België in de Tweede Wereldoorlog. Deel 10

Mei 1940, van Albertkanaal tot Leie

[p. 7]

Van Versailles tot de Onafhankelijkheidspolitiek, 1918-1936

De opgelegde neutraliteit had België in 1914 niet kunnen behoeden voor de Duitse invasie. Reeds tijdens de oorlog klonk de roep naar volledige soevereiniteit. Gedurende de besprekingen te Versailles bracht België dit probleem te berde, waarop de opgelegde neutraliteit ongedaan gemaakt werd. Maar geïsoleerd voelde België zich niet veilig. Ook de nieuw opgerichte Volkenbond kon het niet geruststellen. Daarom poogde het met Frankrijk en vooral Groot-Brittannië een defensief verdrag te sluiten. Op die wijze wilde het een eventuele Duitse revanche voorkomen. Had het Eupen, Malmédy, Sankt-Vith en de beide Moresnets niet ingepikt? Officieel heette het desannexeren! De bezetting van het Rijnland, waar ook België aan deelnam, was beperkt tot 15 jaar. Bovendien was de Duitse weerbaarheid helemaal niet gebroken. Het door Fransen en Belgen gesteunde separatisme in het Rijnland kwam niet van de grond. Duitsland had aan de periferie een beetje territorium moeten prijsgeven, maar het bleef de belangrijkste en potentieel sterkste staat van het continent.

Gans anders was het gesteld met de katholieke Dubbelmonarchie. Het nationalisme en de doelbewuste politiek van de Amerikaanse president Woodrow Wilson hadden geleid tot het uiteenspatten van het conglomeraat. Oostenrijk en Hongarije waren voortaan twee kleine, hulpbehoevende staatjes. Meteen was een belangrijke factor van stabiliteit in het Balkangebied verdwenen. Duitsland en Rusland hadden op termijn de handen vrij.

Groot-Brittannië ging niet in op de Belgische toenaderingspogingen. Het vreesde het Franse overwicht op het continent en wenste de economische heropstanding van Duitsland. Heel wat Britse politici, o.a. Winston Churchill, waren beducht voor een communistische machtsovername, eventueel met Russische hulp. Ontgoocheld wendde België zich tot Frankrijk. Dat land beloofde België de economische controle over het Groothertogdom Luxemburg.

Vanaf januari 1920 begonnen Frans-Belgische onderhandelingen. Generaal Henri Maglinse, sinds 4 februari 1920 de nieuwe Belgische stafchef, was eerder Fransgezind. Was zijn echtgenote immers geen Française? Eveneens op 4 februari volgde de liberaal Paul-Emile Janson zijn partijgenoot Fulgence Masson op als minister van Oorlog. Hij was meteen de eerste die de titel ‘minister van Landsverdediging’ droeg. De Duitse onwil met betrekking tot de herstelbetalingen en vooral de interventie van de Reichswehr in de gedemilitariseerde zone tijdens de opstand van de Spartakisten (communisten) leidde tot de Frans-Belgische bezetting van Frankfurt in april 1920. De toenadering tussen Frankrijk en België werd nog bevorderd door de Britse afkeuring van deze interventie.

Op 7 september 1920 kwam het tot de ondertekening van een akkoord. Het beoogde doel werd opgenomen in een briefwisseling die later zou gepubliceerd worden. Het militaire akkoord en de daaruit voortvloeiende maatregelen om aan een conflict het hoofd te bieden werden echter geheim gehouden. Het verdrag voorzag het Franse en het Belgische effectief dat deel moest nemen aan de bezetting van het Rijnland en dat in geval van crisis diende samengebracht te worden. De verdediging van de grens met Duitsland, met inbegrip van de oostgrens van Luxemburg, zou gecoördineerd worden.

Ook koning Albert, die nochtans een fervente verdediger was van onze soevereiniteit, steunde het akkoord. Hij hoopte dat het een overdreven verzwakking van ons defensieapparaat zou tegengaan. Het was in de jaren '20 immers moeilijk de verdediging van het land te motiveren, aangezien het vijandbeeld zo goed als verdwenen was.

[p. 8]

De Vlaamse publieke opinie verzette zich tegen het akkoord. Men vreesde namelijk dat het zou bijdragen tot de versterking van het ‘Franse element’. De socialisten waren beducht voor het ‘militaristisch’ karakter van het akkoord. Het waas van geheimzinnigheid wekte onbehagen. De clausule met betrekking tot het neutrale Luxemburg kon men echter moeilijk publiek maken. Trouwens, van 17 tot 25 oktober 1925 voerden de Franse kolonel André Corap en de Belgische majoor Eugène Van Trooyen in burgerkledij verkenningen uit aan de Duits-Luxemburgse grens.

Op 25 juli 1921 ontving België de beloning voor zijn welwillendheid tegenover Frankrijk. Die dag werd immers de Belgisch-Luxemburgse Economische Unie gesticht, die tot op vandaag stand houdt. Meteen was Luxemburg, o.a. via de Belgische munt, een economische satelliet.

Ondertussen werd Duitsland door politieke extremisten van zowel linkse als rechtse signatuur verscheurd. Alleen de Reichswehr kon de anarchie inperken. Die Reichswehr was door het Verdrag van Versailles gereduceerd tot 100.000 man. Maar dankzij de kundige leiding van Hans von Seeckt bleef ze een uitstekend instrument. Daar de Duitse regering zich vooral afzette tegen de communisten, zag de Geallieerde Controlecommissie heel wat door de vingers. Een te zwakke Reichswehr zou het Bolsjevisme ongetwijfeld tot aan de Franse en Belgische grens gebracht hebben. Ze kon echter niet verhinderen dat de voedingsbodem van het extremisme alsmaar groter werd. In 1922, 1923 trad Duitsland een stadium van hyperinflatie binnen (december 1923, 1 dollar = 4200 miljard mark).

Duitsland had het moeilijk om de herstelbetalingen uit te voeren. Maar er was ook veel onwil mee gemoeid. Bovendien wilden de geallieerde industriëlen niet dat Duitsland in natura betaalde. Dat werd immers beschouwd als concurrentievervalsing. Maar Duitsland had praktisch geen goud. Het in gebreke blijven van de schuldenaar zette Frankrijk ertoe aan om in januari 1923 het Ruhrgebied te bezetten en zelf uit te baten. Ook de Belgische regering was zeer misnoegd over de Duitse wanbetalingen en bovendien vreesde ze een Franse omsingeling. Daarom trokken op 24 januari 1923 Belgische troepen over de Rijn. De regering besloot op 6 april 1923 een bezettingsmacht te voorzien van drie infanteriebataljons en drie artilleriebatterijen. Passieve Duitse weerstand leidde tot financiële chaos. De bezetters verlaagden zich tot daden als het neerhalen van het beeld van Bismarck te München-Gladbach. Links en rechts speelden gretig in op de gekwetste Duitse trots en de reële ontbering. De nieuw opgerichte Nationaal Socialistische Partij en andere nationalistische groeperingen wasten het Duitse leger wit door de dolkstootlegende te verspreiden. Waren het niet socialisten en communisten die de strijders in november 1918, een spreekwoordelijke dolk in de rug gestoken hadden?

De Frans-Belgische interventie had niet het beoogde resultaat en leidde bovendien tot Brits ongenoegen. De elementen van het Belgische leger die deelnamen aan de bezetting waren afkomstig van een leger van twaalf infanteriedivisies en een cavaleriedivisie. De soldaten vervulden een legerdienst van tien maanden in o.a. de infanterie en 13 maanden in de bereden troepen. De liberaal Albert Devèze bekwam in 1923 een verlenging van de legerdienst met twee maanden en twee bijkomende maanden voor de duur van de Ruhrbezetting voor de infanterie. De Vlaamse katholieken hadden hem daarbij gesteund in ruil voor een tweetalige universiteit te Gent en een zekere mate van regionale rekrutering. De pelotons zouden voortaan eentalig zijn qua samenstelling. De opleiding zou gedurende meer dan drie maanden in de moedertaal geschieden. De Ruhrbezetting en de vele perikelen o.a. van linguïstische aard leidden tot het ontslag van Devèze. Op 6 augustus 1923 werd hij opgevolgd door zijn partijgenoot Pierre Forthomme. Deze economist reduceerde het leger in oktober 1923 tot acht infanteriedivisies en een lichte divisie. Op oorlogsvoet waren 16 divisies voorzien.

Op 17 juni 1925 kwam de eerste Rooms-rode coalitie tot stand. De Vlaamse katholieken poogden te regeren met de Waalse socialisten. Maar de traditionele milieus, ook de katholieke, deden alles om die regering ten gronde te richten. De officieren behoorden tot de gezworen tegenstanders van de nieuwe ploeg. Het opnemen in het regeringsprogramma van de afschaffing van de vier bijkomende maanden die in 1923 gestemd waren, had ze bijzonder gealarmeerd.

[p. 9]

Het einde van de Ruhrbezetting (juli 1925) en de handige Duitse diplomatie van minister van Buitenlandse zaken Gustav Stresemann wisten het blijvende westerse wantrouwen grotendeels te doen verdwijnen. Ondertussen was de nationale oorlogsheld, maarschalk Paul von Hindenburg, in april 1925 rijkspresident geworden. Hij had voldoende gezag om de ambities van de nationalisten in te perken. De conferentie van Locarno (oktober 1925) vormde de bekroning van dit alles. Duitsland aanvaardde zijn westgrens, zoals die vastgelegd was in het Verdrag van Versailles, alsook de eeuwige demilitarisering van het Rijnland. Duitse strijdkrachten op de linker Rijnoever gaven Frankrijk en Groot-Brittannië het recht Duitsland aan te vallen zonder consultatie van de Volkenbond. Het gedemilitariseerde Rijnland dekte België. In ruil daarvoor beloofden de westerse Geallieerden af te zien van agressie. Frankrijk, België en Duitsland kregen enerzijds een garantie en stelden zich anderzijds zelf garant. Ook Groot-Brittannië en Italië stelden zich borg. Meteen kwam er een einde aan de te grote afhankelijkheid van Frankrijk en werd ook Groot-Brittannië betrokken in onze veiligheidspolitiek. Het Rijnpact leek dus de problemen in West-Europa te hebben opgelost. M.b.t. de Duitse oostgrens werd niets ten gronde geregeld. Enkel de arbitrage van de Volkenbond werd aanvaard.

De verdragen van Locarno werden in België geestdriftig onthaald. Maar het vijandbeeld vervaagde verder, wat voor de landsverdediging grote problemen stelde. Ondertussen kwam de frank, door toedoen van de conservatieve kringen, onder grote druk te staan en zocht de regering naar een uitweg. Defensie leek het aangewezen terrein om miljoenen te besparen. Daarom namen zowel de minister van Defensie, een generaal, als stafchef Maglinse in januari 1926 ontslag. De eerste minister, de katholieke Leuvenaar Prosper Poullet, vond geen enkel militair bereid de portefeuille van Defensie op zich te nemen. Daarom nam hij zelf ad interim die functie waar. Op 20 januari 1926 werd het leger op vredesvoet gereduceerd tot zes infanteriedivisies en twee cavaleriedivisies. De overhandiging van de emblemen van de ontbonden eenheden aan het Legermuseum op 8 februari 1926 gaf aanleiding tot het uitjouwen van de premier. Oudstrijders, maar ook officieren in burger en in uniform lieten zich daarbij niet onbetuigd. Inmiddels hadden enkele honderden officieren met een gouden handdruk het leger verlaten. Op 11 mei 1926 viel de regering Poullet-Vandervelde, vooral door de erg zwakke positie van de Belgische frank. In de lopende zaken werd de legerdienst op 19 mei 1926 gereduceerd tot tien maand en tot 13 maand voor de bereden troepen. De dag daarop trad een kabinet van nationale unie aan.

Datzelfde jaar had Duitsland zijn oostelijke buur, de Sovjetunie, gerustgesteld. De Sovjets ervaarden de Locarno-verdragen immers als een westers onderonsje dat niet veel goeds beloofde. In april 1926 werd het Rapalloverdrag uit 1922 bevestigd en nog verstevigd. Duitsland zou geen westerse uitvalsbasis tegen de Sovjetunie vormen.

Na moeizame onderhandelingen trad Duitsland in september 1926 toe tot de Volkenbond, waar het zelfs het vijfde permanente lid werd. In het zog van de Locarno-verdragen had de Volkenbond ook een voorbereidende commissie voor een ontwapeningsconferentie opgericht. Zonder de VS en de USSR hadden deze werkzaamheden natuurlijk weinig zin. Daarom richtte de Franse minister van Buitenlandse Zaken, Aristide Briand, ter gelegenheid van de tiende verjaardag van de intrede van de VS in de oorlog een oproep tot het Amerikaanse volk. Daarin stelde hij voor de oorlog als politiek dwangmiddel te verbannen. Op 28 december 1927 liet de Amerikaanse staatssecretaris Frank Kellogg weten dat een dergelijk pact aan alle staten ter ondertekening diende voorgelegd te worden. Mits de erkenning van de wettige zelfverdediging en de naleving van het Volkenbondverdrag en de Akkoorden van Locarno, werd het pact op 27 augustus 1928 plechtig ondertekend te Parijs. Vijftien landen, waaronder Duitsland, plaatsten hun handtekening. Later volgden ook andere staten zoals de Sovjetunie. Uiteindelijk zouden 57 landen het pact aanvaarden.

Door de sfeer van optimisme en ondanks de aanbevelingen van een gemengde commissie die sinds december 1927 functioneerde, werd de legerdienst voor iets meer dan de helft van de dienstplichtigen gereduceerd tot acht maanden. De anderen deden 12, 13 of 14 maanden dienst. Dezelfde militaire wet van 7 november 1928 voorzag ook de nodige kredieten voor de

[p. 10]

aankoop van militair materieel en de bouw van forten. De katholiek Charles de Broqueville bekwam de steun van zijn Vlaamse partijgenoten door het benadrukken van de regionale rekrutering en door een wet op het gebruik van de talen bij de krijgsmacht. Voortaan zou ernaar gestreefd worden de dienstplichtigen, ook het reservekader, te kazerneren binnen een straal van 50 km van de woonplaats. Aan de gegronde kritiek op de taalverhouding in het leger werd ook enigszins tegemoet gekomen. Enige kennis van de tweede landstaal zou nodig zijn om onderluitenant te kunnen worden. Om te slagen voor het majoorsexamen, werd iets meer geëist. De onderofficieren moesten de taal kennen van de eenheid waarin ze dienden. De volledige opleiding van de soldaat zou in de moedertaal gebeuren. Compagnies werden eentalig en er zou gestreefd worden naar eentalige bataljons. De militaire overheid zou de taal van de onderofficier of soldaat tot wie ze zich richtte gebruiken. Mededelingen van algemene aard moesten in de twee talen worden gesteld. Voor de briefwisseling met administratieve overheden en particulieren volgde men de wet van 1921. De onrust op taalgebied bleef verder duren. Men weigerde zelfs dienst om taalredenen.

Een ministerieel rondschrijven van 6 mei 1930 holde de nieuwe wet enigszins uit. De bevelen vanaf bataljonsniveau zouden in het Frans gegeven worden. Het Frans zou de diensttaal blijven tussen officieren in actieve dienst. T.a.v. de reserveofficieren zou men de taal gebruiken in dewelke ze hun opleiding kregen, tenzij zij het Frans verkozen.

Ondertussen kwam het Frans-Belgisch militair akkoord weer in opspraak. Op 23 februari 1929 publiceerde de Nederlandse krant het Utrechtsch Dagblad een vermeend proces-verbaal van een Frans-Belgische stafbespreking uit december 1927. Naar verluidt werd daar een hypothese besproken voor een aanval tegen Duitsland doorheen Nederland. Onze minister van Buitenlandse Zaken, de liberaal Paul Hymans, ontkende dit voor het Parlement. De Franse regering deed enkele dagen later hetzelfde, maar de publieke opinie in Nederland, Duitsland en Vlaanderen was door het dolle heen. Het proces-verbaal was echter een vervalsing. Het was afkomstig van de dubbelspion Frank Heine, die in opdracht van de Belgische kolonel Frans Duthoy, hoofd van het 2de bureau van de Generale Staf, handelde. Hij werd verondersteld het document in te ruilen voor inlichtingen over het Duitse leger. De betaling ontgoochelde Heine echter zo erg dat hij het vervalste proces-verbaal doorverkocht aan de Fronter Ward Hermans. Deze liet de documenten door het Utrechtsch Dagblad publiceren in de hoop het akkoord van 1920 een dodelijke steek toe te brengen. De Belgische justitie arresteerde Heine, die de onechtheid bekende, evenwel zonder de herkomst te verraden. Maar het kwaad was geschied. Duthoy werd verplaatst en zijn dienst zo goed als ontmanteld. Een nieuwe dienst, de Sûreté publique, zou voortaan onder het ministerie van Justitie resorteren. Het zou tot 1937 duren vooraleer het ministerie van Defensie opnieuw over contra-spionage elementen zou beschikken.

Na vergaderingen van oktober 1926 tot februari 1927 had een Commissie voor de studie van het vestingsysteem aangeraden de vroegere vestingen Luik (Position fortifiée de Liège), Namen (PFN) en Antwerpen (PFA) te moderniseren en de intervallen af te sluiten. In december 1929, met het oog op de evacuatie van het Rijnland het jaar nadien, besloot de Franse regering de Maginot-linie te bouwen. De in de VS begonnen economische crisis liet zich langzaam voelen. De werkloosheid nam toe. Het ogenblik leek gunstig voor grootse werken. Zo werd er begonnen met het graven van het Albertkanaal tussen Luik en Antwerpen. Sinds 1927 werd immers duidelijk dat een economisch akkoord met betrekking tot o.a. de verbinding tussen Luik en Antwerpen via Maastricht onmogelijk was. Ook het militair aspect, meer bepaald het probleem van de defensie van Nederlands-Limburg, speelde een belangrijke rol in de besluitvorming. Ook bij de bouw werden de militairen betrokken; met hun advies inzake integratie van bunkers en geplande vernielingen werd ernstig rekening gehouden. In 1929 startte de modernisering van de Luikse forten ten oosten van de Maas alsook van twee forten aan de linkeroever. In 1930 volgden de Naamse forten en het fort van Eben-Emael, dat de door Brialmont beschreven opening van Lixhe diende af te grendelen. De eigenlijke bouwwerken voor Eben-Emael startten op 1 april 1932.

[p. 11]

Vanaf 1931 ontstond er een hevige discussie over de te volgen defensiestrategie. Enerzijds waren er degenen die de drie vestingen wilden herstellen en het centrum van het land beschermen na een vertragend gevecht. Men zou dan terugvallen op een nationaal bolwerk ten noorden van Leie en Schelde. Gent speelde in dit concept een sleutelrol. Anderzijds waren er diegenen die het ganse land wilden beschermen, ook de Ardennen! Deze laatste visie was in Wallonië erg populair en werd gesteund door de man die eind 1932 opnieuw minister van Landsverdediging werd, Devèze. Maar ook de gepensioneerde generaal Albert Hellebaut, een ex-minister van Defensie, was voorstander van de integrale defensie. Merkwaardig genoeg stond ook Frankrijk die beweging voor. De anglofiele officierselite verdedigde echter het mobiele defensief in het kader van de verhouding der krachten. De meest opgemerkte voorstanders van dit concept waren generaal Emile Galet, die in 1932 als stafchef opgevolgd werd door zijn discipel Prudent Nuyten, en kolonel Raoul Van Overstraeten. Zij wezen erop dat het zinloos was zich hardnekkig te verdedigen tegen een overmacht. Een langzame terugtocht waarbij territorium geruild werd tegen tijd, leek de enige verstandige houding. De buren zouden ons ondertussen zeker te hulp snellen, want zij hadden alle baat bij een soeverein België.

Na een tussenkomst van koning Albert, die aanmaande tot kalmte, kwam een typisch Belgisch compromis uit de bus. Vermits de Antwerpenaren niet zo gelukkig waren met de forten liet men hun stad ongemoeid. Daarentegen werden de forten van Luik en Namen gemoderniseerd. Ook werd er bevolen 5 à 8 km meer oostwaarts vier nieuwe forten te bouwen: Neufchâteau, Battice, Tancrémont (Pepinster) en Sougné-Remouchamps. Het laatste zou er echter nooit komen. De bouw van de drie nieuwe forten, gestart in 1932, beviel de Luikenaren omdat ze hoopten dat hun stad zo buiten schot zou blijven. Daarnaast werd geld uitgetrokken voor bunkers langs de grens en een symbolisch bedrag van 10 miljoen op 700 miljoen voor het Bruggehoofd Gent (TPG). De spanning tussen de twee geboren Ieperlingen Albert Devèze en Prudent Nuyten werd alsmaar groter.

In februari 1932 startten, onder auspiciën van de Volkenbond, ontwapeningsbesprekingen te Genève. In januari 1933 kwam Hitler aan de macht. Er klonk onheilspellende taal ten oosten van de Rijn. In oktober 1933 verliet Duitsland zowel de ontwapeningsconferentie als de Volkenbond. Op 26 januari 1934 sloot Duitsland een vaag verdrag met Polen. Beschermde het zich naar het oosten toe?

Ondertussen poogde België in het kader van zijn integrale defensie iets te doen. Zo werd op 20 maart 1933 het 10de Linie uit Aarlen omgevormd tot een regiment Ardense Jagers. Deze eenheid kreeg de attributen van een elitecorps: als embleem de kop van een everzwijn en de groene muts, die qua vorm geïnspireerd was op die van de Franse Alpenjagers. Weldra zou rond die eenheid, die gekazerneerd werd in Aarlen, Bastenaken en Vielsalm, een zekere mystiek ontstaan. De regionale rekrutering liet toe de soliede Ardense traditie ingang te doen vinden. In 1934 werden de eenheden Grenswielrijders gevormd in Limburg en Luik. Ook zij kregen een eigen muts: de koningsblauwe. Op 18 februari 1934 verongelukte koning Albert te Marche-les-Dames. Zijn zoon Leopold III volgde hem op. In april werd kolonel Raoul Van Overstraeten zowel liaison-officier bij de minister van Landsverdediging als raadgever van de nieuwe vorst. Daarnaast bleef hij van 1933 tot 1938 korpscommandant van de Rijdende artillerie te Leuven. Voortaan zou deze intelligente maar arrogante officier de echte bevelhebber van het Belgische leger zijn. Maar de officiële functie van stafchef zou hij steeds weigeren.

In april 1934 bekwam Devèze veel geld van het Parlement. Daarmee wilde hij:

1.	de Ardense Jagers en de Grenswielrijders nabij de grens installeren;
2.	de grens versterken;
3.	een nieuw linieregiment oprichten, het 14de;
4.	zes infanteriedivisies van tweede reserve vormen;
5.	zorgen voor bijkomende artillerie-eenheden.

Devèze was tijdens de Eerste Wereldoorlog immers reserveofficier van de artillerie geweest.

De problemen wat betreft de grootte van het jaarlijks contingent, het tekort aan officieren en onderofficieren en de beperkte kredieten wuifde hij weg. Nochtans wist Devèze sinds maart 1934 dat de Fransen zich niet verder dan de Maas bezuiden Namen zouden wagen. Ook de

[p. 12]

lengte van de lijn Antwerpen-Aarlen, (ca. 300 km, evenveel als de grens tussen Frankrijk en Duitsland) kon hem niet afschrikken. Bij zijn bezoek aan Parijs in maart 1934 hadden de Fransen gewezen op het utopisch karakter van de theorie van de integrale grensverdediging. Toch bleef men ijverig verder beton gieten.

Het dynamisme van Devèze en zijn machtige positie binnen de liberale partij gaven het overwicht aan de verdediging van de periferie. Nuyten was ontgoocheld, temeer omdat hij er niet in slaagde de nieuwe vorst in zijn kamp te krijgen. Daarop bezorgde Nuyten aan eerste minister de Broqueville, waarvan hij vroeger kabinetchef geweest was, toen die nog minister van Defensie was, een besparingsplan. Dit plan snoeide vooral in de voorstellen van Devèze. Toen de minister dit vernam, ontsloeg hij de stafchef en degradeerde hem tot commandant van het Tweede Militaire Gebied Antwerpen. De koning koos met spijt in het hart voor zijn minister. Daarop vroeg de generaal zijn opruststelling. Ongetwijfeld had Nuyten gelijk qua strategie, maar deontologisch had hij een zware fout begaan.

Ondertussen heerste onrust in Centraal Europa. Op 25 juli 1934 vermoordden Oostenrijkse Nazi's hun kanselier Engelbert Dolfuss. Het samentrekken van Italiaanse troepen aan de Brenner zette Hitler echter tot voorzichtigheid aan. Na de dood van Hindenburg op 2 augustus 1934 werd Hitler naast kanselier ook president; voortaan was hij de Führer. In oktober 1934 dreef hij het effectief van de Reichswehr op tot 300.000 man, een flagrante inbreuk op het Verdrag van Versailles.

Zoveel onheil zette Devèze aan om de stafcontacten met Frankrijk nieuw leven in te blazen. De nieuwe stafchef, generaal Adolphe Cumont, benadrukte, op expliciete vraag van Van Over-straeten, dat een Duitse inval het meest te duchten was langs Nederland. Van Overstraeten zelf schreef in een nota aan de koning dat de hoofdkrachtinspanning van een Duitse inval in het westen zou lopen over Roermond en Brussel. Het veldleger diende dus de waterscheidingslijn tussen Maas en Schelde te verdedigen. De Fransen van hun kant bleven aandringen op een vroegtijdig inroepen van hun interventie.

In maart 1935 voerde Hitler de verplichte eenjarige dienstplicht in, wat het effectief op 500.000 man bracht. Opnieuw werd het verdrag van Versailles met voeten getreden. Frankrijk, Groot-Brittannië en Italië tekenden individueel en langs de Declaratie van Stresa (16 april 1935) protest aan tegen de eenzijdige opzegging door Duitsland van het Verdrag van Locarno. Frankrijk legde tevens klacht neer bij de Volkenbond tegen de schending van het Verdrag van Versailles.

Op 17 april 1935 veroordeelde de Volkenbond bijna eenstemmig - alleen Denemarken onthield zich - Duitsland. De 2de mei kwam het tot een Frans-Russisch pact tegen Duitsland. De USSR sloot zelf op 16 mei 1935 een garantiepact met Tsjechoslovakije. Dit zou in voege treden indien Frankrijk, op basis van het Frans-Tsjechische verdrag, militaire hulp zou verlenen. De Volkenbond toonde zich in oktober 1935 machteloos toen Mussolini, een lid van de bond, Abessinië liet overrompelen. De economische sancties die vooral door Groot- Brittannië gesteund werden, dreven hem bovendien in Hitlers armen.

Duitsland stelde dat Frankrijk door haar bijstandspact met Rusland de Verdragen van Locarno geschonden had. Te Locarno was immers voorzien dat Frankrijk Polen en Tsjechoslovakije bij een Duitse agressie te hulp zou komen. Met Rusland was echter geen dergelijke overeenkomst gesloten. Op 7 maart 1936 zegde Hitler het Verdrag van Locarno op en dezelfde dag trokken 30.000 man met vaandels en roffelende trom over de Rijnbruggen. Het bleef bij verbaal protest. Dit onbeschaamd overtreden van de Verdragen van Versailles en Locarno was mogelijk door de Britse toegevendheid en de overschatting van de Duitse militaire mogelijkheden door Frankrijk. Dat laatste land had zich trouwens volledig defensief georganiseerd als gevolg van de psychologische schok voortvloeiend uit de demografische catastrofe in de Eerste Wereldoorlog. De zwakte van de Volkenbond en de Geallieerden stemde de kleine landen, vooral België, tot nadenken.

[p. 13]

1

2

3

4

5
(1-2) Twee Belgische militaire denkers: Emile Galet en Prudent Nuyten. (3) Generaal Van den Bergen (te voet) bezoekt de artilleriegroep van reservemajoor Devèze, voormalig minister van Defensie. (4) Leopold III in gesprek met generaal Denis tijdens manoeuvres van de 7de Infanteriedivisie (lente 1938). (5) Het 1ste Lansiers in 1937.