Inwijding

[p. 57]

IX.

Te Straatsburg zagen zij weer een dier groote monumenten, waarin de onzichtbare kerk zich verlichaamde en die zij vernuftig en logisch opbouwde gelijk haar stelsel en haar hiërarchie, om onverwoestlijk te zijn als deze. Maar de tijd ontglipt en de kathedralen bleven onvoltooid, de eeuwen knaagden haar vormen af en ontwrichtten haar voegen. Toch staan zij er nog, en openen haar portalen met heiligen en engelen, dwingend om in te gaan en zich te buigen onder de welven en bogen, waarboven de kruisbloem bloeit.

De strevende bogen, de gekleurde doorschijnende heiligensagen, het ave luidende klokje gaven het vrouwelijk gemoed indrukken, en toch, toen zij buiten kwamen, steeg er een zucht, als verluchting, uit haar borst en zei Sietske:

- God, wat zijn die sterren toch veel mooier, Frank.

- Ja, de kathedraal is een grootsch kunstwerk, maar alleen zoolang wij vergeten, dat zij de antipode is van de natuur; zij is de antichrist, die zich vergrijpt aan den heiligen geest; de heilige geest had geen menschenvorm, maar de witte vederen der duif; het is de reine geest, die ten slotte zal blijken de meeste te zijn in de drievuldigheid. Een kathedraal is een schoone gevangenis van den geest.

[p. 58]

- Ge zijt te scherp verbeten tegen het katholicisme, en tegen allen godsdienst.

- Liefste, dat komt omdat ik meer geschiedenis heb gelezen dan gij - de geschiedenis is het crimineele register, waar al de gruwelen en misdaden der godsdiensten staan geschreven.

- Je verwart altijd godsdienstgenootschappen met het godsdienstig gevoel -

- Dat is een woord; godsdienstig gevoel is niets anders dan een gevoel, dat spreekt in de taal van een godsdienstgenootschap; en als het dat soms niet is, heeft het niets met godsdienst te maken, dan is het niets anders dan het algemeen menschelijk gevoel voor het goede, het streven naar eenig ideaal.

- Dat is God: neem mij dat niet af.

- Afnemen! zei Frank lachend, - als het gegrond is, wie zou het dan kunnen afnemen? Als hij bestaat - wie zou hem kunnen vernietigen? Doch, hoe meer gij leeft, en denkt, en ziet, hoe ijler dat woord zal worden, tot het zich oplost in het begrip van goed en schoon, zonder persoonlijken vorm. Straks komt gij te Bazel, te Genève, die de kathedraal hebben geknakt en de heilige aureolen hebben uitgeblazen.

Zij zweeg, zonder overtuigd te zijn. Hij is toch zoo goed, dacht zij, ik zal die scherpe kanten wel afslijpen.

En daar kwam Bazel, de stad van Erasmus en Holbein. Na de gothiek, het hunjanisme en de renaissance. Erasmus ligt er in de kerk, die hij niet verlaten, maar toch ondermijnd had, en zijn beeltenissen zijn in het museum, waar Holbein schittert. Twee groote werkers der menschelijke

[p. 59]

geestvernieuwing, twee satyrici ook, die 's werelds dwaasheden met wijsgeerigen glimlach teekenden, de een in den Lof der zotheid en de Colloquia, de ander in zijn Doodendans en de randteekeningen bij Erasmus' Encomium Moriae. De Lof der zotheid en de Doodendans begrijpen elkaar.

- En zou dát nu wezenlijk de ware Erasmus zijn?

- Daar kunt ge op aan. Geen schilder, die zóo trouw een portret maakte, even heerlijk van uitvoering als waar van karakter. Ja, dat is hij, met een boek voor zich; hij schrijft het humanisme en kijkt verder dan zijn boek; ‘libere loquitur, sed anguste scribit’, hij spreekt vrij maar schrijft binnen de grenzen; aan zijn vinger is de ring met den diamant, van cardinaal Campeggi, hij hield van ringen en gesneden steenen; onder zijn doctorsmuts gluurt de scherpe luim.

- Mij bevalt die sluwe blik niet en die sceptische glimlach; die verbergen iets.

- Ah! hij wist, de slimmert, hoever hij kon gaan; hij had ook een ring met een onyx en een terminus-beeld er op, en die grensgod glimlacht ook; zij wisten beiden de grens, waar kritiek en satyre eindigen en de brandstapel begint.

- Om dien grensgod heeft zich Luther niet bekommerd; die is mij liever.

- Zeker; en ik ben hem dankbaar dat wij op onze beurt er ons in 't geheel niet meer aan hebben te storen, zei hij om zijn vrouwtje te plagen. Maar, kijk, Erasmus en Holbein wijzen naar den nieuwen tijd, naar Italië en de antieken; - en zie hier, dat doen ook de beelden van Canova en Rietschel. Alles wijst ons hier onzen weg.

[p. 60]

Naar de antieken, het beeld van Munatius Plancus, den vriend van Horatius, dat ik je op het stadhuis liet zien; en de schoone Apollokop van Steinhauser, dien wij zagen.

- Ja, dat was de eerste antiek die ik zag; ik dacht niet, dat dat zoo eenvoudig en begrijpelijk was.

- Ja, wacht maar. Kom nu nog eens hier en nu moet je eens heel aandachtig de Charmeuse van Gleyre bekijken. Dat is een heerlijkheid! Beschouw die schoon vloeiende, vaste omtrekken, die edele en bekoorlijke vormen der vrouw, vestita di niente dan haar gratie en onschuld; zij staat voor de grot in de rots, waar een altaar en Pansbeeld zijn; naast haar een plataan en aan haar voet rijzen op hoogen stengel een paar witte bloemen; ze speelt op de dubbele fluit, en een zeldzame vogel op een tak luistert; alles natuur, maar Pan en de vogel en de wel en de plataan, alles luistert naar de zoete toonen der kunst; zij charmeert alles. O! die Gleyre, wat een groot man, en zijn Charmeuse is Italië, en die vogel is onze ziel, die luistert en wordt betooverd.

Zoo waren zij een poos onder de macht van den adel der schoonheid.

Eindelijk zei Frank, door een omzwaai van denkbeelden:

- En zullen wij nu het ‘Missionshaus’ gaan zien, waar de zendelingen voor de heidenen worden klaar gemaakt?

- Wel, onder ons gezegd, zei Sietske ondeugend, misschien was dat zoo kwaad niet voor je...

- Fu! laten we liever heidensch blijven.

- Geen eenzijdigheid, Frank: de christelijke wereld is ook schoon, en, alles samen genomen, toch hooger.

[p. 61]

- Hooger, - dat is de vraag; schooner, zeker niet. Ik blijf bij de Muze van Gleyre:

.................
Les Immortels trahis palpitaient dans ton sein.

Tu les voyais passer dans la nue enflammée!
De science et d'amour ils t'abreuvaient encor;
Et la terre écoutait, de ton rêve charmée,
Chanter l'abeille attique entre tes lèvres d'or.

.... chante au coeur du poëte

L'Hymne mélodieux de la sainte Beauté.

- Wat is dat?

- Dat is de Hypatie van Leconte de Lisle, ook een Charmeuse-zang. Daar zingt en klaagt het smachten naar het schoone in, dat in de oudheid bloeide en dat wij weer opzoeken uit de bouwvallen. Zou het niet een schoon leven zijn, dat zich wijdt aan dien dienst? Het schoone heeft zijn goden en zijn volk - tusschen hen staan de....

- De bemiddelende priesters....

- O zwijg, Zoë, geen wanklank -

- Apostelen dan....

- Ook niet, geen beeld uit dien kring -

- Wat dan?

- Menschen, - menschen die het in zich verwezenlijken en anderen er toe opheffen.

Op straat, bij den uitgang, stond een vrouw, diep vervallen en vuil, een steunend kind in haar doek.

- Mon bon monsieur, zei ze fluistrend, je n'ai rien pour l'enfant qui souffre, je suis si malheureuse. Pour l'amour de Dieu!

[p. 62]

Frank wierp een blik op haar en ging voorbij; Sietske stopte de vrouw haar geldbuideltje in de hand. Hij zag Sietske aan en bemerkte dat zij getroffen was.

- Het schoone dat wij gezien hebben, heeft mijn gemoed aangedaan, zei ze.

- Het schoone had mij atkeerig gemaakt van het leelijke en vuile, - gij hebt mij een les gegeven, Zoë!