|
| |
| |
| |
Voor-beright
Aen de bescheydene Leesers.
Waerde Vrienden:
EEn reght Christen is een vlijtigh Aenschouwer aller Wercken Gods, ter eeren en verheerlijckingh van den heerlijcken Naem des Werckmeesters. Hy is een Geestlijck Alchymist, die uyt de dingen, welke voor d'oogen der onaghtsaeme geringh, als Lood en Tin schijnen, weet Goud te trecken, ten prijs der Alderhooghsten, en Voedsel van goede gedaghten in hem selven. In alles siet hy des Heeren vinger. Van 't Geschaepene klimd hy op tot den Schepper. In en ontrent de Schepselen vind hy klaere blijcken van de Wijsheyd, van de Maght, van de Goedertierenheyd, van de sonderlinge, en dickmael gantsch verwonderlijcke Bestieringh haers Maeckers. Allerweegen siet hy, dat God waerlijck groot is in de groote; niet kleyn in de kleyne Wercken sijner handen. Hy bemerckt, dat de groote Elephant niets met allen te veel; 't alderkleynste Vlieghje niets met allen te weynigh heeft. Terwijl hy nu in soo veele Wonderen des Heeren door d'aenschouwingh der oogen een soete verlustigingh des Gemoeds vind, roept hy uyt met
| |
| |
vroolijckheyd des Herten: Hoe groot sijn uwe Wercken, ô Heere! gy hebtse alle met wijsheyd gemaeckt, Psalm. civ. 24. Groot sijn de Wercken des Heeren; sy werden gesoght (aengemerckt, betraght) van alle die daer lust in hebben; of, van wegen al haere lustigheyd, Psalm. cxi. 2. Die soo 't geschaepene Gods aenschouwen, zijn nae by God: Jae, met haer Geestlijck oogh siense gelijck als d'aghterste deelen Gods. 't Gebruyck van 't Boeck der Heylige Schriftuer is eygentlijck eens Vroomen Werck; van 't Boeck der Natuer, zijn Bywerck. Uyt beyde leerd hy God kennen (doch uyt 't eerste klaer en helder; uyt 't ander ingewickeld); in beyde sigh over God verwonderen; en aengeset te werden, om hem t'eeren, te dienen, te lieven, te verheerlijcken. De Heremit Antonius van eenige Wijsgeeren gevraeghd zijnde, hoe hy in sijn' eensaemheyd de troost en verquickingh der Boecken kon ontbeeren, gaf tot antwoord: 'k Heb een Boeck, alleen van drie Bladeren; maer begrijpende ontelbaere Letteren. De Bladeren deeses Boecks zijn Hemel, Aerde, Zee. De daer in staende Letteren zijn Son, Maen, Starren, Bergen, Beecken, Boomen, Bloemen, Beesten, Vogelen, Visschen, en voorts alle sienlijcke dingen, beyde groote en kleyne. Dit Boeck heb ick altijd voor my. Hier in Studeer ick dagh en naght. Hier uyt schep ick soo veel wijsheyd als ick kan vatten. Hy moest geseght hebben, twee Boecken; 't eene 't Woord des Levens, Phil. II. 16. waer door de Mensche Gods volmaecktlijck tot alle goed werck werd toegerust, 2. Tim. III. 17. Waer nae hy sijn pad kan suyver houden, Psalm. cxix. 9. 't Welck in hem moet woonen rijcklijck, met alle wijsheyd, Colos. III. 16.; om hem te zijn den regel sijns levens, Galat. vi. 16. Een Lantaerne voor sijne voeten; een Light, schijnende in de duystere plaetsen onses van natueren verduysterden Herts; tot dat de dagh aen lighte; de tijd der volmaeckte kennis in 't toekomende leven sal verschijnen, en de Morgenster, Christus, opgae in sijne volkomenheyd in onse Herten, 2. Pet. I. 19. In dit Boeck moetmen bysonlijck Studeeren; dagh en naght daer van spreecken, Psal. I. 2. van kinds been af 't selve weeten, 2. Tim. III. 15. Maer dan oock daer by gebruycken 't Boeck der Natuer, ten soodaenigen eynde als alreeds geseghd is. Waerlijck een oock seer dienstigh Boeck; waer toe wy selfs van 't Boeck der Schriftuer werden geweesen, om daer op te letten, om daer uyt
| |
| |
geduerigh nieuwe stof te vinden ten Lof des Heeren. Een groot Boeck, van drie geweldigh-groote bladeren: De wijd-uytgestreckte Hemel, met al sijne blinckende Schilden, ontelbaer in meenighte; heerlijck in light. De soo veele Volckeren bevattende Aerde, met al haere seldsaemheden: De Zee, groot en wijd van begrijp, met soo veelerley wonderen. De Vroome aenschouwd dit alles, en hy heeft sijnen lust daer aen, ten prijse des Almaghtigen. Siet hy op den Hemel, hy roept terstond uyt met David: De Hemelen vertellen Gods eer, en 't Uytspanssel verkondight sijner handen werck. De dagh aen den dagh stort overvloedighlijck spraecke uyt, en de naght aen de naght toond wetenschap. Geen spraeck noch geene woorden (geenerley Volckeren, hoe verscheyden oock van tael) zijn'er, daer haere stem niet werd gehoord, Psalm. xix. 2. 3. 5. Al de Goden der Volckeren sijn Afgoden; maer de Heere heeft de Hemelen gemaeckt. Majesteyt en heerlijckheyd zijn voor sijn aengesight; sterckte en vroolijckheyd zijn in sijne plaetse, 1 Chron. xvi. 26. 27. Aenschouwd hy d'Aerde, op welcke de reghterhand des Heeren sigh verhooghd, en kraghtige daeden doet, stracks werden hem indaghtigh de woorden Gods: Wie heeft d'Aerde haere Maete, omloop, breedte, diepte, geset! Wie heeft over haer een rightsnoer, om te hebben haere juyste ge-evenmaetigheyd, gestalte en schoonheyd, getrocken! Waer op sijn haere grondvesten neergesoncken! Wie heeft haeren hoecksteen, om 't werck t'saem te heghten, en vast te maecken, geleght! Job. xxxviii. 5. 6. En roept daer op dan uyt: Heere onse God! hoe heerlijck is uwen naem op de gantsche Aerde! De gantsche Aerde is uwer heerlijckheyd, is uwer Wonderen vol. Wend hy 't gesight nae de Zee, terstond is d'uytspraeck sijns monds, en den Lofsangh sijner lippen: Wie heeft de Wateren met sijne vuyst, met sijne holle hand, gemeeten; en van de Hemelen met de spanne de maet genoomen; met een drielingh, een seeckere Maet, 't stof der aerde begreepen; de Bergen gewoogen in een Wage, en de Heuvelen in een Weeghschael. Jes. xl. 12. De Heere is 't, die dit geweldige gewight der Wateren in toom houd: Die over 't vlacke derselve een Perck rondom afgeteeckend heeft tot aen de voleyndingh des lights met de duysternis toe, Job. xxvi. 10. Wie heeft de Zee met deuren toegeslooten, ingehouden, als een betuyningh om haer geleght, doese uyt-
| |
| |
brack, en uyt de Baermoeder, 't bestier en 't bevel Gods, in een oogenblick, gelijck een Kind uyt sijns Moeders buyck (of oock uyt den afgrond, waer meê d' Aerde in 't beginssel aller dingen bedeckt was) voortquam! Doe God de Wolcke tot hare kleedingh stelde, en de donckerheyd tot haeren windeldoeck. Doe hy voor haer met sijn besluyt d'Aerde doorbrack, holligheden daer in maeckte, door welcke een deel haers Waters, als in binnen-kameren ontfangen werdende, en anderwegen weer uytvloeyende, veroorsaecken de Rivieren en Fonteynen, en settede grendel en deuren, Duynen en Stranden; en seyde: Tot hier toe sult gy koomen, en niet verder. Hier sullen deese deuren en grendelen sigh stellen tegens den hooghmoed uwer Golven. Job. xxxviii. 8. 9. 10. 11. Daer op dan, tot bestraffingh der Godloose, die den Heere niet verheerlijcken uyt d'aenmerckingh sijner wercken; der verstandeloose of onaghtsaeme, die hier op 't hert niet stellen; en tot opweckingh sijns selven, roept hy uyt: Hoor nu dit, gy dwaes en hertenloos Volck, die oogen hebben, moet niet sien; ooren, maer niet hooren. Sult gy-lieden my niet vreesen, spreeckt de Heere! Sult gy voor mijn Aengesight niet beven, die ik der Zee 't Sand tot een pael gesteld heb, met een eeuwige insettingh, datse daer over niet gaen sal. Ofschoon haere Golven sigh beweegen, soo sullense doch niet vermoogen. Ofse schoon bruyssen, soo sullense doch daer niet overgaen. Jerem v. 21. 22.
Om nu veele Menschen aenleydingh te geven tot sulcke nutte gedaghten; jae oock om sulcks te doen met een sonderlinge verlustigingh des Gemoeds, heb ick my voorgesteld, van de vervaerdigingh mijner andere Wercken nu en dan eenige uyren af te breecken, en deselve te besteeden tot een breede verhandelingh van de voornaemste wonderen en seldsaemheden, welcke vernuftige Betraghters aen de Wercken Gods, soo ontrent de Schepselen, als 't bestier Gods over deselve, hebben waergenoomen: En waer over Godsalige Betraghters moeten uytroepen: Loof den Heere! Loof den God der Goden! Loof den Heere der Heeren; die alleen groote Wonderen doet; die de Hemelen met verstand gemaeckt heeft; die d' Aerde op 't Water heeft uytgespannen; die de groote lighten heeft gemaeckt, Psalm. cxxxvi.
De nieuwsgierigheyd, of de begeerte, om wat vreemds, wat seld
| |
| |
saems, wat wonderlijcks te hooren, is den Menschen gelijck als aengebooren. Selfs een Kind, 't welck noch naeuwlijcks ses woorden aghter malkander kan uytbrengen, toond sijne vergenoegingh, wanneer men 't yets seght, 't geen 't Kinderlijck verstand als wat wonders bevat; en laet deselve blijcken, door 't uytstamelen van; Dat's moy! Jae even hier door kanmen haer krijten in lagchen veranderen. Ick kon derhalven niet twijffelen, of deese van my voorgenoomene Stof sou Leesers vinden. Alleenlijck wenschte ick, dat ick tot deese verrightingh meer tijd en bequaemheyd had mogen hebben: En dat de geene, welcke mijnen arbeyd leesen, het niet alleen lieten blijven by de verwonderingh, welcke in haer gantsch vermoedlijck dickmael sal oprijsen; maer dat deese verwonderingh aen en ontrent de Schepselen Gods haer moght aensetten tot liefde tegens die heerlijcke, tot vreese voor die ontsaghlijcke; tot vertrouwen op die goedertierne, tot gehoorsaemheyd aen die almaghtige Majesteyt.
Mijn voorneemen tot de daed brengende, soo heb ick begonnen van de Wateren; en dus siet gy hier 't eerste Deel mijns ontworpenen Werks, onder den Titel van WONDEREN soo aen als in, en WONDER-GEVALLEN op de Zeeën, Rivieren, Meyren, Poelen, e.s.v. Van d'orde hier in gehouden, sal ick kortlijck dit beright geven.
'k Heb de verhandelingh deeser Stoffen willen voorstellen by manier van Gespreckhoudingh; wijl deselve my bequaemst daght, soo tot ondersoeckingh en vergelijckingh der voortgebraght-werdende saecken, als om dies te bequaemer eenige verlustigende Buytensprongen te konnen maecken; wijl doch de veranderingh soo van Spijsen als andere dingen ons geduerigh behaeghlijck valt. Te liever deed ick dit, wijl ick vernam, dat deese in andere mijner uytgegevene Wercken gehoudene manier niet onsmaecklijck is geweest. De T'saemenspreeckers zijn HONORIUS; een eerlijck, aensienlijck Burger. Sijne Gemaelin HONESTA; een eerbaere, verstandige Vrouw. MARINUS; een wel-bereysd Zee-vaerend Man; en POLYLECTOR, een beleesen Persoon. Honorius en Honesta speelen hier de Rol van vraegende, ondersoeckende, tegenwerpende. Marinus en Polylector van berightende, tegenstellende,
| |
| |
vergelijckende. Waer by aen te mercken staet, dat meest alles wat Marinus verhaeld, als hem selfs bejegend, is voorgesteld uyt de Beschrijvingen der geene, die de verhaelde dingen zijn overkoomen, of deselve hebben gesien. In mijne Curieuse Aenmerckingen der bysonderste Oost en West-Indische verwonderens-waerdige dingen had ick voor my selven aengenomen de Naem van Sinnebald. In mijn Groot Historisch Schouw-Tooneel, en in mijne Groote Historische Rariteyt-Kamer dien van Leesaert. In mijne Groote Historische Oceaen dien van Bibliander. In mijn Groot Historisch Magazijn dien van Philo-Sephar. Hier nu dien van Polylector. Aller beteeckeningh is ontrent deselve, te weten, van Boeck-beminner, Veel-leeser, Boeckman.
De Titel beloofd WONDEREN soo aen als in, en WONDER-GEVALLEN op de Zeeën, Rivieren, Meiren, e.s.v. 'k Vertrouw, dat wy in 't Werck 't beloofde gegeven hebben, of noch geven sullen. Want in dit Stuck hebben wy (op dat 't selve niet al te dick viel) maer alleen konnen afhandelen de Wonderen soo aen als in de Wateren. De Wondergevallen op deselve sullen in een ander Deel werden voorgesteld: Doch soodaeniger wijs; dat, gelijck wy in dit Stuck onder de Wonderen soo aen als in de Zeeën somtijds hebben laeten invloeyen eenige Wonder-gevallen op deselve; ook in 't andere Stuck der Wondergevallen op de Zeeën somtijds sullen ingelast werden eenige Wonderen soo aen als in de Zeeën, welcke hier voorby zijn gegaen, vermitsse van de Wonder-gevallen niet wel konden afgescheyden werden.
In mijne voorheenen uyt-gegevene Wercken heb ick verscheydene dingen van vreemdigheden der Wateren verhaeld, insonderheyd in de gedaghte mijne Curieuse Aenmerckingen. Om nu 't eens geschrevene niet weer op nieuws voor te stellen, heb ick d'alreeds verhandelde saecken hier voorby gegaen; alleen aenwijsende, waer deselve in mijn' andere Schriften sijn te vinden. Somtijds echter heb ick yets daer van moeten herhaelen, 't sy tot bewijs, of tot vergelijckingh, of tot ophelderingh eeniger op de baen gebraghte dingen. Doch sulcks geschied dan op 't ingedrongenste. Of oock wel in't breede, wanneer ick anderwegen maer alleen kortlijck en als in 't voorby-gaen daer van gewagh had gemaeckt.
| |
| |
Meerendeel wijs ick aen d'oorsaeck der dingen, welcke ons ontrent de Wateren, en 't geen daer aen hanghd, seldsaem, wonderlijck, bynae ongelooflijck voor komen: Om oock hier in de weet-gierige, echter weynigh-beleesene Leesers, te gerieven. Dickmael stel ick daer ontrent verscheydene meeningen voor; somtijds aen wijsende welcke Reden-gevingh de gewightighste schijnd; somtijds oock 't oordeel aen de verstandige laetende. Gewisselijck sijn'er veele dingen in de Natuer, waer van d'oorsaeck ons verborgen; de Reden ongewis, en alleen een Raedsel is. 't Geen de wijsste aller Koningen, aller Menschen, seyde in opsight van de Regeeringh Gods over alle saecken des Werelds, heeft oock sijne waerheyd ontrent veele der Wercken of Schepselen Gods: Doe sagh ick al 't werck Gods, dat de Mensch niet kan uytvinden. … om 't welck een Mensch arbeydet om te soecken, maer hy sal't niet uytvinden. Jae, indien oock een wijse seyde, dat hy 't soude weeten, soo sal hy 't doch niet konnen uytvinden. Pred. viii. 17.
Niet altijd bind' ick my soo seer aen de Zee, dat ick niet oock somtijds de voet eens op 't Land sou setten; 't sy wanneer de saeck, van welcke gehandeld werd, sulcks vereyscht; of om, tot dies te meer verlustigingh der Leesers, een aengename buyten-tred te maecken.
Wy beginnen ons Werck met de Schip-vaerd over de Zeeën: 't Middel, 't welck 't Menschlijck vernuf heeft uytgevonden, om te springen over d'onmeetlijcke Aerd-kloven; om een Pad te hebben door de Baren: Soo dat deese groote Plas veeler-wegen wel ongrondlyck sijn magh; maer niet meer onovergaenbaer is voor de Kielen; als daer 't Ys haeren loop koomd te stuyten. Even door dese Schip-vaerd sijn onse Kooplieden als kleyne Koningen geworden; en onse Koopsteden hebben als de geheele Weereld in haere Mueren gekreegen. Meer vind men'er die rijck sijn geworden door 't ploegen van de Zee, als door 't ploegen der Ackeren. Daer nae gaen wy voort tot de soo aenmercklijcke, als wonderbaere dingen en eygenschappen aen; vervolgens in de Zeeën: En wy derven vertrouwen, dat veele Leesers met een nutte verlustiging eenige uyren hier in sullen konnen door brengen.
Maer, waerde Vrienden, indien ick oyt reden heb gehad, om van uwe bescheydenheyd te versoecken een gunstige verschooningh en noodige
| |
| |
verbeeteringh der ingesloopene Druck-feylen in mijn' andere Wercken, so dwinghd my nu de noodwendigheyd, om dit versoeck met meerder ernst te vernieuwen ontrent dit tegenwoordige Werck; 't welck de Bekostiger des Drucks, om eeniger Aengelegenheden wil, geerne buyten de Stad mijner wooningh onder de Druck-pars wou brengen; en oock van my toegestaen wierd. Maer hier door is 't gebeurd, dat een groot deel misslaegen geslaegen sijn. Dit heeft my gedwongen (onaengesien my gantschlijck geen tijd overschiet) al de Bladeren in de Schemeravonden eens soo ten ruyghsten t'oversien; om deselve aen te teeckenen. Sie hier eenige uyt veele:
Pag. 11. Ieinerarium, voor Itinerarium. pag. 83. sal, voor sullen. pag. 87. haer, voor haeren. pag. 91. Sagazo, voor Sargazo. pag. 116. Oceaca, voor Oceaen. pag. 123. Eremata, voor Eremita. pag. 126. Dodonaenus, voor Dodonaeus. pag. 127. souden, voor sou. pag. 130. brenghd, voor brengen. pag. 136. Syculis, voor Siculus. pag. 142. Windsee, voor Wildsee. pag. 144. met voor niet. pag. 159. ter voor ten. pag. 177. die, voor dit. pag. 186. vonden, voor vinden. pag. 191. Atatama, voor Atacama. pag. 205. Rocollet, voor Recollect. pag. 210. toestemmen, voor toestemmer; en gewightiger, voor gewightige. pag. 211. die water, voor dit water. pag. 214. sou't, voor sal't. pag. 216. Segar, voor Segor. pag. 221. der, voor de; en mfrica, voor Africa. pag. 225. Carcausus, voor Caucasus. pag. 227, in 't, voor en 't. pag. 283. wel meer, voor veel meer. pag. 328. Treckingen, voor Treckingh. pag. 344. Herreza, voor Herrera. pag. 372. En, voor Een. pag. 273. Artrenyen, voor Artzenyen. pag. 388. Dedonaei, voor Dodonaei. pag. 390. werd, voor werden. pag. 397. Hernander, voor Hernandez. pag. 454. Stof, voor de Stof; en smuch, voor smuck. pag. 474. Lynces, voor Lynceus. pag. 522. Vischlijcke gestaertede, voor Vischlijck-gestaertede. pag. 511. sarpch, voor scharp. pag. 536. wel af, voor veel af. pag. 566. Hoornen, voor Hoorn. pag. 638. op, voor op 't; en Knwen, voor Kuwen. pag. 674. Meyus, voor Meyns. pag. 645. Huys Gods, voor Huys-gods. En nochveel andere diergelijcke, soo in de Stof als in de Naemen.
Maer voornamentlijck sal de vriendlijcke Leeser gelieven te verbeeteren deese volgende den sin verdervende, en insonderheyd voor de niet seer beleesene meerendeel deselve onverstaenbaer maeckende fouten.
| pag. | reg. | feyl. | verbeetering. |
| | | staet | leest |
| 11. | 18 | Almadius | Almadins. |
| 14. | 34 | vertoogh | van pag. |
| 16. | 36 | geeft | heeft |
| 51. | 1 | Lught | Boght. |
| 72. | 17 | waer voor | waer door. |
| 83. | 11 | voor | van |
| 88. | 3 | mee | nae |
| 130. | 16 | Maendagen | Maen-bergen. |
| 142. | 1 | dan | van |
| 146. | 1 | Lucernus | Lucrinus. |
| 157. | 10 | diepte. | diepe |
| 170. | 38 | Zoel | Joel |
| 207. | 37 | groot hand | geheele hand |
| 209. | 7 | welcke | welckers |
| 218. | 2 | Schript. | Script. |
| 218. | 22 | wou werden | wouden worden. |
| 223. | 14 | Tattaryen | Tartaryen. |
| 224. | 16 | Tartaryen. | Tattaryen |
| 224. | 10 | Reysen. | wijsen |
| 246. | 34 | en Schipbreuk. | In Schipbreuk. |
| 246. | 2 | verliest | verliet |
| 246. | 36 | der | daer |
| 250. | 31 | Hardianus | Hadrianus |
| 255. | 20 | derthien. | dertigh |
| 270. | 26 | de berighten | de lenghte |
| 336. | 10 | sijn | sigh |
| 348. | 5 | veroorsaeckende | verweckende |
| 350. | 5 | Ysbreecker | Ys-beecker |
| 350. | 23 | te heet | heet |
| 350. | 24 | door | doch |
| 350. | 25 | is de hitte | is als de hitte |
| |
| |
| pag. | reg. | feyl. | verbeetering. |
| | | staet | leest |
| 356. | 23 | uyt de Zee | uyt deselve |
| 362. | 34 | S. Sans | S. Jans |
| 383. | 23 | geworden | geworpen |
| 431. | 4 | gevlamde | geverwde. |
| 463. | 19 | dan | daer |
| 511. | 23 | lijcke | ninghlijcke |
| 537. | 19 | hem | haer |
| 542. | 24 | noyt | oyt |
| 575. | 4 | schouder toe. | schouder. |
| 584. | 33 | volghd | voeghd |
| 595. | 13 | maecken | Wroetelen |
| 598. | 22 | leggen | sitten |
| 599. | 4 | verspied hebbende. | Verspiedende |
| 611. | 29 | d'ander | d'onder ons |
| 685. | 34 | Lasteraers | Lasterens |
Pap. 644. lin. 13. aghter Mondesiers, is uytgelaten: Doch van de Japansche Zee-kats-vereering, gedenckt my niet, yets geleesen te hebben, als alleen by de genoemde Schrijver.
't Geeft een groote mis-luydenheyd, wanneer eenerley eynd-woorden na een geheele of halve Sin te kort op malkander volgen. Als deese feyl door haestigheyd in mijn schrift is ingesloopen, ben ick gewoon, deselve in d'eerste Proeven te verbeeteren; doch sulcks heeft nu, om de voorheenen gedaghte reden, niet konnen geschieden. Derhalven kan de bescheydene Leeser pag. 187. regel 12 voor werdende, leesen sijnde. Pag. 256. r. 27. voor setten, nemen stellen. Pag. 345. verhinderd werden, veranderen in werden verhinderd. Pag. 657. r. 3. voor genoemd, aenneemen geheeten, e.s.v.: En voorts d'andere Feylen, die boven de hier aengewesene hem sullen voorkomen, nae sijne besçheydenheyd gunstlijck verbeeteren.
Misschien sullen in deese onse voor-gestelde Wonderen eenige dingen aen sommige persoonen al te wonderlijck voor koomen, en derhalven nauwlijcks geloof by haer konnen vinden. In eenige andere mijner Voor-berighten aen de Leesers heb ick desulcke geantwoord; oock somtijds in dit Werck selfs. Onse Verwonderingh spruyt uyt onse Onweetenheyd. Onkunde van saecken doet ons een valsch oordeel vellen, 't Geen wy niet konnen bevatten met ons vernuf, meenen wy dick-
| |
| |
mael dat'er niet is, en houden 't voor onmoogelijck te gelooven. Dit heeft sijne waerheyd, beyde in wonderlijckheden der Natuer, en in de seldsaemheden eeniger Geschiedenissen. Dat'er Antipoden zijn; dat is, Volckeren, welcke onder ons woonen, en met haere Voeten tegens d'onse aengaen, wierd voortijds van de geheele Weereld niet alleen belagcht, als een verdightsel, maer oock verworpen als onmoogelijck. Om dat sommige ervaerener en verresiender Mannen dit voor waeraghtigh hielden, wierdense niet alleen bespot, maer oock geketterd. Selfs een Roomsche Bischop heeft eenen anderen Bischop, dit gevoelen verdeedigende, van sijn Bisdom verworpen en in den Ban gedaen. Nu is'er geen seeckerder saeck als deese, wijl d'ondervindingh alle tegenstanders van haere dwaelingh heeft overtuyghd. Gelijck 't een onbesonnene dwaesheyd is, alles sonder onderscheyd voor waerheyd te gelooven, soo is't oock een vermetene dwaesheyd, alles wat onse botte wijsheyd te seldsaem voorkoomd, voor leugen te verwerpen. Immers, soo veel de Wonderen deeses Wercks betreft, van al 't verhaelde brengh ick Getuygen by; en op der selver Geloof heb ick 't voor-gedragene ter neer gesteld: Somtijds oock ondersoght, of, en welcker wijs de voor-gestelde Seldsaemheden waeraghtigh en voor 't Historisch Geloof aenneemlijck konnen sijn.
Indien nu onse Wonderen soo aen als in de Zeeën 't geluck hebben van eenighsins wel ontfangen te werden, soo sullen wy ons begeven, om te laeten volgen de Wonder-gevallen op de Zeeën; waer ontrent sigh niet weynige seldsaeme saecken sullen opdoen. Ondertusschen evenwel staen wy in beraed, of wy niet eerst ter handen willen vatten de Wonderen aen en in d'Aerde (welcke, wijlse sightbaerder zijn, oock in meerder getal ons sullen voorkoomen, als die aen en in de Zeeën) om daer nae gelijcklijck te verhandelen de Wonder-gevallen op de Zeeën en den Aerdbodem [doch de laetste maer alleen voor soo veelse afsonderlijck de Reysigers raecken; want d'overige behooren tot onse Kronijck der Kronijcken; of tot andere onser Wercken, alreeds uytgegeven, of die noch uyt te koomen staen]. Evenwel met deese Voorwaerde, dat wy oock hier ontrent somtijds, nae onse gewoonte, een
| |
| |
Buyten-sprongh sullen maecken; en, gelijck wy in de Verhandelingh der Zeeën al dickmael een verlustigingh op 't Land hebben gesoght, dat wy desgelijcks, van de Vreemdigheden der Aerde spreeckende, nu en dan, om in veranderingh vermaeck te vinden, wel eens weer voor een korte tijd in Zee sullen steecken. Waerlijck, de Zee is 't reghte Sinnebeeld der onbestandigheyd; sijnde nu stil, dan woedend: Nu ebbende, stracks weer vloeyende. Op den gantschen Aerdbodem is alles onbestandigh. Jae de Hemel, de Starren, de Lught, 't Water, en alles wat Aerdsch is, bestaet in een bestandigheyd van onbestandigheyd: Waerom souden wy dan, van de Zeeën gesproocken hebbende, en van d'Aerde sullende spreecken, juyst bestandigh by eene voorhebbende Stof moeten blijven. Dat oock ons leven, en de Staet onses levens, seer bequaemlijck by de Zee werd vergeleecken, is yeder bekend. Laet ons dan bysonderlijck hier nae traghten, dat wy in al de hobbelingen, hooghstijgende golven, en gevaeren des selven mogen uytwerpen een verseeckerd Ancker: Door 't Geloof, 't welck alles overwind, siende op den onsienlijcken; door de Hoop, die niet beschaemd, ons vertroostende met 't toekoomende; door de Liefde, stercker als de dood, allerley wederwaerdigheden weynigh aghtende. Een groot, een seer groot werck sullen wy verright hebben, indien wy d'onbestandigheyd van al 't vergancklijcke ons doen dienen, om bestandighlijck te traghten nae 't eeuwigh-bestandige, daer vreughde sonder droefheyd; gerustheyd sonder onrust; liefde sonder vreese; wijsheyd sonder onweetenheyd; verstand sonder dwaelingh; klaerheyd sonder wolcken, light sonder duysternis, leven sonder dood; volheyd der vreughde, en een lieflijck weesen ter reghterhand God eeuwighlijck sijn sal. Verder sal ick my hier over niet uytbreyden. Als ick van dit stuck al veel gesproocken sou hebben, soo sou ick doch eyndlijck met Augustinus seggen: De Tongh heeft ge-uyt (de Pen heeft geschreven) soo alsse kan; 't geense niet kan, laet dat betraght werden van 't hert.
'k Had wel gedaght, in 't Werck selfs veeltijds de gelegenheyd waergenoomen te hebben, tot eenige stightlijcke bedenckingen uyt de verhaelde dingen, om oock allesins de verlustigingh tot nut te doen dienen. Doch dus doende sou 't Boeck te groot sijn geworden; en heb derhalven
| |
| |
alleen hier en daer een korte aenleydingh tot goede gedaghten gegeven; laetende aen den Godsaligen Leeser, deselve te volwercken, en allerwegen andere op te vatten; waer toe hier een ruym Veldt geopend is.
Voor ditmael niet meer, waerde en geliefde Vrienden, als de hertlijcke toewenschingh van heyl uyt der hooghte over u alle; tot genaede aen uwe zielen; welvaert aen uwe ligchaemen; zegen aen uw goederen; vreede in uw Huysen; gerustheyd in u selven; en volle vergenoegingh in God, 't hooghste Goed.
Utrecht, desen 30. der Wijnmaend O. S. des Jaers 1686.
Uwen
In alles, na vermogen, ten dienst
Simon de Vries.
|
|
Auteursrechtvrij