Wonderen soo aen als in, en wonder-gevallen soo op als ontrent de zeeën, rivieren, meiren, poelen en fonteynen: historischer; ondersoeckender, en redenvoorstellender wijs verhandeld

redactionele ingrepen

p. 11: Almadius → Almadins: ‘Schuytjens, geheeten Almadins Itinerarium’, conform Fouten in Voorberight.

p. 11: Jeinerarium → Itinerarium: ‘Linschoten Itinerarium’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 14: vertoog → van pag.: ‘van pag. 1150. tot 1160’, conform Fouten in Voorberight.

p. 16: geeft → heeft: ‘sijn opsight heeft op de heerschappy’, conform Fouten in Voorberight.

p. 23: swee → twee: ‘Twee en twee (Mannekens en Wijfkens)’.

p. 39, kanttekening: insonheyd → insonderheyd: ‘Godt werdt oock insonderheyd’.

p. 40: seldsaemheheden → seldsaemheden: ‘Sy steld ons voor oogen duysend seldsaemheden’.

p. 51: Lught → Boght: ‘om in 't midden een Boght te maeken’, conform Fouten in Voorberight.

p. 59: keete → heete: ‘over heete koolen had moeten loopen’.

p. 72: voor → door: ‘waer door wy geen voortgangh konden hebben’, conform Fouten in Voorberight.

p. 83: voor → van: ‘een ander Geval van Scheeps-hongerlijdingh’, conform Fouten in Voorberight.

p. 83: sal → sullen: ‘dat de Vrienden, insonderheyd Juffer Honesta, van deese stof al sat sullen zijn’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 88: mee → nae: ‘Daer nae deeldense 't Vleesch’, conform Fouten in Voorberight.

p. 91: Sagazo → Sargazo: ‘een geweldige meenighte van Kruyd, genoemd Sargazo, of Zeekroost’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 91, kanttekening: Sagazo → Sargazo: ‘'t Kruyd Sargazo, waer van hier boven is gehandelt’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 94, kanttekening: Lot;werpingh → Lot-werpingh: ‘nae gedaene Lot-werpingh’.

p. 96: ellenlendigher → ellendigher: ‘Om hem deese dood noch ellendigher en smertlijcker te maecken’.

p. 96: men → met: ‘besluyten met de volgende aenmercklijcke Geschiedenis’.

p. 103, 105-109: foutieve paginannummers 203, 205-209 verbeterd

p. 116: Oceacn → Oceaen: ‘Onder alle Wateren nu is de soo genoemde Oceaen 't grootste’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 118: Wateteren → Wateren: ‘stoffen in de Wateren’.

p. 123: Eremata → Eremita: ‘Dan. Eremita, in descript. Helvet’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 126: Dodonaenus → Dodonaeus: ‘een Tempel van Jupiter Dodonaeus’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 127: souden → sou: ‘warmte sou aenneemen’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 130: Maendagen → Maen-bergen: ‘de Sneeuwaghtige overstroomingh der Maen-bergen’, conform Fouten in Voorberight.

p. 130: brenght → brengen: ‘en brengen dan te weegh’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 132: gemaeeckt → gemaeckt: ‘gemaeckt van een hedensdaeghs onbekend Metael’.

p. 136: Syculus → Siculus: ‘Diodorus Siculus’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 142: dan → van: ‘dingen wierden 'er my van verteld bergen’, conform Fouten in Voorberight.

p. 142: Wind-See → Wild-See: ‘twee Meiren, de Mummel en Wild-See geheeten’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 144: ) genoemd → (genoemd: ‘(genoemd Katzen-Kopff)’.

p. 146: Lucernus → Lucrinus: ‘plotslijck-ontstanen nieuwen Bergh by 't Meir Lucrinus’, conform Fouten in Voorberight.

p. 157: diepte → diepe: ‘seer diepe Toegangen’, conform Fouten in Voorberight.

p. 158: Btonwater → Bronwater: ‘noch in verwe noch in smaeck van ander Bronwater t'onderscheyden’.

p. 170: Zoel → Joel: ‘Oock werdse (Joel II. 20) genoemd d'Oost-zee’, conform Fouten in Voorberight.

p. 186: vondense → vindense: ‘Oock vindense sout genoegh onder d'Aerde’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 189: gesehieden → geschieden (‚noodwendigh te moeten geschieden’.

p. 191: Atatama → Atacama: ‘de Woestijn van Atacama’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 192: Indishen Lustgartcen → Indischen Lustgarten: ‘Erasmi Francisci Ost und West-Indischen Lustgarten‘)

p. 193, kanttekening: e → een, 't → in 't: ‘Salins, een Stedeken in 't Graefschap Burgundien’.

p. 193: voortko- → voortkomen: ‘dat alle seven deese Wateren uyt eene Springh voort komen’.

p. 195: waer → weer: ‘weer ten vollen met Sout beset’, conform custode op p. 194

p. 201: deele → deese: ‘hoe Borcardus deese Zuyl gesien heeft’.

p. 205, kanttekening: Parer → Pater: ‘Pater Antonius Gonzales’.

p. 205: wou- → woude: ‘indien yemand deselve woude besightigen’.

p. 207: groote → geheele: ‘een geheele hand hebben afgeslaegen’, conform Fouten in Voorberight.

p. 209: welcke → welckers: ‘de Rivier Senega; op welckers grond', conform Fouten in Voorberight.

p. 209: Reibeschreibung → Reisebeschreibung: ‘Melchior Blum in sijne Americanische Reisebeschreibung‘)

p. 210: toestemmen → toestemmer: ‘een toestemmer van 't laetste gevoelen te zijn’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 210: Gewightiger → Gewightige: ‘Gewightige redenen schijnen oock 't selve kraghtigh te bevestigen’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 211: die → dit: ‘'t Lijmpeck, op dit Water drijvende’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 214: sou → sal: ‘buyten twijffel sal 't veel andere’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 216: Segar → Segor: ‘indiense by Segor en in 't Gewest Engaddi waeren aengekoomen’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 217: iangh → langh: ‘soo langh sal oock niemand vinden de plaets’.

p. 218: Schript → Script (‘Augustinus in Mirabil. S. Script.’, conform Fouten in Voorberight.

p. 218: wou worden → wou doen worden: ‘doe God Loths Wijf tot een Soutpilaer wou doen worden’, vgl. Fouten in Voorberight.

p. 221: der → de: ‘de Wester en Noorder deelen van geheel America’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 221: mfrica → Africa: ‘de geheele Oost kust van Africa’, conform Misslaegen in Voorberight)

p. 224: Tattaryen → Tartaryen: ‘aen de Kust van Cathay, of Tartaryen’, conform Fouten in Voorberight, waarbij met p.223 p.224 is bedoeld)

p. 224: Tartaryen → Tattaryen (‘anders moestmen, om eygentlijck te spreecken, seggen Tattaryen’, conform Fouten in Voorberight.

p. 225: Carcausus → Caucasus: ‘de Bergen Caucusus en Ussente’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 225: Koopkandels → Koophandels: ‘ter oorsaeck des gedaghten Koophandels’.

p. 235, kanttekening: gedueri- → geduerige: ‘de geduerige omdraeyingen der Wateren’.

p. 238: pap → pag: ‘Sandys Voyagie pag. 36’.

p. 246: verliest → verliet: ‘wanneer yemand sijn in volle vlam staende Huys verliet’, conform Fouten in Voorberight.

p. 246: by → hy: ‘Stracks begaf hy sigh nae den tweeden’.

p. 246: der → daer: ‘om wat Taback daer meê te kerven’, conform Fouten in Voorberight.

p. 250: Hardianus → Hadrianus: ‘als, Hieronymus, Hierusalem, Heva, Helias, Hiericho, Hadrianus e.s.v.’, conform Fouten in Voorberight.

p. 253: seeekere → seeckere: ‘dat het van seeckere Afgronden onder d'Aerde werd ingeswolgen’.

p. 255: dertien → dertigh: ‘loopen noch ruym dertigh Mylen dieper’, conform Fouten in Voorberight.

p. 264: Olevarius → Olearius: ‘de Heer Adam Olearius in sijne Persiaensche Reysbeschrijvingh’.

p. 270: berighten → lenghte: ‘De lenghte haers gekronckelden loops’, conform Fouten in Voorberight.

p. 270: Zee, → Zee): ‘(alleen van de Galileische tot de Doode Zee)’.

p. 272: foutief paginanummer 172 verbeterd

p. 272, kanttekening: serdsaemheyd → seldsaemheyd: ‘In die van de Doode Zee, en seldsaemheyd daer ontrent’.

p. 280: foutief paginanummer 208 verbeterd

p. 282: foutief paginanummer 182 verbeterd

p. 283: wel → veel: ‘een Ruyters, of veel meer Rovers-penningh aghterlaetende’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 286: billiijcke → billijcke: ‘Behalven noch de billijcke vrees’.

p. 328: Treckingen → Treckingh: ‘de stercke Magnetische Treckingh der Maen’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 328: uyten → uyren: ‘Deese Ebb en Vloed geschied van ses tot ses uyren’.

p. 336: zijn → sigh: ‘door dien onderaerdschen Doorgangh sigh ontlast’, conform Fouten in Voorberight.

p. 340: Thratr. → Theatr.: ‘Georgius de Bruyn, in Theatr. Urb’.

p. 341: paeg. → pag.: ‘Friderich Martens Spitzbergische Reise pag. 27’.

p. 344: Herreza → Herrera: ‘Herrera Beschryvingh van West-lndien’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 344: wijse → wijlse: ‘wijlse sigh buyten op de Velden hadden begeven’.

p. 349: hooten → hooren: ‘liet Juffer Honesta sigh hooren’.

p. 350: Ysbreeker → Ys-beecker: ‘scherp winteren in den Ys-beecker’, conform Fouten in Voorberight.

p. 350: te heet → heet: ‘het Water, te vooren heet geweest’, conform Fouten in Voorberight.

p. 350: door → doch: ‘doch werd'er van overweldigd', conform Fouten in Voorberight.

p. 350: is → is als: ‘wijl de koude veel meer is als de hitte’, conform Fouten in Voorberight.

p. 356: de Zee → deselve: ‘koomd uyt deselve een damp op’, conform Fouten in Voorberight.

p. 362: Sans → Jans: ‘in deese ongelegenheyd S. Jans Evangelie geduerigh las’, conform Fouten in Voorberight.

p. 372: En → Een: ‘Een andere, genoemd Cosir’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 373: Artrenyen → Artzenyen: ‘tot Artzenyen gehouden, als 't Roode’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 374, kanttekening: Wedetom → Wederom: ‘Wederom een’.

p. 379: wannneer → wanneer: ‘Doch wanneer hy over-vloeyd’.

p. 379: gewordem → geworden: ‘'t welck van deesen Dauw niet bevogtighd is geworden’.

p. 383: geworden → geworpen: ‘en derhalven niet in 't vyer moet geworpen worden’, conform Fouten in Voorberight.

p. 384: en → een: ‘uyt enckel Sout kan men een treflijck-goeden Balsem trecken’.

p. 384: Zee-watets → Zee-waters: ‘de springingh des Zee-waters in 't Vyer’.

p. 388: heefr → heeft: ‘Maer oock heeft 't Bygeloof hier ontrent eenige dingen bedaght’.

p. 388: Dedonaei → Dodonaei: ‘Dodonaei Herbarius’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 395, kanttekening: uytwetckselen → uytwerckselen: ‘Van sijne seer boose vijstingh, en d'uytwerckselen derselve’.

p. 397: Hernander → Hernandez: ‘Hernandez, Piso, Marck gravius’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 401: soo soo → soo: ‘soo moetense oock desen Amber meest onverteerd door den Afgangh weer uytwerpen’.

p. 404: ververscheydene → verscheydene: ‘geeft hy in 't breede verscheydene Proeven en Kenteeckenen’.

p. 405: yers → yets: ‘Echter kan sulcks geschieden, wanneer'er yets bygedaen werd’.

p. 407: de de → de: ‘gelijck den Hond de worst’.

p. 407: de de → de: ‘de dingen, welcke de Zee aen en uytwerpt’.

p. 408: 'r → 't: ‘'t Is waer, antwoordede Polylector’.

p. 410: geebroocken → gebroocken: ‘de selve in twee'en gebroocken sijnde’.

p. 414: naemiddigh → naemiddagh: ‘dat wy van deesen naemiddagh insonderheyd van de Visschen sullen spreecken’.

p. 426, kanttekening: Oosteren → Oesteren: ‘Oesteren, in sonderheyd op 't Eyland Madagascar’.

p. 431: geel-gevlamde → geelgeverwde: ‘Noch andere, genoemd de geel-geverwde’, conform Fouten in Voorberight.

p. 447: weec- → weecken: ‘in de gedaghte ses weecken’.

p. 454: 't Stof → de Stof: ‘de Stof des Mantels’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 454: smuch → smuck: ‘Goud of Silver-Laecken, sonder verdere smuck’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 454: de → te: ‘om te draegen’.

p. 460: Schuftheyd → Schurftheyd: ‘Van de Huyd werd een goede Salf tegens Schurftheyd bereyd’.

p. 466: ot → tot: ‘Hy heeft sijn gebruyck tot spijs, en in de Genees-konst’.

p. 467: foutief paginanummer 367 verbeterd

p. 468: alderdereerst → aldereerst: ‘doch aldereerst middelbaererwijs’.

p. 474: Lynces → Lynceus: ‘Lynceus (wegens sijn scharp gesight)’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 478: gen reerende → genereerende: ‘Slangen-genereerende Boomen in China’)

p. 480: en → een (‘mijne vertaelde, in een andere orde gebragte, en doorgaens vermeerderde Historische, Philosophische en Politische Rust-uyren’.

p. 485: Weeredlijcke → Weereldlijcke: ‘Geestelijcke en Weereldlijcke persoonen, die deese vreemdigheyd hebben gesien’.

p. 487: foutief paginanummer 387 verbeterd

p. 496: wat → was: ‘om 't leven gebraght was’.

p. 500, kanttekening: lecketbeetje → leckerbeetje: ‘Een van Wormen krielende Walvisch voor een leckerbeetje geaght’.

p. 503: sirten → sitten: ‘Wy vonden haer sitten rondom den Oever, op Klippen’.

p. 511: Kolijcke → Koninghlijcke: ‘in 't Koninghlijcke Gast-huys te Goa’, conform Fouten in Voorberight.

p. 519: vjjf → vijf: ‘Gemeenlijck sijnse vijf of ses voeten langh’.

p. 530: sarpch → scharp: ‘Soo scharp van gesight sijnse’, vgl. Misslaegen in Voorberight.

p. 536: wel → veel: ‘winnense seer veel af’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 537: hem → haer: ‘indien niet de Natuer haer de Muyl vrij diep onder de Snuyt had geplaetst’, conform Fouten in Voorberight.

p. 542: noyt → oyt: ‘dat sijns-gelijck oyt in Indien of op eenige andere plaets gesien is’, conform Fouten in Voorberight.

p. 552: Visschelijcke gestaertede → Visschelijck-gestaertede: ‘Oock gevoeghlijcker dien naem mogen voeren, als de Visschelijck-gestaertede’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 554: tijd tijd → tijd: ‘welcke beyde ontrent dien tijd geleefd hebben’.

p. 562: veel veel → veel: ‘hoe veel honderd duysend ponden moet dan den geheelen Romp niet ophaelen’.

p. 566: Hoornen → Hoorn: ‘datmen deselve wel sou gehouden hebben voor Hoorn’, conform Misslaegen in Voorberight.

p. 573: beser → beset: ‘beset met gevlughtede’.

p. 575: schouder toe → schouder: ‘wroetelde met den arm daer in tot de schouder’, conform Fouten in Voorberight.

p. 575: by by → by: ‘Walvisch-vanghst, voorgevallen by S. Annaland’.

p. 575, kanttekening: wiji → wijl: ‘te meer wijl de Vinvisschen veel woester sijn als de Walvisschen’.

p. 578: gegelijck → gelijck: ‘d'oogen sijn rond en uytpuylende, gelijck die der Haeyen’.

p. 580: e → en: ‘veel nauwer hebben gelet, en hebben konnen letten’.

p. 584: volghd → voeghd: ‘sonder dat hy haer eenigh leed toe voeghd', conform Fouten in Voorberight.

p. 585: Geenernerley → Geenerley: ‘Geenerley smaeck werdmenʼer aen gewaer’.

p. 592: nier → niet: ‘Ter dier oorsaeck konnen de Crocodillen ontrent dit Eyland niet dueren’.

p. 593: vn → van: ‘van Visch werd ontbloot’, ook conform custode op p. 592)

p. 594: Deere → Deese: ‘Deese Dieren, seyde Juffer Honesta, eeten de Menschen’.

p. 597: Crocodilsen → Crocodillen: ‘Plinius heeft geseght, dat de Crocodillen langh sonder eeten konnen blijven’.

p. 598: leggen → sitten: ‘yeder met beyde de knyen op hem sitten’, conform Fouten in Voorberight.

p. 599: verspied hebbende → verspiedende: ‘een goede gelegenheyd verspiedende’, conform Fouten in Voorberight.

p. 611: ander → onder ons: ‘d'onder ons seer wel bekend sijnde Visch d'Elft’, conform Fouten in Voorberight.

p. 613, kanttekening: krljtenden → krijtenden: ‘Visch in China, de stem eens krijtenden Kinds naebootsende’.

p. 623: met → men: ‘men sou geld konnen winnen hebben’.

p. 624: was → wat: ‘wat is dit voor een Zee-Gediert’.

p. 626: mogetn → mogten: ‘Of misschien de Menschen daer door in haer selven hadden mogten gaen’.

p. 630: Wed-Indischen → West-Indischen: ‘Erasmi Francisci Ost und West-Indischen Lustgarten‘)

p. 640: foutief paginanummer 620 verbeterd

p. 642-3, kanttekening: gevaerli-ck → gevaerlijck: ‘seer gevaerlijck voor de Visschers’.

p. 648: Solderingb → Solderingh: ‘een Solderingh van Hout en Rijs’.

p. 664: spreckt → spreeckt: ‘spreeckt'er anders van’.

p. 672: foutief paginanummer 656 verbeterd

p. 674: Meyus → Meyns: ‘Meyns is betaeld', conform Misslaegen in Voorberight.

p. 675: honderdenden → honderden: ‘doe wy met honderden moesten staen tegens thienduysenden’.

p. 682: nyt → uyt: ‘een Vyer uyt 't midden van u doen voortkoomen’.

p. 685: Lasteraers → Lasterens: ‘veel meer Roemens als Lasterens waerdigh’, conform Fouten in Voorberight.

p. 695: seldsaem- → seldsaemheyd: ‘Cyrcknitzer-Zee; wonderlijcke seldsaemheyd aen deselve’.

p. 699: sedsaeme → seldsaeme: ‘Andere diergelijke seer seldsaeme ondervindingh aen de Mummel en Wildsee’.

p. 701: Selsdsaemheyd→ Seldsaemheyd: ‘Seldsaemheyd, en wonderlijcke giftigheyd der Rivier-visch Pourake’.

p. 707: Turckschr → Turcksche: ‘Sonderlinge list eeniger Christen Slaven op een wel-gelaedene Turcksche Galey’.

p. 712: insonheyd → insonderheyd: ‘wonderen aen veelerley Visschen; insonderheyd oock aen de Pourake’.

p. 713: Hagelsteeneenen → Hagelsteenen: ‘Sie voorts op Hagelsteenen. Winden. Orcanen’.

p. 717: hiea → hier: ‘Veelerley andere Wonderlijckheden van Rivieren sijn hier en gintsch door 't geheele Werck te vinden’.

p. 733: oorspongh → oorsprongh: ‘Belaghlijcke Fabel der Inwooners van Hispaniola, aengaende den oorsprongh der Zee’.

p. 735: Nutuer → Natuer, ;386 → 386: ‘Zee-Gewas, de Korael-bomen bynae gelijckvormigh; doch soo boven maeten aerdigh van de Natuer toegesteld, dat de konstighste Konstenaer en Schilder aen de nabootsingh sou moeten wanhoopen, 386’.

p. 737: Selsaeme → Seldsaeme: ‘Seldsaeme eygenschap des selven’.