeser seer vreemde Geschiedenis, vervattende gantsch wonderlijcke bysonderheden, 299. en vervolgens. Aenmerckingh op 't verhaelde gevaer; insonderheyd op de Spoockeryen, 301. 306. By welcke gelegenheyd verhandeld werd de vraegh, Of de Zee geen doode Ligchaemen, insonderheyd geen Mumien, wil lijden. Sie op Mumien.

Reddingh door Kanon-kogelen, seer seldsaem, 204. 215. Van sommige persoonen door Buskruyd met de Scheepen in de lught gevloogen, 206.

Reden-gevingh, waerom de heetste Landen in 't Oosten en Suyden, ontrent de Lente en Somer veeltijds kouder nagten hebben, als wy, of die in 't Noorden, 278. Waerom men soo daer als hier tegens den dagh de koude meer werd gewaer, als selfs ter midder-naght, 279. De Reden-gevingen van meest alle saecken in dit Werck verhandeld, sijn te meenighvuldigh, om op deese Lijst te brengen.

Reeckeningh, hoe veele Lasten Haringh alleen Holland Jaerlijcks vanghd en verhandeld. 't Getal der Haringen, Jaerlijcks alleen van d'Engelsche en Hollanders gevangen werdende, beloopt meer als 't getal aller op den Aerd-bodem t'eener tijd levende Menschen-Zielen, 415. Stoute vermeetenheyd eeniger Roomsch-gesinde, in 't bereeckenen van 't getal der verdoemde en salige; oock der grootheyd van de Hel, 415. Andere seldsaeme reeckeningh eens Deenschen Gesants, betreffende de Haringen, 416. Hoe veel Mijlen Jonas in den buyck des Walvischs heeft afgelegth, 234.

Regenen onder de Linie; en der selver wonderlijcke, seer schaedlijcke uytwerckselen, 188. Dat het in Egypten noyt sou regenen, is een ingebroockene dwalende meeningh, 376. 't Tegendeel aengewesen, 376. Doch wanneer hier Regen valt, soo is deselve seer schaedlijck, en veroorsaeckt sieckten, 380. Regen van Kickvorsschen, 640.

Reys, die de Propheet Jonas in den buyck der Walvisch heeft gedaen, van hoe veele Mijlen weghs deselve geweest is, 234. Nae de Jordaen, van eenige voornaeme persoonen; en ellendige gevaeren haer overkomen; oock sonderlinge verlossing. Sie op Fuhrer. Aengevangen door last der Heeren Raeden van d'Oost-Indische Compagnie op Batavia; om 't Goud en Silverrijck Eyland te vinden, oock om Cathay t'ontdecken, 228. Hoedaenigh deese Toght afgeloopen is, 229. en vervolgens: Waer in verscheydene aenmercklijckheden voor-komen.

Reys en Bedevaerd der Roomsche, Griecksche, Armenische Christenen nae de Jordaen, met een geheele Caravane, 275. Hoedaenigh den Oever deeses Waters gesteld is. Aenkoomst aen 't selve. Dwaese, buyten-spoorige Aendaght der Bedevaerd-doeners, 276. Schaamteloosheyd der Vrouws-persoonen in deselve, sigh gantsch naeckt onder de mannen in

[p. 717]

de Jordaen begevende. Overgelovige bedrijven, 277. Koude, welcke deese Baeders moeten uytstaen, 278. Hoese van den Turckschen Bassa, sijnde 't Hoofd der Begeleydingh, in sommige gevallen gehandeld worden, 280. Wat se Hoofd voor Hoofd aen hem betaelen, of anders slaegen onder 't plat haerer voeten ontfangen moeten, 281. Kortswijligheden hier ontrent, 280. en vervolgens.

Rhone, Rhodanus, een Rivier in Franckrijck. Seldsaeme verbergingh, en weer voort-komingh der selve, 266. Sie voorts op Rivieren.

Rivier in West-Indien, veroorsaeckende de geene, welcke van haer Water drincken, afgrijslijck-groote Krop en Kin-geswellen, tot d'uyterste mis-maecktheyd, 122. Voorbeelden hier van, 123. Sie op Kroppen. Twee Rivieren uyt eenen oorsprong, d'eene soet, d'andere bitter, 158. Rivier in Judaea, genoemd de Sabbath-vloed en waerom, 161.

Rivieren, uyt de soute Zee koomende, waeromse niet soo wel sout sijn als haere Moeder, de Zee, selfs is? Verscheydene gevoelens van verscheydene hier over Haere gegevene oorsaecken kortlijck en verstaenbaer voor-gesteld, 177. Seer felle Sout-Rivier in een anders gantsch Water-loose Woestijn, 191. Rivieren, welcke sigh onder d'aerde verbergen; eenige Mijlen weghs dus voort-loopen; en naederhand met geweld weer uyt-barsten. Seldsaeme verbergingh en weer voortkomingh van de Rhone in Franckrijck. Van de Tinavo in Friaul, 266. Beecken, welcke sigh plotslijck onder d'aerde verliesen. Rivieren uyt 't Aerdsch Paradijs, souden (volgens sommiger meeningh) noch heden een verborgene loop onder d'aerde hebben. Aenmerckingh hier op, 267. Wonderlijcke onderaerdsche loop der Rivier Tigris. Aenmercklijcke seldsaemheyd van deselve, 326. 327. Veelerley andere Wonderlijckheden van Rivieren sijn hier en gintsch door 't geheele Werck te vinden.

Rivier-paerd. Sie op Hippopotamus.

Robben, of Zee-honden. Sommige vermengen de Zee-honden met de Zee-kalveren, Walrussen, en Zee-Leeuwen. Aenmerckingh. Zee-honden, of Zee-Leeuwen in Porto desire. Sijn seer beswaerlijck dood te slaen, 499. Eene van de Zee dood aen-geworpeene Zee-hond, van Wormen krielende, aen een Africaensch Koningh voor een delicates vereerd, en aengenomen, 500.

Roey-Slaven op de Galeyen, hoedaenigh de Koningh van Spaenje deselve weet te bekomen, door spel met Kaert of Dobbelsteenen, 525. Aenmercklijck Geval eens seer verliefden Spaenjaerds hier ontrent, 526.

Rogchen, eeten Menschen-vleesch, en hoese de baedende onder Water trecken. Seldsaemheden van Rogchen. Langh-gestaertede Rogchen, 460. Mensch-beminnende en Mensch-behoudende Rogchen, d'in Zee-drijvende getrouwlijck aen Land draegende. Verwonderlijcke Rogchen in Brazil; en soo groot, dat veertigh Menschen aen eene der selve sigh konnen versaedigen, 612. Giftige Rogchen, van seer wonderlijcke Eygenschappen, 634. en vervolgens.

Roock-uytgevende, groote, in 't midden van een geborstene Steen in West-Indien, 154.

Roode Zee; anders Arabicus Sinus; Mar del Mecca; Mare rubrum, 222. Heeft gemeenschap met de doode Zee, 261. Sesderley voor-gestelde Meeningen van den oorsprongh des naems roode Zee. Seldsaeme Schuyten op deselve gebruycklijck, 368. Water der Roode Zee; en oorsprongh deeses naems. Groote Hitte. Ander beright van 't Roode Meir, 370.

[p. 718]

Beschrijving der Stad Suez, gelegen aen 't selve Dorrheyd en Waterloosheyd van dit Gewest. Lengte der Roode Zee. Veelheyd der Havenen aen d'Oost; weynige aen de West-sijde, 371. Eylandekens. Verborgene Klippen en Plaeten. Selden ontstaen op deese Zee Onweeren. Maer alsse komen sijnse gantsch gevaerlijck. Ander beright van de verscheydene Naemen der Roode Zee. 't Water is als ander Zee-water. Grond. Verbrandede Bergen, 372. Korael van witte, geele, swarte; niet soo veel van roode verwe. Andere waen van de naem roode Zee. Paerlen in de selve, seer veel, en goed koop. Al d'Oester-schelpen sijn hier van Paerlemoer. Wonderlijcke Visschen, 373. Wijdte. Ebb en Vloed. Eer de wegh voorby 't Hoofd der goede Hoop ontdeckt was, wierd op deese Zee een grooten Handel gedreven, 374. Waen van een Heuvel by deese Zee, waer in de Geesten een grooten schat souden bewaeren, 375. Onder deese verhandelingh werden noch verscheydene andere aenmercklijckheden voor-gesteld.

SAba, een Klooster van Griecksche Monicken by Jerusalem. Beschrijvingh van 't selve, 290.

Sabbath-vloed in Judaea; waerom soo genoemd. Sonderlinge seldsaemheyd aen de selve, 167,

Sand, of eenigh Voedsel in 't selve is, 88. Of men daer meê eenighsins den Honger sou konnen stillen. Vette Vogelen, enckelijck van Sand levende, en seldsaemheyd ontrent 't eeten der selve, 89.

Sargoza. Sie op Gras-Zee.

Scarus, een slagh van Zee-Braessem; by de Romeynen gehouden voor d'eerste der delicatessen. Van de Swarte Zee nae Romen gebraght. Seer dier daer betaeld, 614.

Schattingh. Sie op Tol.

Scheepen beloopen seer veel gelds. Hoe veel een Portugeezsche Caraca koomd te beloopen (behalven de Laedingh) eerse ten vollen toegerust is. Scheeps-Masten sijn te Venetien ongemeen dier, 369.

Scheepen en Schuyten van verscheyden en seer seldsaem slagh, 6. 9. Braziliaensche Vaer-tuygen. Indiaensche Jaght-Schuytjens. Schuyten van uytgehoold Ried, 10. Van Stroo-matten. Andere soorten. Seldsaem fatsoen van een Indiaensch Schipje, 85. 86. Sie voorts op Schuyten.

Schild-padden, verhandelingh van de seldsaemheyd ontrent deselve, 433. Land-Schildpadden, hoe te Bononien ter spijs toe-bereyd. Artzeny, van haer genomen tegens de Teeringh. Rivier-Schildpadden. Groote Schildpadden. Haer' Eyeren. Konnen niet lang buyten Water leven, 434. Braziliaensche groote Schildpadden. Meenighte in dit Gewest. Seldsaem Geval eens Reysigers met een Schildpad, op welcke hy sigh ter naghtrust had begeven, 435. Schildpad kan met vier en noch meerder op sijnen rugg' staende Menschen voort-kruypen. Schildpadden op 't Eyland Ascension. Hoese voort-komen, 436. Op wat voor een manier de Schildpadden gevangen worden. Onguer-groote, en oude; welcker Schilden soodaenigh bewassen sijn, dat'er een kleyn Thuyntje op schijnd te staen, 437. Schildpad, in 't Jaer sesthien-honderd-aght-en-veertigh te Marsilien aengeworpen, wegende twaelf-honderd ponden; met Vleugelen, en een Hoofd als dat van een groot Kalf. Konnen seer oud worden: Met een Voorbeeld daer van in een Klooster te Keulen. Noch een ander, 438. Hoe de Schildpadden gegeeten worden. Smaeck van 't Vleesch. In eene Schildpad meer als duysend Eyeren gevonden, 439. Schildpadden in Thessalien, en meer andere Vreemdigheden deeser Dieren.

[p. 719]

Schip in een Bergh gevonden: En vermoeden, hoe 't daer in gekomen magh sijn, 13. Een ander in d'Andes-Geberghten in America, 13. Schip in een Meir gevonden, thien Vademen onder Water; 't welck daer gelegen had veerthien-honderd Jaeren, met d'Asch des Keysers Tiberii, 14. Schip in Holland, gemaeckt nae juyste even-matigheyd met d'Arck van Noach. Sie op Arck. Of men een Schip in de lught magh doen vliegen, om Slaverny t'ontgaen; of aen de vyanden des Vaderlands geen voordeel te doen bekomen door 't neemen van 't selve; Breede beantwoordingh deeser vraegh, 97. Seldsaem Geval van 't Spaensche Schip Margaretha; welckers Oversten 't Sacrament daer op genuttighd hadden, datse 't niet souden over-geven, 103. In welcke gevallen geoorloft kan sijn, een Schip te laeten springen; en hoedaenigh, 105. 111. Dwaesheyd en grouwlijckheyd der geene, welcke een Schip laeten opvliegen, 110. Of haer bedrijf met de daed van Simson verschoonbaer is, 111.

Schip-breuck, en aenmercklijckheyd daer ontrent, 51. Seer ellendigh en deerlijck, 53. en de volgende. Schip-breucks-gevaer seer aenmercklijck, 66. Sie een ander lees-waerdigh geval van Schip-breuck op Adam Schlick. Oock op Pieter Perseval.

Schippers willen, door een ingeworteld Bygeloof, geen Mumien in neemen: Met d'oorsaeck daer van, 295.

Schip-vaert onder de Linie, seer rampspoedigh, en vergeselschapt van veele gantsch ellendige toevallen, 187. Wie d'eerste Vinder der Schip-vaert, en soo stout geweest is; dat hy sigh derfde onderstaen, met een Houten Huys de groote en onstuymige Zee te bevaeren, 4. Onseeckerheyd hier van. Verschillende berighten der Heydenen van deese saeck, 5. Noach by 't meeste deel der Christenen voor d'eerste Scheeps-vinder en Bouwer (door Godlijck Voor-schrift) gehouden, 6. Sie op Noach. Verhandelingh van de Vraegh, of'er voor de Sond-vloed, of Noachs Arcken-bouw, gansch geen Scheepen of Zee-vaerden in gebruyck sijn geweest, 8. Waerschijnlijcke en op goede gronden steunende Redenen, dat al langh voor de Sond-vloed de Menschen middelen hebben uyt-gevonden, om met eenige Vaer-tuygen over de Wateren te geraecken, 9. Tegenwerpingh beantwoord, 11. Verder beweeringh van 't voor-gestelde, 12. De Schip-vaerden der Oude sijn seer gebrecklijck, en gantsch vertsaeghd geweest, 35. In welcke tijden des Jaers by haer niet gevaeren wierd, 36. Of 't niet beeter sou zijn, dat'er geen Schip-vaerd, geen Zee, maer d'Aerdbodem alleen met kleyne Vloedekens door-sneeden waere, tot noodwendige Water-vangingh? 114. Aenwijsingh van d'ydelheyd deeses waens in verscheydene opsighten, soo des Koophandels, als der verseeckeringh van Koninghrijcken en Landen; alles op geen onvermaecklijcke wijs voor-gesteld, en door-wroght met veelerley aenmercklijcke saecken, 115.

Schip-vaert van ses persoonen in een kleyn Chaloupje over de Zee, seer aenmercklijck, en gantsch ramp-spoedigh doch noch met een geluckige uytgangh, 49. Ander gedenck-waerdigh verhael eener andere Schip-vaerd, 51. Wederom een andere, seer deerlijck, 53. Ongemeen-rampspoedige Schip-vaerd van uyt America nae Franckrijck. Boven maeten grouwlijcke Honger-lijdingh geduerende deselve; en veelerley sonderlinge Gevallen; oock aenmercklijcke seldsaemheden daer ontrent, 60. en vervolgens. Schip-vaerd van eenige ontvlodene Slaven t'Algiers, in een wonderlijck van haer opgeslaegen en geduerigh leck sijnde kleyn Schuytje, seer seldsaem en gevaerlijck, 659. Moesten daer in worstelen

[p. 720]

met d'alderellendighste rampen, 660. Eyndlijcke geluckige behoudenis, 661.

Schrick voor een Crocodil, doet een geleerd Man plotslijck al sijne Geleerdheyd verliesen, 593.

Schuyten op de Roode Zee, seldsaem gebouwd, 368. Van uyt-gehoolde Boomen in Grieckenland op de Zee. Seldsaemheyd ontrent deselve, 369. Schuyten, welcke men op de Caspische Zee gebruyckt, seer ellendigh toegesteld. Gevaer, wanneer men in deselve vaert, 256. Seer gevaerlijcke Schip-vaert van Bassora nae Banderick, in seer snoode Schuytjens, met gantsch onervaerne, bloode Schippers, 257.

Scylla en Charybdis wat deselve sijn. Sie op Charybdis.

Serra, een seldsaeme Zaegh-visch; hebbende op den rugg' een Zaegh, waer meê hy de d'over Zee vaerende Kielen onder door-snijd, 628.

Silver en Goud-rijck onbekend Eyland; leggende in de Suyd-Zee. Hoe 't selve voor veele Jaeren sou ontdeckt sijn geworden door seecker Spaensch Schip, 227. Hoe bevonden. Naederhand te vergeefs weer gesoght. d'ontdeckingh op nieuws gepooghd te doen door de Raden der Oost-Indische Maetschappy op Batavia. Al meê te vergeefs, 228.

Simsons daed, 't Huys, daer de Philistijnsche Vorsten vergaederd waeren, om verr' ruckende, en dus met haer sijn leven eyndigende, of deselve eenighsins kan dienen ten voordeel der Selfs-moorders, en der geene, die haer Schip laeten opvliegen, wanneerse 't selve niet langer tegens de vyanden sien te houden, 111.

Slaef t'Algiers, wind, door 't gebruyck sijner Pen, de Kost. Daer nae oock soo veel, dat hy sigh selven uyt sijne Slaverny kon los koopen. Hoedaenigh sulcks toe gingh, 656.

Slaeven op een Turcksche wel-gelaedene Galey, maecken door een ongemeen-behendige list haer selven vry; haer ongenaedige Heeren tot Slaven, 655. Aenmercklijck Geval van den seldsaemen en op 't hooghst-gewaeghden aenslagh eeniger Engelsche Slaven t'Algiers; om, met een gantsch swack van haerselfs opgeslaegen Schuytje over Zee haere Slaverny t'ontvlieden: Met de geluckige uytkoomsten nae d'uyterste uytgestaene ellenden, 653.

Slaep of Kramp-visch, seer selsaem. Sie op Torpedo.

Slangen, veelerley sonderlinge seldsaemheden van deselve, 478. en vervolgens. In geen gedeelte des Werelds sijn soo veele Slangen, als in Egypten, en in d'Arabische Woestijn. Reden hier van, en der selver seldsame ontstaningh, 482. Bloed-slangen. Wonderlijcke uytwerckselen van haeren beet. Geweldigh-dicke, seer grouwlijck schuyffelende Slangen. Slangen-kelder van Montezuma, voor deesen Koningh in West-Indien, 485. Sie op Montezuma. Twee of driederley geslaghten van Bloed-Slangen in America. Haere Naemen. Gantsch seldsaeme eygenschap, en doodlijcke uytwerckselen, 486. Soodaenige Bloed-Slangen sijn oock d'oude bekend geweest. Ander slagh van seer schaedlijcke Slangen, genoemd Seps, of de Verrotter. Waerom soo geheeten, 487. Wederom andere giftige Slangen in 't Landschap Jucatra, 488. Voor-gewendede vyandschap der Slangen tegens de Vrouwen: Met een voorgesteld Voorbeeldt. Voor-gewendede kraght der Voet-soolen eener Vrouwspersoon tegens de Slangen, 489. Eere, de Slangen, van de Heydenen aengedaen. Des grooten Alexanders roem, dat hy was voortgekomen uyt de byslaep eens Draecks by sijne Moeder. Voorbeelden van hooge persoonen, welcker Moeders van Slangen souden beslaepen, en sy daer uyt ge-

[p. 721]

sproten sijn, 490. Aenmerckingen hier op. Droomen van Slangen voor een voor-beduyding van geluck gehouden. Aenmerklijk en seldsaem Voorbeeld, 491. Wonderlijk bedrijf, en afgodische Tover-Ceremonien der Litthauwers en Samogiten ontrent de Slangen, welckese in haere Huysen opvoeden, 492. Des Keysers Tiberii geliefkoosde Huys-Slangh. Of de Draecken yet anders als Slangen sijn? Verscheydene Gevoelens hier ontrent, 493. Geweldige grootte, en seldsaemheyd van Zee-Slangen. Wonder-geveght tusschen Zee- en Land-Slangen, 498. Sie voorts op Draecken.

Slangen-Eyeren, of Slangen-broey, of daer van, onvoorsiens ingedroncken sijnde, Slangen in de Menschen konnen ontstaen? Wonderlijck Voorbeeld hier van. Bedenckingh op 't Selve, 482 483. Sie voorts op Eyeren; daer noch een ander Voorbeeld, onlanghs geleeden voor gevallen, staet aengeteeckend.

Slangh, vreeslijck groot, welcke sigh in een Americaensche Put sou onthouden, 162. Slangh, verliefd op een Etolische jonge Dochter. Sijne Min-yver; en hoe hy haer handelde, alsse sich eenigen tijd van hem had ontrocken, 476. Tegenwerpingh beantwoord, 477. Geval met een Slangh, die een geheel groot Hart met sijne volkomene Hoornen had ingeslockt, 480. Aspis-beet door 't eeten van Aspis-vleesch geneesen. Andere sonderlinge Proef-neemingh hier van, 481. Sie op Aspis-beet.

Sleutelen van Spaenje, waeren Goletta in Africa; Cadix in Spaenje; Flissingen in Zeeland, 523.

Snoeck van twee-honderd-en-tseventigh Jaeren, wegende drie-honderd-en-vijftigh ponden, 630. Klughtigh Geval van een Esel met een Snoeck, 631. Twee jonge Gansen in de Maegh eener Snoeck gevonden. Artzenyen, van de Snoecken genoomen, 630. Sonderlinge list eener Snoeck-gelijcke, doch grooter Visch, om Vogelen te vangen, 636. De Snoeck Becune; de Menschen doodlijck bijtende. Vreeslijcke en wonderlijcke Land-Snoecken, 636. Vyandschap tusschen de Snoecken en Kickvorsschen, 637.

Socratis oordeel van de Zee, en de Zee-vaerende persoonen, 37.

Soldaten, wettighlijck ten Oorlogh gaende: By deselve mogen de Kapers ter Zee niet eens in vergelijckingh koomen, 685. Sie op Capery.

Sond-vloed, of voor deselve oock Menschen in America hebben gewoond? d'ontkenningh is niet bewijslijck. De beweeringh heeft eenige gronden; welcke hier aengeweesen werden. Aenmerckingh op 't gevoelen eeniger Schrijvers, waer onder oock is Abrahamus Milius, voorgevende, dat de Sond-vloed niet de geheele Weereld, insonderheyd niet America, heeft overstroomd, tot verdelgingh van alles wat leven had, 15. De twee voornaemste haerer redenen, genomen van d'onmogelijckheyd, voorgesteld en ondersoght; met een genoeghsaem klaere vertooningh van d'ydelheyd der selve, 18. Hoedaenigh dan, nae de Sond-vloed, Menschen en Dieren in America sijn gekomen, 29. Of God daer nieuwe Dieren heeft geschaepen? Of d'Engelen deselve hebben over-gevoerd. Onder welcke verhandelingh eenige aenmercklijck een vermaecklijcke dingen sijn ingevoeghd, 33.

Soon, de sevende van eene Vader en Moeder, sonder dat'er Dochteren tusschen beyden sijn gekomen, sou d'eygenschap hebben, van de Kroppen te geneesen, alleen door aenraeckingh, 124.

Sout, aenmercklijckheden van 't selve, 186. Waerom de Zee sout moest sijn: En hoe men soute Wateren soet kan maecken? Sie op Zee, en op Wateren.Won-

[p. 722]

derlijck Agrigentijnsch Sout, 187. Sout-Bronnen binnen de Stad Cusco. Seer felle Sout-Rivier in een gantsch Waterloose Woestijn. Sout-versamelingh langs den Oever van een soet Meir. Fontein-wateren, veranderende in Sout en Steen, 191. Sout uyt Regen-water. Seldsaem Sout-Meir in Duytschland; van een verwonderlijcke eygenschap, 192. Aenmercklijcke Sout-bronnen in 't Steedeken Salines, tot seven in getal, binnen 't begrijp van thien voeten; van welcke de middelste gantsch soet is, 193. Aenmercklijckheden eeniger Sout-Mijnen in Opper-Hongaryen. Aerd-Sout by de Roode Zee. Seldsaem Sout op de Kust van Paria. Sout in de grond der Rivier Senega; en bysonderheden daer ontrent, 194. Mueren en Huysen van Sout-klompen gebouwd. 't Ligchaem van een langh dood geweest sijnde Mensch, hoedanigh uyt een Sout-Mijn gehaeld, 195. Seldsaeme en schaedlijcke kraght eens Souts, door 't Vyer van een barstende. Menghsel van een seer verwonderlijcke eygenschap; 't welck sigh laet aensteecken als Buskruyd; doch van een veel woedender; oock gantsch andere werckingh is. Oorsaeck hiervan, 197.

Soute Visch of Vleesch, sal veel eerder lack werden in Zee als in soet water, met de Redenen hier van, 189.: Waer by eenige andere sonderlinge vreemdigheden werden gevoeghd, 190.

Sout-pilaer, in welcke Loths wijf, door een vreeslijck oordeel Gods veranderde. Verscheydene aenmercklijckheden hier ontrent. Sie op Loths wijf.

Spaenjaerden sijn (behalven eenige voornaeme of Geleerde persoonen) gantsch niet nieuwsgierigh; noch nauwkeurigh om yets t'ondersoecken, 266.

Spaensche Land-lieden reysen selden soo verr' van de plaets haerer wooningh, datse den roock van haere Schoorsteen niet souden konnen sien, 226.

Spoock, aen Bruno, Bischop van Wurtsburgh, op een Klip in den Donauw verscheenen; hem seer verschricklijck dreygende; en wat daer op volghde. Sie op Bruno.

Spoockery by de Finmarcksche Swarte Vloed, seer seldsaem, 629.

Spoockeryen in een Schip, waer in Mumien waeren; een seer seldsaem Geval. Sie op Razevil. Aenmerckingh op de verhaelde Spoockeryen by de Mumien, 306.

Spreeck-woord van de Cretensers, 5.

Spreeck-woorden der Spaenjaerden van God, wegens sijne sonderlinge hulp, betoond aen de Vereenighde Nederlanden; eensdeels Gods-lasterlijck; andersdeels waeraghtigh, 679. Van Scylla en Charybdis; als men 't gevaer eener saeck van d'een en d'andere sijde wil voor-stellen, 321.

Spijsen, hoe lieflijck en wel-rieckend deselve oock mogen sijn, maecken daerom den afgangh niet wel-rieckend. Met een seldsaeme saeck hier ontrent, 395.

Staets-mantel en Staets-rock der Koningin van Franckrijck, hoedaenigh gesteld; en met meenigten van Paerlen vercierd, 454.

Steeden, behoorende onder 't Hanse-Stadtisch Verbond. Getal en Naemen der selve. Sie op Hanse-Steeden.

Steen te Roomen, wonderlijck straffende de geene, welcke een valschen Eed deeden, 135. Steen, seldsaemer wijs Roock uytgevende, 154.

Steenen, welcke 't soute Zee-water soet maecken, 182. Steenen in 't Hoofd der Manati, of Zee-kalveren, seer goed tegens Steen en Graveel, 464. Steenen in 't Hoofd der Hayen, boven maten dienstigh tot verdrijvingh der Lenden-Steen 585. Hagel-steenen van een geweldige grootte; oock verschricklijcke seldsaemheyd. Sie op Hagel-steenen.

[p. 723]

Stempingh van bloed, 't Sy uyt de Neus, 't sy uyt wonden vloeyende, daedlijck en verwonderlijck kraghtigh te verrigten door geringe middelen. Sie op Aderlatigh en Bloed.

Steuren; der selve geweldigh-groote kraght in haeren Staert. Wierden van d'oude Romeynen in seer groote waerde gehouden. Steuren van een onguere grootte, 606. In Mingrelie van driederley slagh. Caviaer van haer' Eyeren gemaeckt. Op hoedaenigh een wijs de Steuren in 't genoemde Gewest gevangen worden, 619.|

Stier-lieden onder de Portugeezen, pleegen een seer groote onbepaelde maght te hebben, om in haer Schip alles, sonder eenige tegen-spraeck, te mogen doen, en te gebieden, 53. Haren trotsen hoogmoed, nae niemands raed willende hooren, heeft meenigh Schip na den afgrond doen sincken, 54.

Stinckaert, een soo genoemd Dier in America. Sonderlinge seldsaemheyd van sijne Veesten. Sie op Maritacaca.

Storm-winden van seer vreeslijcke uytwerckselen. Sie op Orcanen. Onweeren. Winden.

Stoutheyd van sommige vermeetene Geesten, gantschlijck op haer vernuf steunende in 't bepaelen van verborgene dingen in de Natuer, welcke altijd onseecker sullen blijven; en andere willende dwingen tot d'aenneemingh haers waens, 339.

Straet Ania, of Anian. Ongewisheyd der selve, 223

Strand-reght, 't welck sommige Vorsten en Heeren sigh toe-eygenen: Haer aenmaetigende de verongeluckte Goederen, welcke van de Zee aen 't Strand werden geworpen. Groote ongereghtigheyd, onbillijckheyd, en onbarmhertigheyd van 't selve, 244. Voortijds afgeschaft van de Keyseren Frederick de tweede en Carolus de vijfde; als een niet Christlijck maer Barbarisch gebruyck. Waer 't echter noch onderhouden werd, 245. Soodaenige onbillijcke Goed-aenslaeners werden Dieven genoemd, waerdigh sijnde, als soodaenigc gestraft te werden. Grootmoedigheyd eens armen Schippers, beschaemende veele Vorsten en Heeren ontrent deese saeck, 246. Door welck Geval Hertogh Bogislaus de thiende dit Strand-regt in Pomeren heeft vernietigd, 247. Bergh-loon der verongeluckte Goederen voor der selver Bergers. Sie op Bergh-loon.

Stremmingh des Bloeds, soo dat het uyt geene wonde kan loopen, door geringe middelen. Sie op Stempingh.

Strophades, seeckere Eylanden by Morea. Kort beright van de gelegenheyd derselve. 263.

Su, anders Sukarath, een Dier van sommige betrocken tot 't Geslaght der Otteren. Aenmercklijckheden van 't selve, 640.

Swaerd-visschen, en seldsaemheden aen de selve. Sie op Xophias.

Swarte Vloed in Finmarck. Seldsaeme Spoockeryen by deselve, 629.

Swarte Zee. Verscheydene Naemen van deselve. Is seer gevaerlijck te bevaeren; 235. Was voortijds geheeten Pontus Axinus. Naederhand Pontus Euxinus. Redenen van beyde deese benoemingen; en van de verwisseling des naems Axinus in dien van Euxinus, 237. Gevaerlijcke Klippen in deese Zee. Tonijnen in deselve. Dwaelingh van sommige ontrent deese beyde. Oorsaecken, waerom geheeten de swarte Zee. Heeft dickmael Ys-Krommen loop, 238. Aenmercklijck verhael eener plotslijcke Schip-breuck, op deese Swarte Zee geleeden: En hoedaenigh eenen Adam Schlick, nae d'uyterste uytgestaene rampsaelige nooden, eyndlijck noch wonderlijck gereddet wierd, 239.

Swelgh-Kuylen en Draey-kolcken in ver

[p. 724]

scheydene Gewesten der Wereld. Seldsaemheden der selve. Geweldigh-groote Swelg-kuyl gesteld onder de Noord-pool. Bedenckingh daer op. Of deese Swelgh-kuylen niet wel konden sijn d'oorsaeck der Ebb en Vloed; en meer andere daer aen hangende dingen. Sie op Draey-kuylen.

TAback, is doodlijck voor de Visschen. Een Schip met Taback vergaen sijnde, soo stierven al de Visschen, die daer ontrent in 't Water waeren, 631.

Talismannen onder de Turcken en Arabiers; wat deselve sijn: Op een Toveraghtige wijs gebruyckt, om groote dingen daer door uyt te wercken, 589.

Tamheyd der Leeuwen, Beeren, Harten, en andere wilde Bosch-gedierten, in America, doe dit Gewest eerst ontdeckt wierd, 34.

Tamme, of gewendede Manati, anders Zee-kalf, in een Meir gesteld; nevens des selven wonderlijcke bedrijven, en gemeensaemheyd met de Menschen, 471. Tamme Visschen in een Vyver te Romen, terstond aenkomende, als men haer riep by haere haer gegevene Naemen. Andere, haer eeten komende haelen op 't geluyd eener Klock, 472. Tam gemaeckte, en in de Huysen opgevoedede Crocodillen; oock Slangen. Sie op Crocodillen en Slangen.

Tanden eens Zee-honds. Verwonderlijcke kraght der selve, tot Bloed-stempingh. Deese Tanden alleen by sigh gedraegen, laeten geen bloed uyt 't Ligchaem loopen, schoon men oock selfs honderd wonden had ontfangen, 511. Voorbeeld daer van; met d'aengeweesene oorsaeck, 512.

Tapiroussou, een Americaensch Dier. Beschrijvingh van 't selve. Seer harde Huyd. Schilden daer van gemaeckt, welcke van geen Pijlen konnen door-drongen worden. Echter gegeeten in d'alderuyterste Hongers-nood op een Schip; en op hoedaenigh een wijs. Seer hoogh geaght in dit gebreck, 73.

Tartaryen (eygentlijck Tattaryen), des selven wijd-uytgestrecktheyd in lenghte en breedte. 't Eedelste Koninghrijck deses Gewests is Cathay, doch werd niet besoght: Met de reden, waerom sulcks niet geschied, 225. Verscheydene ondernemingen, om dit Land t'ontdecken, sijn al t'saemen vrughtloos afgeloopen. Besluyt van de Heeren Raeden der Oost-Indische Maetschappy op Batavia ,om een Toght derwaerts te laten doen. Wat de hier toe uytgesondene Scheepen bejegend is, 226. In welck verhael veelerley Aenmercklijcke dingen voor komen.

Teedere en seer getrouwe genegenheyd van twee Broeders tot malkander, blijckende in d'alderuyterste nood. Sie op Broederliefde.

Tentyriten, bewooners van een Eyland in de Nijl, ontsien de Crocodillen gantschlijck niet, maer springen haer op 't lijf, en voerense nae haeren wil gevangen, 592.

Teissa, een Rivier in Hongaryen: Heeft tegens twee deelen Water een deel Visch, 419.

Tertulliani des Oudvaders aenmercklijcke woorden van d'Eedele Gesteenten; en de praght, welcke daer meê wierd bedreven, 452. Sijne Verssen van Loths Wijf; veranderd in een Sout-pilaer, en de seldsaemheden aen deselve. Aenmerckingh op deese Verssen, 199.

Thymallis, of Thym-visch; rieckende gelijck 't Kruyd Thym, 605.

Tol, of Schattingh, behoord men niet te stellen op soodaenige dingen, welcke de Natuur wonderbaerlijckcr wijs om niet geeft, tot behulp der arme. Vreemdigheyd aen eenige Gesond-bronnen, welcke schielijck verdrooghden, als men een

[p. 725]

Tol op der selver Water had gesteld: Weersprongen, als men dien Tol had afgeschaſt, 150. Andere diergelijcke ongemeene seldsaemheyd in 't Koninghrijck Napels met Manna, 151. Noch een andere te Sluys in Vlaenderen, daer men een Tol op de Mossel-vanghst had geset. Alle onnodige Tollen en Schattingen op d'Onderdaenen geleght, sijn een grouwel voor God. Wonder-geval hier ontrent. Wat de Florentynsche Overigheyd eens deed, doese sigh genoodsaeckt vonden, een Schattingh te moeten opstellen, op dat yeder nae evenmaetigheyd daer in beswaerd wierd, 152.

Ton-visch. Sie op Visschen.

Tonijnen, anders oock Zee-varckens. Verscheydene Naemen van d'Oude aen de selve gegeven, nae 't onderscheyd des ouderdoms, 516. Waerse gevangen werden. Haere meenigte. Haere spijs. Gulsigheyd. Geweldige swaerte. Loop in de Wateren. Voorsightigheyd, 517. Werden ellendigh van de Zee-paerds-Vliegen gequeld. Hoedaenigh de Tonijnen ter spijs werden toebereydet. Hoe sulcks van d'Oude geschiedede. Waerse best sijn. Werden oock Bruyn-visschen geheeten, 518. De Tonijnen sijn van binnen even soodaenigh gesteld als de Land-varckens. Voorteecken van Stormen, afgenomen aen de Tonijnen, 519. Lustige Tonijnenvanghst in 't Eyland Cadix, eenmael in 't Jaer; en wat sigh daer ontrent toedraegd, 523. Hoe de Tonijnen hier gesteld sijn, 524. Groote toevloeyingh der Volcks van alle kanten, om de gedagte Tonijnenvanghst te sien. Hoe de Koningh van Spaenje hier Roeyers op de Galeyen weet te krijgen, als hy om deselve verleegen is. Met een wonderlijck Geval, 't welck sigh daer ontrent heeft toegedraegen, 525.

Torpedo, Slaep-visch, Kramp-visch; oock Stomp-visch. Beschrijvingh sijner gedaente, 632. Hoedaenigh sy Visschen weeten te vangen, en haer ter spijs te maecken, door al de ontrent haer komende te doen verstijven. Seer wonderlijcke eygenschap deeses Vischs; waer door de Mensch, die hem maer alleen met een Stock aenraeckt, aen Handen en Voeten voor een wijl tijds lam werd, 633. In alle Gewesten is deese sijne kraght niet even sterck. Verder beright hier van. Dood sijnde, verliesense deese kraght der verlammingh, en werden sonder schaede gegeeten, 533. Andere eygenschap, deese Visschen toegeschreven, om d'in arbeyd sittende Vrouwen een spoedige en lighte Baeringh te veroorsaecken. Andere seer lange Visch, van een diergelijcke verlammende Wercking, 634. Wederom een andere, de geene, welcke hem met een Stock of Deegen (diens sneede op hem ondoordringlijck is) slaen, onlijdlijcke smerten in den arm veroorsaeckende, 636. Noch een andere Kramp-visch, in 't Eyland Mauritius, lam maeckende 't Menschlijck Lid, 't welck hem aenraeckt, 642.

Tover-bedrijven en Ceremonien der Turcksche Zee-rovers, om een goede Wind te moogen bekomen, 100. Van Asan Calafat, een vermaerd Zee-rover, om daer door yeder dagh te voor-weeten sijn aenstaende geluck of ongeluck, 99. Dubbelsinnige aenkondigingh van dit sijn Orakel, op seeckere tijd, als hy met eenige Christen Schepen in geveght sou treden; en wat daer op volghde. Sie op Asan Calafat. Ander seldsaem Tover-bedrijf der Mooren, om goede Wind te bekomen, 101. Toveraghtige Ceremonien van de Vrouwen der Zee-rovers t'Algiers, wanneer haere Mannen ten Roof sijn uytgevaeren, om haer geluck te doen hebben in 't bekomen van goeden Buyt, 663. Tover-bedrijven der Samogiten en Litthauwers, ontrent haere Huys-Slangen, 492. Veeler Roomsch-gesinde Christe-

[p. 726]

nen, om de Zee-hoosen te door-snijden: En wat voor Ceremonien hier ontrent gepleeghd werden. Sie op Hoosen. Toveraghtigh misbruyck van 't begin des Euangeliums Johannis. Sie op Johannis Euangelie. Toveryen der Turcken en Arabiers met haere Talismannen. Sie op Talismannen.

Trevion, een Visch, in de Finmarcksche Swarte Vloed. Seldsaeme veranderingh, en sonderlinge eygenschap, 629.

Trissa, een Visch, koomd vrolijck aenswemmen op 't geluyd van een Cythar; en schijnd gelijck als te danssen, 611.

Trouw en genegentheyd eens Spaenjaerds tot sijnen Broeder, uytsteeckend; sigh voor hem in 't uyterste doods-gevaer werpende. Van den selven hem, in 't stuck sijner op 't hooghst beminde, gantsch ondanckbaer beloond. Sie op Broeder-liefde.

Tuberons, of Kruys-Hayen. Sie op Hayen.

Turcken, willen niet, dat de Christenen Mumien, of oude gebalssemde Egyptische Lijcken, na de Christenheyd souden voeren; en waerom niet, 296.

Turdis, een Visch. Sie op Zee-lijster.

Twist, gantsch hardneckigh, tusschen Hoofd-man en Stier-man, brenghd een Schip, in 't uyterste gevaer, 65.

VAertuygen, om daer mee over de Rivieren te geraecken, sijn'er al voor de Sond-vloed, en Noachs Arcken-bouw geweest, 8. Vaertuygen der Indiaensche Volckeren, oock van andere, seer seldsaem toegesteld. Sie op Scheepen en Schuyten.

Val, voor sigh selven op 't hooghste gevaerlijck, heeft de gevallene gediend tot een groot geluck, en bekomingh haerer gesonde Leeden, daerse te vooren seer ongesteld waeren, 107. Wonder-bewaeringen in seer gevaerlijcke Vallingen, 108.

Vederen der Kock-meeuw, genoemd Laris; der selver verwonderlijcke overeen-komingh met de stilte of woede der Zee. Sonderlinge seldsaemheyd aen de Bedden, van deese Vederen gemaeckt, 469.

Veelheyd der Haringen in de Noorweeghsche, oock in andere Zeeën, onuytspreecklijck. Sie op Haringh; en Reeckeningh.

Venetiaensche Scheepen vallen seer dier, wegens de dierte des Houts; insonderheyd oock der Masten, 369.

Veranderingh van Menschen en Beesten in Sout-Beelden, oock in Steen, behoudende haere voorige gedaente, seer verschricklijck, 210. Sie voorts op Loths Wijf.

Verborgene dingen in de Natuer, hoedaenigh men sigh daer ontrent in 't oordeelen te draegen heeft, 338. De reghte seeckerheyd veeler Natuerlijcke dingen sal ons wel altijd verborgen blijven, 339. Trotse stoutheyd van sommige vermeetene Geesten, gantschlijck op haer verstand steunende, en andere willende dwingen tot de toestemmingh van haeren lossen waen, 339.

Verongeluckte goederen in Zee, welcke werden aengeslaegen van den Heer des Gebieds, daerse aen 't Strand koomen drijven. Onreghtvaerdigheyd hier van. Sie op Strand-reght.

Verrotter, anders Seps, een Slangh, doende terstond verotten 't vleesch des geenen, die van haer gebeeten is, 387.

Versteenigende, op een sonderlinge wijs tot Steen maeckende, en tot Steen werdende Wateren. Sie op Wateren.

Verwaendheyd van veele, steunende selfs in de verborgenste Natuer-saecken, op haer vernuf. Sie op Stoutheyd; en Verborgene dingen.

Vet eens Crocodils; yemand sigh daer meê besmeerende, sou sonder eenige vrees sigh onder de Crocodillen mogen begeven, 603.

[p. 727]

Vin-visschen. Sie op Walvisschen.

Viool-visschen, anders genoemd Eperlan; geven een seer lieflijcke reuck, even als Phiolen, van sigh, 605.

Visch, gevangen in 't Jaer sesthien-honderd een-en-tsestigh, hebbende de gedaente eens Turckschen Sabels. Andere seldsaemheden aen hem, 651. Wederom een andere in 't selve Jaer bekoomene Visch, met verscheyde vreemde Characteren. Noch een andere seldsaem-gecharacteerde Visch, 652.

Visch-rijck Meir, op seeckere tijd gantsch droogh, en tot vrughtbaer Bouw-land werdende: Doch schielijck weer tot een Meir, 160. Ander seer Visch-rijck Meir, doch t'elckens op 't sevende Jaer t'eenemael droogh, 161.

Visschen. Verhandelingh van de Visschen in 't gemeen: Welcker meenighte ontelbaer is. De Haringen daer van ten Voorbeeld voor-gesteld, 414. Sie voorts op Haringen. Vliegende Visschen. Der selver seer ellendigen staet, 417. Visschen in de Wateren sijn onvergelijcklijck meer, als der Dieren op den Aerdbodem. Meenighte van Visch, gevangen in sommige Vloeden. Landen, welcke allerley Visch leveren, 419. Meenighte van Backeljauw in America; soo dat'er de Scheepen beswaerlijck door konnen geraecken. d'ontelbaer-veele Geslaghten der Visschen gebraght tot driederley soorten. Andere Verdeelingh, 425. Visschen in de Roode Zee, 373. Visschen geven een goede Kost; maer echter souden ons deselve niet lusten soo alsse de Koningh der Hoornsche Eylanden at: Of gelijck de Laplanders en Groenlanders deselve nuttigen, 425. De Zee heeft in sich de gelijckheyd van bynae alles wat op den Aerdbodem is; en dan noch veele dingen, welcker ghelijckheyd op d'Aerde niet te vinden is. Sie op Zee. Zee-qualm, 422. Bloedloose Waterdieren, hebbende d'Eygenschappen der Land-planten, als: Zee-brandnetel; Zee-longh, 423. Zee-schamelheyd, 424. Veelerley andere. Sie op Zee. Gewendede Visschen; met eenige Voorbeelden hier van, 472. en vervolgens. Vliegende Visschen. Hoedaenigh, 541. Visschen van seer wonderlijcke en verschricklijcke gedaenten. Sie op Zee-monsters. Meenigh-vuldige verscheydenheden der selve kortlijck tegens malkander gesteld. Visschen, welcke een stercke Muscus-reuck van sigh geven, 604. Riecken even gelijck 't Kruyd Thym. Gelijck als Violen, 605. Visschen van seer groote kraght, 606. Seldsaemheyd van tam-gemaeckte Makereelen, 611. Visch in China, de stem eens krijtenden Kinds nae-bootsende. Waer uyt veellight is ontstaen 't geen men den Crocodil toeschrijft. Visch, die in de Menschen een afkeer en walgh van Wijn veroorsaeckt, 613. Visschen in de Caspische Zee sijn van een seer onaengenaeme smaeck, 617. Vallen in 't gemeen daer grooter als in andere Wateren. Hoe de Persianen haere groote Salmen bereyden. Verpaghtingh der Visch, brenghd de Persiaensche Koningh seer veel op, 618. Steuren in Mungrelien. Sie op Steuren. De Leyd-visch Pompilius. Sie op Pompilius. Tardus. Sie op Tardus. Delphinen. Sie op Delphinen: En voorts allerley slagh van andere Visschen; yeder op sijnen Naem. Wonder-Visschen. Sie op Wonder-visschen. Gehoornde Visschen in China, in 't Hol eens Berghs, gehouden voor een Heylige Spijs, 627. Sie voorts op Hoorn-visschen. Mis-maeckte Visschen. Sie op Zee-monsteren. Visschen, welcke tot een ongelooflijck-hoogen ouderdom konnen komen, 630. Konnen geen Taback verdraegen. Voorbeeld daer van, 631. Giftige Visschen van seer wonderlijcke eygenschappen. Sie op giftige Visschen, Torpedo, Seps, e.s.v. Visch in

[p. 728]

China, veranderd sigh ontrent de Somer in een Vogel, 650. Stightlijcke Bedenckingh over 't verhandelde van de Visschen. Seldsaem gestelde, en wonderlijck geteeckende Visschen, 651.

Visch-vangst in 't Eyland Cadix, sonder Net of Angel-roede, 527. Lustige Tonijnen-vanghst, eenmael in 't Jaer, in even 't selve Eyland; en aenmercklijcke saecken, daer ontrent voor-vallende, 523.

Visch-verkoopers. Wet te Venetien, insonderheyd te Verona, op deselve; om haer te dwingen, haere Visch tot een reedelijcke prijs, en varsch, sonder bedrogh, te verkoopen, 620.

Vloed in Judaea, genoemd de Sabbaths-vloed; en waerom, 161. Veelerley wonderen aen Vloeden staen aengeteeckend op 't woord Rivieren.

Vlotten van t'saem gebondene Houten, om met deselve op Zee te vaeren: Van wie eerst bedaght, 6. 9.

Voet-soolen eener Vrouw; voor-gewendede kraght der selve, tot doodingh der Slangen, soo haestse die maer aengeraeckt hebben, 489.

Vogelen in Egypten, gantsch vet, schoonse niet anders als Sand-steenkens eeten, 89. Seldsaemheyd ontrent deselve, als mense eeten wil, 90. Seldsaeme liefde, en sonderlinge gebeerden door deselve, eens Kraen-vogels tot een Spaensch Soldaet, 476.

Voornen, hebben Goud in haere Maegh, 646.

Voorteeckenen eens aenstaenden Storms, afgenoomen van de Tonijnen, 519. Desgelijcks van de Delphinen: met de Natuerlijcke oorsaeck daer van, 531.

Vreemdigheden van sigh onder d'aerde verbergende, en daer nae weer te voorschijn komende Rivieren. Sie op Rivieren. Veelerley andere vreemdigheeden aen Dieren, Visschen, Meiren, Poelen, Fonteinen, e.s.v. kan men vinden yeder onder sijnen Naem.

Vrouw in Egypten voed een Crocodil op in haer Huys. Houd sigh geluckigh, dat haeren eenigen Soon van den selven verslonden wierd. Even 't selve doet een Vrouw in 't Pausdom, als haeren Soon onder een ter neer-stortend swaer Marien-beeld verpletterd bleef, 645.

Vrouwen der Turcksche Zee-rovers, watse doen, op dat haere Mannen een goeden Buyt bekomen moghten. Sie op Toverbedrijven.

Vryheyd is een saeck van onwaerdeerlijcke dierbaerheyd. Ellendigheyd van 't verlies der selve: En de gevolgen uyt de poogingh van haer weer te bekomen, 655.

Vulcanen. Sie op Brand-bergen.

Vyer in 't Buskruyd steecken, wanneer men een Schip niet kan verdeedigen tegens de vyanden; of 't selve eenighsins sou konnen geoorloft geoordeeld werden, 97. Eenige aenmercklijcke Gevallen hier ontrent, 98.

Vyer of Water, welck van beyden voor noodwendiger en Eedeler staet te houden, 113.

Vyer en Water yemand te verbieden, was by de Romeynen de grootste Straf, 116.

Vyeren; d'onderaerdsche Vyeren, veroorsaecken de heete en warme Wateren der Fonteinen, 129. Souden oock d'oorsaeck sijn der Orcanen aen 't Hoofd der Goede Hoop en anderweegen, nae 't gevoelen Kircheri: En hoedaenigh sulcks sou toegaen, 130. Daer d'onderaerdsche Vyeren heerschen, moeten noodwendigh Toght-gaten, soo veel als Schoorsteenen sijn, 130. Sie op Orcanen.

Vyandschap, welcke de Slangen bysonderlijck tegens de Vrouwspersoonen souden draegen, 489. Sie ook op Voet-soolen.

URtica, of Zee-brandnetel; een bloedloos Water-dier, anders Zee-qualm. Seldsame eygenschap van 't selve, 423.

[p. 729]

Uytbarstingh der Wateren onder d'aerde, veroorsaeken verschricklijcke en verwoestende Onheylen. Eenige verwonderlijcke Voorbeelden hier van, 264.

Uytwerckselen der soo ghenoemde Zee-hoosen, seer gevaerlijck voor de Scheepen. Sie op Hoosen. Van de Visch Torpedo, seer seldsaem. Sie op Torpedo. Der Bloed-Slangh. Sie op Bloed-slangh. Der Seps. Sie op Verrotter. Veelerley andere Vreemde Uytwerckselen eeniger dingen sijn te vinden door 't geheele Werck.

Uyt, of Opwerpselen der Zee, seer seldsaem. Sie op Opwerpselen.

WAegstuck eens verliefden Spaenjaerds, om sijne liefste te bekomen; vry seldsaem, 525.

Waerneemingh, wanneer men 't Land van Egypten naerderd, seer aenmercklijck, 539.

Waerschouwingh, aen de groote Koop-steeden onses Lands, datse door 't geluck in de veelheyd haers Koophandels sigh niet verderven, en tegens God aghter uytslaen, 682.

Walrussen; en beschrijvingh van eene der selve, van d'Engelsche uyt Nova Zembla meê gevoerd, en tam gemaeckt, soo dat hy sijnen meester volghde, en naeliep als een Hond, 501. Andere Beschrijving der Walrussen, uyt de Schipvaerden der Hollanders. Geveght tusschen 't Scheepsvolck en een groote meenighte Walrussen, sonder dat eenen der selver gedood kon worden, 502. Wat'er van gegeeten werd, 503.

Walvisch, dood aen 't Strand gesmeeten, en van Wormen krielende; voor een lecker beetje gehouden, en begeerigh gegeeten, 500. Veelerley aenmercklijckheden van Walvisschen, 359. Walvisschen van ses-honderd, seven-honderd, negen-honderd, jae duysend voeten lenghte. Manlijck Lid van meer als aghttien voeten aen maer alleen gemeene Walvisschen, 560. Veertigh noch verssche Cabeljauwen uyt eene Walvisch gehaeld, gesouten en gedrooghd. Genegenheyd der Walvisschen tot den reuck van Teer. Geweldige meenighte. Sonderlinge aenmercklijckheyd van deese Reusen onder de Visschen, 561. Gewigt van Lippen en Tongh. Belagchlijcke Fabel der Turcken van den Reus Og, Noach, en de Walvisschen, 562. Walvissch, in 't Jaer vijfthien-honderd-seven-en-tseventigh in de Schelde gevangen, was geen reghte Walvisch, 562. Ongemeene stoutmoedigheyd, of liever vermeetenheyd, van twee Hollandsche Matroosen, gepleeghd tegens een Walvisch in Groenland, 563. Seldsaeme en seer groote Visch van 't Geslaght der Walvisschen, aen den Engelschen Oever geworpen, 564. Aenmercklijck verhael van een Walvisch, by de Stad Ceuta aengesmeeten, sijnde op 't Ligchaem seer wonderlijck op 't alderkonstigste beschilderd met Figueren van Scheepen, Menschen, Geweeren, e.s.v., vertoonende een Zee-geveght, 565. Wat de natuerlijcke oorsaeck hier van heeft konnen sijn. Andere seer wonderlijck-gestelde, met veel Oorloghs gereedschappen beschilderde Visch, in deese Eeuw by Warschauw gevangen, 566. Wat daer op is gevolgd. Andere Visschen met Letteren, 567. De Walvisch, genoemd Balena vulgi. De geweldigh-groote Visch Physiter, seer gevaerlijck voor de Zee-vaerende; wijl hy door Water-spuytingh uyt sijne Water-buys de Scheepen nae de grond doet sincken, 568. Oock op noch een andere manier deselve doet vergaen, 568. Wonderlijck en gevaerlijck Geval eens Schips met eene deeser Physiters, 569. Andere diergelijcke bejegeningh. Orka. Sie op Orka. Ingedrongen Verhael van d'ongeluckige bejegeningh eens

[p. 730]

Zeeuwschen Schippers in d'ellendige Waters-nood des Jaers sesthien-honderd twee-en-taghtigh. Middelen, wonderlijck van God hem toeschickt, om, van alles beroofd sijnde, weer aen geld te geraecken. Sijne seldsaeme ontmoetingh van een Walvisch by S. Anna Land; of tusschen d'oude Zijp en Philips-land; welcke hy, alleenlijck vergeselschapt van sijnen Soon, aenviel; doodede; 't speck af sneed, en verkoght; sijnde een seer aenmerckens-waerdigh Geval; van pag. 571. tot 576. In de Winter soecken de Walvisschen warmer Zeeën; met Voorbeelden hier van. In de Zee by Corea vind men Jaerlijcks Walvisschen, welcke in 't Lijf hebben steecken de Harpoenen, van de Hollanders by Spitsbergen haer toegeschooten; waer mee sy doorgegaen sijn. Aenmerckingh hier op, 233. Hoe veele Mijlen weghs de Propheet Jonas is den Buyck des Walvischs heeft afgeleght. Sie op Reys.

Wandluysen, grouwlijck groot, en schendigh bijtende, 192.

Warme dranck, altijd van de Chineesen gebruyckt, behoud haer in een geduerige gesondheyd. Sou onder ons oock seer dienstigh sijn, tot voor-koomingh van veelerley quaelen: Met een aenmercklijck Voorbeeld hier van, 350. en vervolgens.

Water, wat Thales Milesius en Hesiodus van 't selve hebben gevoeld. Hoe yemand in een vreemd Land komende, of oock in sijn eygen Vaderland, kan weten, of de Wateren goed, en welcke de beste sijn, 116. Eenige sonderlinge Proeven en Waerneemingen hier van voorgesteld, 117. Sie op Proeven. De lightste Wateren sijn de beste; en hoedaenigh de lightigheyd te vinden staet, 118. Sesderley slagh van varssche, drinckbaere Wateren: En welcke onder deselve de beste sijn. Meir, Poel, of stilstaende Wateren sijn d'alderslimste; en wanneer noch alderslimst, 119. Poelen in 't Eyland Santa Crus, seldsaem-ongesond. Sie op Poelen.Ongesonde Rivier in West-Indien, 120. Versteenigende, en Steen-werdende Wateren, in Peru, 120. Krop-verweckende Wateren. Sie op Rivieren, en Kroppen. Yver-water in 't oude Testament. Sie op Yver-water. Geneesende Wateren, dienstigh tegens veelerley gebreecken. Sie op Fonteinen. Wateren seer schaedlijck voor de gesondheyd, 155. Gevaerlijck voor de Scheepen, en de daer in sijnde Menschen, 156. Peck en Teer uytgevende Wateren in West-Indien, 163. Doode Zee. Sie op Doode Zee. Wateren in de Zee, twee of drie voeten boven de grond, sijn soet, 178. Zee-wateren, hoe deselve, tot Rivieren werdende, haere southeyd verliesen. Sie op Rivieren. Hoe men, door middel van Wasch, uyt de soute Zee soet Water kan bekoomen, 177. Hoe men door middel van Duyckers uyt de Zee goed varsch Water kan boven haelen, 178. Geheele streecken van soet Water in de soute Zee; en d'oorsaeck daer van, 179. Ander middel, om van Zee-water soet water te bekomen, 180. 182. Wateren, welcke sigh met malkander gantsch niet vermengen willen, 272. Oock met geenen Wijn. Seldsaemheyd daer ontrent, 272. Water des Regens in stilstaende Poelen vallende, werd eerst groen; daer nae swart; veranderd eyndlijck in Kickvorsschen en Slangen, 337. Of den Aerdbodem meer Aerde of meer Water heeft, 346.

Wateren, boven de Wonderen, van God eygentlijck in de Wateren geleght, werckt hy noch somtijds bysondere Wonderen door de Wateren, soo in genaede als in toorn. Voorbeelden uyt de Heylige Schrift. Bedencking over II. Kon. III. Hoedaeniger wijs de Moabiten 't Water saegen rood als bloed: En of daer in niet

[p. 731]

yet boven-natuerlijcks is geweest, 670. Seer aenmercklijck Geval met een Boer, brenger eens verraederschen Briefs uyt Gouda, en sijn wonderlijck gesight ontrent 't Water: Waer door God deese Stad bevrijdede voor den Aenslagh der Roomsch-gesinde, 671. Door middel der Wateren heeft de Heere wonderlijcke dingen tot ons Heyl verright in onse Oorlogen tegens Spaenje: Met eenige aenmercklijcke Voorbeelden, 675. en vervolgens. God heeft niet alleen de Wateren gebruyckt t'onser hulp, maer oock op de Wateren ons doen overvloeyen van Rijckdommen, 681. Stightlijcke bedenckingh en Waerschouwingh hier ontrent, om deesen Zeegen niet langer te misbruycken, gelijck tot noch toe geschied is, en daer door op ons te haelen een schielijck verderf, een plotslijcke omkeringh, 682. Sie voorts op Wonderen Gods.

Wateren onder d'Aerde, wat deselve sijn, 262. Schaedlijcke uytbarstingh der selve. Sie op uytbarstingh. Waer van daen d'onderaerdsche Wateren veerler-wegen met soo een groote hitte, gemeenlijck met eenige warmte, begaefd sijn. Verschil hier over onder de Natuer-kundige, 127. De meeste en voornaemste haerer redenen voor-gesteld, met aenwijsingh van d'onkraghtigheyd der selve, 128. d'onderaerdsche Vyeren sijn'er d'oorsaeck van Sie op Onderaerdsche Vyeren. Waer van daen het koomd, dat van twee Fonteinen, boven d'aerde nauwlijcks eene schreede van malkander staende, d'eene heet, d'andere koud Water uytgeeft, 131.

Water en Vyer yemand te verbieden, was onder de Romeynen de hooghste Straf tegens Misdaedige, 116.

Water of Vyer, welck van beyden voor noodwendiger en eedeler staet te houden, 113. Redenen ten voordeel van 't Water, 113. 't Geen noodwendigh is, is daerom niet altijd 't eedelste; en 't eedelste niet altijd 't noodwendighste, 115.

Water-katten, brengen de Crocodillen op een seldsaeme wijs om 't leven, 597.

Wegh over Hooge Bergen in Persien, seer gevaerlijck en verschricklijck, 257.

Wel in de Zee, seer wonderlijck; de geheele hooghte der selve met haer soet Waer door-boorende, en varsch boven te voorschijn komende, 179.

Wet op de Visch-kopers te Venetien, en Verona. Sie op Visch-verkoopers.

Wildsee. Sie op Mummelsee.

Winden by de Linie Equinoctiael t'eener plaets en tijd seer wonderlijck onder malkander strijdende, 187. Grouwlijcke kraght en uytwerckselen der Winden over een geheel Heyr der Persianen, 43. Andere Voorbeelden hier van in Italien. Duytschland. Noordsche Landen. Braband; en seldsaemheden onder deselve, 44. Geweldigh-swaere Wind op de Zee tusschen China en Japan. Seldsaem Wonder. Vyerige Wind. Wonderlijck Onweer in den Boesem der Middellandsche Zee, genoemd Golffo de Lion, 45.

Wind-wijser aen den Beck van een doode, de Huyd afgetrockene, opgevulde, en soo aen de Balck gehangene Visch, seer seldsaem, 623.

Woestijn Atacama. Sie op Atacama.

Wolcken in d'oogen, veroorsaeckt door 't drincken des Waters eener Rivier, 345.

Wolfs list, om, gejaeghd werdende, over een Rivier te geraecken, 9.

Wonderen Gods, door middel der Wateren ons dickmael gantsch onverwaght behouden hebbende; gebleecken ontrent de door de Spaenjaerden belegerde Stad Leyden, 675. Andere Wonder-daed des Heeren aen 't Ys, en 't Water van 't Suyder-gat voor Enckhuysen, tot reddingh onser Oorloghs-Scheepen. Behoudenis onser Landen, door schielijck-opkomend

[p. 732]

Doy-we'er. Overvloedigh Water in Rhyn, Maes, Wael en Yssel, in de tijd eens ongemeen-droogen Soomers; waer door der vyanden verderflijcken Aenslagh tegens ons verydeld wierd, 678. Ongemeene Ebb verhinderd d'Engelsche in 't Jaer sesthien-honderd-drie-en-tseventigh d'overrompelingh van den Briel, 679. Ander Geval van vry meer aenmercklijckheyd aen d'Engelsche en Fransche Vlooten, die in 't Jaer sesthien-honderd-twee-en-tseventigh op 't Eyland Texel meenden te landen. Wonderbaere verhinderingh door de hand Gods, die den loop des Waters ongemeen-seldsaem veranderde, 680. Veelerley andere Wonderen, soo gemeene als bysondere, sijn door 't geheele werck ingevoeghd.

Wonder-visch, met een witte Menschen-voet. Met een Doods-hoofd op de Kop; en grouwlijcke daer op gevolghde Pest. Visch met een dubbele Kraegh aen den Hals; en aen de sijde een uytgestreckte Menschen-hand, met een Roede in de selve, 625. Andere Visch met seldsaeme Teecken-beelden. Noch een andere, met wonderlijcke voor-beduydende Figueren. Wederom een andere diergelijcke voor-beduydende Visch, 625. Sie voorts op Zee-monsteren. Wonderlijcke Visch met twee Gesighten in elck oogh. Andere wonderlijcke Visch, 629.

Wyn, behoefd onder ons niet met Water vermenghd te werden. Sou in onse Landen en voor onse Magen niet gesond sijn, 347. Insonderheyd is Ys met Wijn gekoeld seer schaedlijck. Sie op Ys-wijn.

Wyn-Slaven, hoedaenigh men haer van de Wijn een walge en afkeer kan doen krijgen, 425. 613.

XE, een Chineesche Visch, door welcke (alsse gedrooghd en tot Stof gemaeckt sijn) de Motten, gantschlijck uyt de Kleederen werden gehouden, en alsoo voor haer bewaerd, 650.

Xiphias, anders Swaerd-visch; Saegh-visch. Sijne verscheydene Naemen by verscheydene Volckeren, 577. Beschrijvingh sijner gestalte. Seldsaemheyd van sijn Swaerd. Deese Visschen werden in meenighten by Messina gesien, 578. Groote kragt in haere Snuyt, of Swaerd. Vyandschap tegens de Walvisschen: en geveght tusschen deese beyde. Omstandigh verhael van, en eenige ingevoeghde Aenmerckingen op de seldsame en voor d'aenschouwers vermaecklijcke Swaerd-visschen-vanghst der Messineesen, 579. Deese Visch gehouden voor een leckere kost. Ander slagh van Swaerd-visschen, hebbende haer scharp-snijdend Swaerd op dên rugg': Waer meê sy de Kiel eens Schips konnen midden door snijden, 581. Swaerd-visschen in Brazil, 582. Sie oock op Serra.

YEdso; anders oock genoemd Eso, Jeso, Jesso, een noch niet in sijn geheel bekend Land. Sie op Jeso.

Yemand Vyer en Water te verbieden, was by de Romeynen de grootste Straf, 116.

Ys te maecken, in 't heetste der Somer, enckelijck van heet Water, binnen een uyr tijds, en seer gemacklijck, 350.

Ys-beeckers, of Beeckers gemaeckt van Ys, in Italien, om koude Wyn uyt de selve te mogen drincken, 349.

Ys-bergh in Italien, genoemd Monte di Teschio, seer wonderlijck. Van welckers gekrystalleerd Ys Beeckers werden gemaeckt tot een koele dronck, 349.

Ys-wijn, of Wijn met Ys gekoeld, is een seer schaedlijcken Dranck; veroorsaeckende veelerley swaere gebreecken in den Mensch. Deese naedeelige gewoonte begind men nu oock onder ons in te voeren, 348.

Yver-water onder 't oude Testament, aen een Vrouw, verdaght van Overspel, te

[p. 733]

drincken gegeven: Met eenige Redenvoeringen hier over, 134.

Yupiapra; soodaenigh werden van de Brazilianen de Zee-menschen genoemd. Dese Zee-mannen en Zee-vrouwen sijn seer schoon. Haer bedrijf tegens de Menschen, 546. Sie voors op Zee-mannen en Zee-vrouwen.

Zee, die deselve aldereerst derfden bevaeren, moeten stoute, vermeetene Waeg-halsen sijn geweest, 36. Zee, en een Schip op de Zee, is de Schoot des Gevaers, 37. Gevaeren op de Zee, en hoedaenigh het dan toegaet, 40. Of 't beeter sou sijn, dat'er geen Zee, maer d'Aerdbodem alleen met kleyne Vloedekens door-sneeden waere, tot noodwendige Water-vangingh, 114. De groote Zee. Sie op Oceaen. Roode Zee. Doode Zee. Caspische Zee. Indische Zee. Swarte Zee, e.s.v. Sie yeder onder sijnen naem. Verwen des Zee-waters, sijn seer verscheyden. Niets is soo helder, als 't Water der Zee. Swart Zee-water; en eenige Vreemdigheden daer ontrent. Blauw. Groen. Wit e.s.v., 365. Verscheydene oorsaecken deeser Verwingh, 365: Voorbeelden daer van. Wat oock de lught hier toe doet. Wonderlijcke verw-veranderingh eener Fontein, 367. Waerom de Zee sout moet sijn. Verscheydene Gevoelens hier van, 182. Eerste meeningh, siende op de Zee selfs. Tweede; op de Visschen. Derde; op de Schip-vaert: En vierde; op de Menschen, 183. Waer van daen de Zee haere southeyd heeft. Cardani meeningh van Scaliger belagcht. Gevoelen van andere ontrent dit stuck, 184. Haere Stellingen; en daer op gebouwd Besluyt. Wederom van andere, op 't eenvoudigste, 185. Of de Zee geen Doode Lijcken; insonderheyd geen Egyptische Mumien, wil lijden. Sie op Mumien. Belaghlijcke Fabel der Inwooners van Hispaniola, aengaende den oorsprongh der Zee, 219. Alle Zeeën hangen met den Oceaen t'saemen; 't sy door Straten 220.; 't sy door verborgene onder-aerdsche Hoolen: 't welck verder uytgebreyd, en voorbeeldlijck getoond werd. Gelegenheyd van Mar d'Ethiopia, of d'Ethiopische Zee. Van Mar d'India, of d'Indische Zee, 221. Van Mar del Nort, of de Noord-zee, van Mar del Zur, of de Suyd-zee. Atlantische, of Spaensche Zee. Magellanische Zee, of Straet. Pontus Euxinus, of de Swarte Zee. Arabicus Sinus, of de Roode Zee, 222. Straet le Maire. Straet Anian, of Ania, 223. Diepte der Zee. Misslagh van Scaliger hier ontrent, 318. Peylingh der Oude, 319. Eenige Rivieren, Meiren en Poelen van onmeetlijcke diepte. De Zee op eenige plaetsen drie Duytsche Mijlen diep, 319. Diepte der Spaensche Zee, en hooghte haerer Golven. Afgrond by Scylla, 320. Ebb en Vloed der Zee. Sie op Ebb en Vloed.

Zee van varsch Water. Waer door sulcks werd veroorsaeckt. Andere Aenmercklijckheden van deese Stof, 180.

Zee heeft in sigh de gelijckheyd van alles wat op de Aerbodem is; en noch veel meer, 422. Hier aghter sal dit getoond worden in veelerley Zee-Vischdieren.

Zee-beweegingen en verheffingen, seer verschricklijck. Sie op Ebb en Vloed. Oock pag. 344. 345. 347. Boven de daeghlijcksche en maendlijcke Zee-bewegingh werd noch een andere in 't ronde gesteld. Soodaenige beweegingen sijn de Zee gantsch noodigh, 336.

Zee-boesem van Bengale. Geweldigh-groote op en afloopingh des Waters in deselve, 345.

Zeegeningen Gods aen de Vereenighde Nederlanden, en daer op gevolghde Vloecken, wegens haere ondanckbaerheyd en

[p. 734]

Godloosheyd, 677. Sie voorts op Wateren, en Wonderen Gods.

Zeeland, is insonderheyd door de Zee op 't ellendighste geplaeghd; en oock grootlijcks gezeegend geweest, 683. Penningen, door de Staten van Zeeland op dit Insight doen slaen, 684.

Zegor (Segor) een Steedeken by de Doode Zee, qualijck gehouden voor 't Zoar, derwaerts Loth den ondergangh van Sodom ontvlood. Sie op Loths Wijf.

Zee-monster, geweldigh groot, met seven Hoofden; Steld een Schip in 't uyterste gevaer, 497. Vreeslijck Zee-monster in de Haven van Romen: En in de Tyber, 558. Seer seldsaem Zee-monster, met 't Hoofd van een wild Swijn, 541. Mismaeckte Zee-visch, genoemd Mola, 622. Andere seer afgrijslijcke Visch, gevangen onder de Regeeringh des Spaenschen Koninghs Philips de tweede, 624. Sie voorts op Wonder-visschen; Zee-duyvel; Zee-Bischop; Zee-monick.

Zee-opwerpselen, van een seldsaeme werckingh. Sie op Opwerpselen; en Carnasses.

Zee-rovers, hoedaenigh sy haere Zee-roveryen eerst beginnen, en allenxen magtiger werden, 662. Toveraghtiger Ceremonien, welckese gebruycken, om goede Wind te bekoomen: En in 't bysonder van den vermaerden Zee-rover Asan Calafat, om sijn aenstaende geluck of ongeluck te voor-weeten, 99. 100. Van de Vrouwen der Algiersche Zee-rovers, om haere Mannen geluck op haere Roof-toghten te doen ontmoeten, 663.

Zee-sieckte. Sie op Zee-zieckte.

Zee-vaerende persoonen, ellendige gevaeren der selve, 36. Oordeel van Socrates, aengaende de Gevaeren der Zee en der Zee-vaerende. Van Euripides. Van Antiphanes, 37. Zee-vaerende by sommige Volckeren voor oneerlijck gehouden, en niet toegelaeten, voor 't Geright Getuygenis te geven. Waerom niet, 38. Sijn gewoon, weer te land gekoomen sijnde, binnen weynige daegen te vereeren, 't geense door haere Toghten soo gevaerlijck gewonnen hebben, 38. Die de Zee langh bevaeren hebben, konnen alderbest verstaen de woorden Davids Psal. cvii.; welcke wat naerder werden aengemerckt, 39. Onaengesien al de groote gevaeren, soo bewaerd echter de Heree onse God de Menschen soo wel op de woeste Zee, als op 't voet-vaste Land, 653.

Zee-water is ondrincklijck voor de geene, die van jongs af soete Wateren gewoon sijn. Eenige Indianen echter drincken Zee-water voor den Dorst, 83. 85. Hoe Zee-water kan soet gemaeckt worden door middel van Wasch, 177. Hoe men door Duyckers goed varsch Water uyt de Zee kan bekoomen, 178. Zee-water langhsaem heet gemaeckt, en dan koud laeten worden, is drinckbaer, en min schaedlijck voor de gesondheyd, als anders, 181. Waernemingen en aenmercklijckheden hier ontrent. Steenen, welcke 't Water der Zee soet maecken, 182. Niets is soo helder en doorsightigh, als 't Zee-water, 365. Gesoutene Visch of Vleesch, werd veel eer lack in Zee als in soet Water. Reden-gevingh hier van, 189. Verwen des Zee-waters sijn seer verscheyden, 365. Zee-water, of dat uyt soute Rivieren, is niet soo bequaem om brand te blusschen, als dat uyt soete Vloeden; jae ontsteeckt veel meer de vlam, 381. Aenwijsingh van de Reden hier van: En met hoedaenigh een bepaelingh 't voorgestelde moet verstaen werden, 382. Voorbeeld, dat Zee-water onbequaem tot brand-blusschingh is? 't Welck men oock kan verneemen in Steeden, aen soute en soete Wateren geleegen. Vettigheyd des Zee-waters; en sonderlinge waerneemingen daer van, 383. Heeft d'eygenschap, om te konnen lighten, 365.

[p. 735]

Zee-zieckte; een ontsteltenis der Maegh, met daer by gaende Toevallen. Waer van deselve werd veroorsaeckt. Verscheydene Gevoelens, 342. Eygentlijcke Hoofd-oorsaeck deeser kranckheyd. Hulp-middelen tegens deese quael, 343.

Zee-Apen in West-Indien; en hoedaenigh sy de swemmende Indianen om 't leven weeten te brengen. Zee-Apen in de Roode Zee. In Deenemarcken, 461.

Zee-Appelen, een wonderlijcke Americaensche Visch, met duysend steeckelige Prickelen, 425.

Zee-Bischop; een Visch, gesteld als een Bischop, in Bischoplijck gewaed. Sonderlinge seldsaemheyd van noch een andere Zee-Bischop, 554.

Zee-bloemen op den grond der Zee. Soo haestse afgepluckt worden, en in de lugt komen, veranderense in Krystal, 422.

Zee-Boomen, in de Zee wassende, van verscheyden slagh, 387. Korael-gelijcke Boomen, 386. 388. In America, en seldsaemheyd der selve, 422.

Zee-Braessem, van de Romeynen gehouden voor d'eerste der Delicatessen. Ander slagh van roode Zee-braessem. Sie op Scarus, en Erythrinus.

Zee-Brandnetel, een slagh van bloedeloose Water-dieren Beschrijvingh der selve. Seldsaemheyd daer aen, 423.

Zee-Distel; anders oock Zee-Egel; een Visch; waerom soo genoemd. Seldsaemheyd. Gebruyck tot Artzenyen, 457.

Zee-Draecken; hoedaenigh gesteld, 459. Veroorsaecken de Menschen verscheydene Quaelen, Seldsaemheyd aen deselve, 635.

Zee-Druyven, een slagh van Visch, dienstig om de Wijn-slaven van de Wijn een walge en afkeer te doen krijgen, 425. Sie oock 613.

Zee-Duyvel, in d'Yslandsche Zee, een seer verschricklijck Visch-monster, 556. Grouwlijck-groote Zee-duyvel, of Monster, boven maeten vervaerlijck: Insonderheyd in opsight van Hoofd en Oogen, 557. Americaenche Visschen, genoemd Zee-duyvelen, 558.

Zee-Eenhoorn; of de Visch Narhual, 543.

Zee-Egel, een seer seldsaeme Visch. d'afgetrockene Huyd met Wol gevuld, en dus aen een Balck gehangen sijnde, soo sal de Beck altijd ten Wind-wijser verstrecken, 623.

Zee-Erweten; een Gewas in de Zee, gantsch natuerlijck d'Aerd-poelen met de daer in sijnde Erweten vertoonende, 389.

Zee-Eyck, hoedaenigh gesteld. Is Steen-hard, 387.

Zee-Fleermuysen, of Visschen, van de gestalte der Land-Fleermuysen, 459.

Zee-Gewas, de Korael-bomen bynae gelijckvormigh; doch soo boven maeten aerdigh van de Natuer toegesteld, dat de konstighste Konstenaer en Schilder aen de nabootsingh sou moeten wanhoopen, 386. Ander Zee-gewas, als een Boomken, 387. Vreemdigheyd deeser Zee-gewassen, 390.

Zee-Granaet-Appelen, een Visch-geslaght, 425.

Zee-Hasen, een Visch-geslaght in d'Americaensche Rivier Canada, 461.

Zee-Honden. Sie op Robben.

Zee-Kalveren. Sonderlinge vreemdigheden van deselve. Sie op Manati.

Zee-Karsseboomen, draegende als natuerlijcke Land-karssen, 389.

Zee-Katten, een Visch-geslaght, de Land-katten gantsch eygentlijck gelijckvormigh; soo in America als in Asia, 462. Andere Zee-katten in Japan. Sonderlinge eygenschap der selve, 643.

Zee-Kickvorsschen, een slagh van Rogchen, 459.

Zee-Koeyen. Sie op Manati. Zee-koeyen in China. Haer geveght met de Land-Koeyen. Seldsaemheyd van der selver Hoornen, 467.

[p. 736]

Zee-Leeuwen in West-Indien, van een sonderlinge grootte, 462. Sijn goed ter spijs, 463.

Zee-Linsen van tweederley slagh, 390.

Zee-Longh, een slagh van bloedloose Water-dieren; seldsaeme eygenschappen, 423. Is een vuyl, giftigh Ongediert. Alleen d'aenraeckingh maeckt de Menschen eng-borstigh: Met een Voorbeeld daer van, 424.

Zee-Luysen in America, 458.

Zee-Lyster, een soort van Visch; verstreckende ten Voorbeeld der Houwlijks-liefde, 622.

Zee-Mannen en Zee-vrouwen. Verscheydene seldsaemheden van deselve, 543. Ander slagh van Water-menschen, en haere gantsch wonderlijcke bedrijven: Doch deese sijn inder daed Spoockeryen van boose Geesten, 544. Maer oock sijn'er Zee-dieren, welcke ten deelen een reght Menschlijcke Gestalte vertoonen. Aenmerckingh op eenige dingen, welcke van deese Zee-menschen werden voorgegeven, 545. Seer seldsaeme Zee-mannen en Zee-vrouwen in Brazil. Haer bedrijf tegens de Menschen, 546. Gesteld tot een stightlijck Sinnebeeld. Beschrijvingh van de gestalte der Zee-vrouwen by de Philippinische Eylanden, 547. Braziliaensche Zee-man te Leyden geanatomiseert, 548. Zee-vrouwen op d'Africaensche Kust; even als andere Vrouwen gesteld. Grouwel-ontught der Mooren met deselve, 549. Veelerley andere seldsaemheden van Menschlijcke Zee-gedierten, 550. Wonder-Karper, met eens Menschen aengesight. Wonder-visschen; selfs met Voeten, 551. Antwoord op een Twijffeling. Waer voor dese Mensch-gelijcke Zee-schepselen staen te houden, 552. Genees-middelen van deselve genoomen, seer verwonderlijck, 553. Sie voorts op Zee-Bischop; en Zee-Monick.

Zee-Moes-koolen; van gedaente even als die op 't Land, 389.

Zee-Monicken, alsse sigh laeten sien, Onweer voor-beduydende. Toepassingh op d'Aerd-monicken. Andere Zee-monick, veele Zee-vaerende de dood veroorsaeckende. Toepassingh, 555.

Zee-Netel. Sie op Zee-brandnetel.

Zee-Padden. Seldsaeme eygenschap van dit Visch-geslaght, 459.

Zee-Paerd; of beeter Rivier-paerd. Veelerley seldsaemheden aen 't selve. Sie op Hippopotamus.

Zee-Planten, bynae gevormd als een Net, soo gantsch vast en hard, als of d'Aderkens uyt Koper-draed waeren gemaeckt, 387.

Zee-Pluymen; een slagh van Bloedloose Water-dieren; gantsch gelijck sijnde de Pluymen, welcke men op den Hoed draeghd; of de Pennen, waer meê men schrijft, 421.

Zee-Qualm. Wonderlijcke seldsaemheyd deeser Zee-gewormten; Slijm, of Snotvisschen, 422.

Zee-Ratten, of Visschen, hebbende de gedaente eener Land-Rat, 458.

Zee-Schamelheyd; een bloedloos Water-dier; hebbende de gedaente eens Manlijcken Lids. Tweederley slagh daer van. Andere, vertoonen 't Vrouwlijck deel, 424.

Zee-Scheepen; of geschelpte Zee-dieren, vertoonende de gedaente eens Schips, 433.

Zee-Seelt. Yversught der Mannekens over haere Wijfkens, 622.

Zee-Starren; sijnde geelaghtige Visschen, met harde Huyden, vol kleine bulten; sigh eyndigende in vijf Straelen; vertoonende en Starr, 425.

Zee-Varckens. Verscheydene Visschen dien naem gegeven; als: Tonijnen. Sie op Tonijnen. Delphinen; eygentlijcke Zee-varckens. Sie op Delphinen. Ander slagh

[p. 737]

van Zee varckens in Brazil, van een verwonderlijcke gedaente. Seldsaem Zee-monster, hebbende 't Hoofd van een Wild Swijn, 541. Pesco Porco, of 't Visch-varcken. Anders Zee-Swijn; by de Latijnen Aper; by de Hoogduytschen Meer-Eber. Wonderlijcke Visch, met de Muyl en Gebeerden van een Varcken. Seldsaeme eygenschap des selven, 542. Wederom een ander slagh van Zee-varckens, seer seldsaem, 623.

Zee-Vleermuysen. Sie op Zee-Fleermuysen.

Zee-Vlooyen, by Rio de la Plata, in Suyd-America, 458.

Zee-Vosschen. Haer gewight. Seldsaemheyd aen deselve, 561.

Zee-Wolven by 't Hoofd der Goede Hoop; sijnde een slagh van Zee-honden; doch moghten beter Zee-Leeuwen werden geheeten, 503.