Nederlandse spraakkunst

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar universiteitsbibliotheek Leiden, signatuur: Vgb. Ned. 17 1700

 

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van de zevende druk van de Nederlandse spraakkunst door C.G.N. de Vooys, herzien door M. Schönfeld uit 1967. De eerste druk dateert uit 1947.

 

redactionele ingrepen

p. 117-118, 120: accolades verspreid over meerdere regels kunnen in deze digitale versie niet weergegeven worden. Daarom zijn de accolades hier, eventueel met bijbehorende tekst, op iedere regel herhaald.

p. 191: paragraafnummer 85 toegevoegd voor ‘Bepalende samenstelling.’

 

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (p. II, IV, XIV en 430) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

 

[pagina ongenummerd (p. I)]

Nederlandse spraakkunst

 

[pagina ongenummerd (p. III)]

Nederlandse spraakkunst

door

Dr. C.G.N. de Vooys

herzien door

Dr. M. Schönfeld

 

Zevende druk

J.B. Wolters - Groningen

1967

 

[pagina ongenummerd (p. VII)]

	Inhoud.
	Hoofdstuk I.
	Inleiding.
		Blz.
§1.	Het wezen van taal	1
§2.	Psychologische en sociologische taalbeschouwing	1
§3.	Dialektgeografie	3
§4.	Ontstaan en bestaan van de Nederlandse taaleenheid	6
§5.	De beoefening van grammatika	8
§6.	Indeling van deze grammatika	11
	Hoofdstuk II.
	Klankleer.
	Fonetiek en fonologie, taal en teken.
§7.	Tweeërlei opvatting van klankleer	15
§8.	Fonetiek	17
§9.	Accent, ritme, intonatie, tempo	22
§10.	Fonologie	25
§11.	Beginselen en praktijk van de Nederlandse spelling	30
§12.	Spellinguitspraak	34
§13.	Ritme-aanduiding en interpunktie	35
	Hoofdstuk III.
	Woordleer.
	Hoofdstuk IIIA.
	Woordsoorten.
	I. Interjekties (§14-18)	37
§14.	Klanken en woorden rondom de grenzen van taal	37
§15.	De interjektie als gevoelsontlading	37
§16.	Imperatieve interjekties	40
§17.	Verblekende interjekties	41
§18.	Interjekties bij klanknabootsing of klankexpressie	42
	II. Zelfstandige naamwoorden (§19-24)	44
§19.	Algemene opmerkingen	44
§20.	Genus en Sekse	46
§21.	Numerus	50
§22.	Meervoudsvorming in hedendaags Nederlands	51
§23.	Hoe de hedendaagse toestand uit het oudere Nederlands ontstaan is	53
§24.	Casus	58
	III. Bijvoeglijke naamwoorden (§25-27)	60
§25.	Algemene opmerkingen	60
§26.	Flexie	62
§27.	Trappen van vergelijking	66
	IV. Lidwoorden (§28-29)	70
§28.	Algemene opmerkingen	70
§29.	Buigingsvormen in oudere taal en nog in biezondere taalkringen	71

 

 

[pagina ongenummerd (p. VIII)]

		Blz.
	V. Voornaamwoorden (§30-43)	73
§30.	Algemene opmerkingen	73
§31.	Persoonlijke voornaamwoorden 1e persoon	74
§32.	Persoonlijke voornaamwoorden 2e persoon	77
§33.	Persoonlijke voornaamwoorden 3e persoon	82
§34.	De funktie van de voornaamwoorden: hij, zij, het	83
§35.	Meervoud 3e persoon	87
§36.	Het wederkerige voornaamwoord	89
§37.	Het wederzijdse voornaamwoord	91
§38.	Het bezittelijk voornaamwoord	91
§39.	Het aanwijzend voornaamwoord	94
§40.	Het betrekkelijk voornaamwoord	99
§41.	Het vragende voornaamwoord	102
§42.	Het uitroepende voornaamwoord	104
§43.	Het onbepaalde voornaamwoord	104
	VI. Telwoorden (§44-48)	108
§44.	Algemene opmerkingen	108
§45.	Hoofdtelwoorden	108
§46.	Hedendaagse en oudere vormen van de hoofdtelwoorden	109
§47.	Rangschikkende telwoorden	111
§48.	Onbepaalde telwoorden	112
	VII. Werkwoorden (§49-69)	113
§49.	Algemene opmerkingen	113
	Vervoeging
	(Vorming van het praeteritum en het participium perfecti)	115
§50.	De zwakke werkwoorden	115
§51.	De sterke werkwoorden	117
§52.	Verschuivingen van sterke werkwoorden naar een andere klasse	121
§53.	Gehele of gedeeltelijke overgang van sterke werkwoorden tot zwakke	121
§54.	Gehele of gedeeltelijke overgang van zwakke werkwoorden tot sterke	123
§55.	Betekenisovergang en vermenging bij sterke en zwakke werkwoorden	125
§56.	‘Grammatischer Wechsel’	125
§57.	De praeterito-praesentia en willen	126
§58.	Defektieve werkwoorden	128
§59.	Werkwoordelijke kategorieën. Algemene opmerkingen	129
§60.	Persoon en getal	130
§61.	Aspekt en Aktionsart	137
§62.	Tempus	144
§63.	Modus. Algemene opmerkingen	148
§64.	Indicatief	150
§65.	Conjunctief	152
§66.	Imperatief	157
§67.	Genus	158
§68.	De infiniete vormen. Infinitivus en gerundium	161
§69.	De participia	164
	VIII. Bijwoorden	168
§70.	Karakter en soorten	168
§71.	Voornaamwoordelijke bijwoorden	171
	IX. Voorzetsels	172
§72.	Karakter en soorten	172

 

 

[pagina ongenummerd (p. IX)]

		Blz.
	X. Voegwoorden	175
§73.	Karakter en soorten	175
§74.	Kongruerende voegwoorden	175
	Hoofdstuk IIIB.
	Woordvorming.
	I. Samenvoeging (samenkoppeling en samenstelling) (§75-95)	177
§75.	Algemene opmerkingen	177
	Samenstelling van substantieven (§76-82)	180
§76.	Substantief als eerste lid	180
§77.	Adjektief als eerste lid	183
§78.	Verbale stam als eerste lid	185
§79.	Adverbia als eerste lid	186
§80.	Possessieve samenstellingen	186
§81.	Zinwoorden (imperatieve samenstellingen)	187
§82.	Samenstellingen met een bepalend tweede lid	188
	Samenstelling van adjektieven (§83)	189
	Samenstelling van werkwoorden (§84-90)	190
§84.	Kopulatieve samenstelling	190
§85.	Bepalende samenstelling	191
§86.	Werkwoord met substantief, dat op een of andere wijze bepalend is	191
§87.	Werkwoord met voorzetselbepaling	192
§88.	Werkwoord met een adjektief als praedikatief attribuut	192
§89.	Werkwoord met adverbium	193
§90.	Werkwoordelijke stam, gevolgd door een bepalend substantief	194
	Samenstelling van voornaamwoorden (§91)	194
	Samenstelling van bijwoorden (§92)	195
	Samenstelling van telwoorden (§93)	196
	Samenstelling van voorzetsels (§94)	197
	Samenstelling van voegwoorden (§95)	198
	II. Afleiding van substantieven (§96-107)	199
§96.	Algemene opmerkingen	199
§97.	Afleiding door suffixen: verkleinwoorden	200
§98.	Mannelijke persoonsnamen	203
§99.	Vrouwelijke persoonsnamen	209
§100.	Voorwerps- en stofnamen	212
§101.	Kollektieven	214
§102.	Abstracta	214
§103.	Hybridische vorming	219
§104.	Afleiding door praefixen	222
§105.	Verouderde praefixen	223
§106.	Hybridische praefixen	224
§107.	Praefixen in wording, uit samenstellingen	226
	Afleiding van adjektieven (§108-118)	226
§108.	Algemene opmerkingen	226
	Afleiding door suffixen (§109-113)	227
§109.	Het suffix -en	227
§110.	Het suffix -ig	227
§111.	De suffixen -s en -er	231

 

 

[pagina ongenummerd (p. X)]

§112.	De suffixen -zaam, -baar, -lijk	232
§113.	De suffixen -loos, -vol, -rijk, -ziek	236
	Afleiding door praefixen (§114-118)	238
§114.	Ontkennende en pejoratieve praefixen	238
§115.	Echte en schijnbare participia (participia praeverbalia)	239
§116.	Versterkende praefixen	240
§117.	Hybridische praefixen	242
§118.	Afleiding door praefixen, uit verbleekte substantieven ontstaan	242
	Afleiding van werkwoorden (§119-125)	244
§119.	Denominativa	244
§120.	Deverbatieven	246
§121.	Frequentatieven, Iteratieven	247
§122.	Werkwoorden van andere woordsoorten afgeleid	248
§123.	Werkwoorden met praefixen gevormd: be-, ge-, ont-, ver-, veront-	249
§124.	Werkwoorden met praefixen gevormd: er-, her-, en wan-	253
§125.	Werkwoorden met praefixen gevormd: vol-, weg- en af-	255
	Afleiding van pronomina (§126)	255
	Afleiding van telwoorden (§127)	256
	Afleiding van bijwoorden (§128)	256
	Afleiding van voorzetsels (§129)	260
	Hoofdstuk IIIC.
	Woordbetekenis.
§130.	Het woord bij spreker en hoorder. Bemiddelde en onbe- middelde betekenis	262
§131.	Het woord en de taalsfeer	263
§132.	De gevoelswaarde van het woord	265
§133.	Klank en betekenis	266
§134.	Overschatting van de etymologie	267
§135.	Verbleking en verlevendiging van de etymologie	268
§136.	Betekenisontlening	269
	Naamgeving.
§137.	Klanknabootsing en klanksymboliek	270
§138.	De naamgeving berust op een onderdeel van de voorstelling	273
§139.	Naamgeving naar een opvallende eigenschap	274
§140.	Naamgeving naar de stof waarvan een voorwerp gemaakt is	275
§141.	Eigenschappen benoemd naar substanties	275
§142.	Naamgeving van een produkt naar de plaats van afkomst	276
§143.	Naamgeving van een produkt naar de uitvinder of de fabrikant	277
§144.	Willekeurige naamgeving met reklamebedoeling	277
§145.	Geleerde naamgeving voor internationaal gebruik	278
§146.	Naamgeving op grond van gelijkenis	278
	Verandering van betekenis.
§147.	Woorden handhaven zich, terwijl de zaken veranderen	280
§148.	Verdichting van betekenis door ellips	282
§149.	Verdichting van betekenis door veelvuldig voorkomen in bepaalde omgeving of taalkring	284
§150.	Betekenisovergang ten gevolge van associaties	286
§151.	Associaties op grond van tijdsverband	287
§152.	Associaties tussen plaats, tijd en causaliteit	287

 

 

[pagina ongenummerd (p. XI)]

§153.	Associaties op grond van causaliteit	288
§154.	Associaties tussen abstrakte begrippen en konkrete voorstellingen	288
§155.	Wisseling van betekenis op grond van bijwaarneming (synaesthesie)	289
§156.	Overdracht van bewegingswoorden op innerlijke gevoelens en funkties van het verstand	290
§157.	Verandering van betekenis door verbleking van metaforen	292
§158.	Verschuivingen van de gevoelswaarde	294
§159.	Betekenisontwikkeling in gunstige of in ongunstige zin	295
§160.	Reaktie op eufemisme	296
§161.	Reaktie op ironie en scherts	297
§162.	Reaktie op hyperbolen en krachttermen	298
§163.	Invloed van emfatisch gebruik	299
§164.	Betekenisverzwakking door deklassering	300
§165.	Differentiëring van betekenis	300
§166.	Betekenisverandering door klank- en begripsassociatie	301
	Synonymiek.
§167.	De beschouwing van synoniemen	303
§168.	Verschil van begripsinhoud	304
§169.	Verschil van taalkring	304
§170.	Verschil van gevoelswaarde	306
§171.	Individuele en usuele betekenis	307
	Hoofdstuk IV.
	De woordgroep.
§172.	Algemene opmerkingen	309
	I. Het substantief als kern van een groep (§173-183)	309
§173.	Artikel + substantief	309
§174.	Substantief + substantief	310
§175.	Groepering van twee substantieven door middel van flexie (genitief)	313
§176.	Substantieven verbonden door praeposities	315
§177.	Verbinding van twee substantieven door het vergelijkende voegwoord als, en door gelijk	317
§178.	Verbinding van twee substantieven door het verzwakte possessieve pronomen z'n, d'r	317
§179.	Verbinding van substantief en adjektief	318
§180.	Verbinding van het substantief met voorafgaande of volgende verbale nomina: participia en infinitieven + te	320
§181.	Verbinding van het substantief met andere adjektivische woorden: voornaamwoorden, telwoorden	321
§182.	Verbinding van substantief met adverbium	321
§183.	Verbinding van een substantief met een zin	322
	II. Het adjektief als kern van een groep (§184-192)	323
§184.	Algemene opmerkingen	323
§185.	Verbinding van een adjektief met een adverbium	323
§186.	Verbinding van een adjektief met een voorafgaand onverbogen substantief	324
§187.	Verbinding van een adjektief met een substantief of voornaamwoord, dat oudtijds in de genitief stond, maar nu onverbogen toegevoegd wordt	325

 

 

[pagina ongenummerd (p. XII)]

§188.	Verbinding van een adjektief met een substantief of voornaamwoord, in dezelfde verhouding als een verbum tot een indirekt voorwerp, dus uit een oude datief ontstaan	326
§189.	Verbinding van een adjektief met voorzetsel-bepalingen	326
§190.	Verbinding van een adjektief met een infinitief + (om) te	327
§191.	Verbinding van een adjektief in comparatiefvorm met een substantief door middel van als of dan	327
§192.	Verbinding van een adjektivisch gebruikt participium praeteriti met een ander adjektief of adverb	328
	III. Het verbum als kern van een groep (§193-206)	328
§193.	Algemene opmerkingen	328
§194.	Het verbum dat aanvulling behoeft, verbonden met substantief, substantiefgroep of adjektief	329
§195.	Het transitieve verbum verbonden met een substantief als direkt objekt	329
§196.	Het verbum dat geen aanvulling behoeft, verbonden met een substantief als bepaling	331
§197.	Het verbum verbonden met een substantief of persoonlijk voornaamwoord als indirekt objekt	332
§198.	Het verbum verbonden met een substantief door middel van een praepositie	334
§199.	Het verbum rechtstreeks verbonden met een infinitief	335
§200.	Het verbum door middel van een praepositie (meestal te of om te) verbonden met een infinitief	335
§201.	Het verbum verbonden met een adjektief	336
§202.	Het verbum verbonden met een participium praesentis	337
§203.	Het verbum verbonden met een participium praeteriti	337
§204.	Het verbum verbonden met een adverbium	337
§205.	Onscheidbare verbinding van een verbum met een voornaamwoordelijk-adverbiale groep, of met het als schijnbare bepaling	337
§206.	Het verbum verbonden met een adverbiale bepaling in zinsvorm	338
	IV. De andere groepen (§207-212)	338
§207.	Het zelfstandig pronomen als kern van een groep	338
§208.	Groepvorming bij de telwoorden	340
§209.	Groepvorming bij het adverbium	342
§210.	Groepvorming bij het voorzetsel	343
§211.	Groepvorming bij het voegwoord	344
§212.	Groepvorming bij interjekties	344
	Hoofdstuk V.
	DE ZIN.
§213.	Definitie van de zin	347
§214.	Eenledige zinnen	348
§215.	Zinsaequivalenten: ja en nee (n)	350
§216.	Imperatieve zinnen	351
§217.	Schijnbaar eenledige zinnen	353
§218.	Schijnbaar tweeledige zinnen: impersonalia	355
§219.	Tweeledige zinnen	360
§220.	Kongruentie tussen subjekt en praedikaat	361
§221.	De vorm van de enkelvoudige zin	363
§222.	De mededelende zin: de woordorde	366
§223.	De mededelende zin: de ritmische en melodische vorm	371
§224.	De vragende zin: algemene opmerkingen	371
§225.	De vragende zin: de woordorde	372

 

 

[pagina ongenummerd (p. XIII)]

§226.	De vragende zin: de melodische vorm	373
§227.	De uitroepende zin: de woordorde	374
§228.	De uitroepende zin: de ritmische en melodische vorm	376
§229.	Nevenschikking van zinnen	376
§230.	Van nevenschikking tot samenstelling	378
§231.	De infinitief met bepalingen als schijnbare ondergeschikte zin, de zogenaamde ‘beknopte bijzin’	382
§232.	Onderschikking: hoofdzin en bijzin	383
§233.	Indeling van de bijzinnen naar de funktie	385
§234.	Indeling van de bijzinnen naar de betekenis	388
§235.	De vorm van de afhankelijke zin	393
§236.	Ontstaan van onderschikking uit nevenschikking en de middelen ter aanduiding	394
§237.	De plaats van de bijzin	398
§238.	Zinsverkorting	400
§239.	Zinsvermenging	400
§240.	De relatieve bijzin	402
§241.	Relatieve participium-konstrukties	405
§242.	Absolute konstrukties	407
§243.	De ‘accusativus cum infinitivo’	411
§244.	Bijzinnen ingeleid door dat	412
§245.	Bijzinnen ingeleid door of	415
§246.	Ingewikkelder zinsbouw; de periode	416
	Lijst van meermalen aangehaalde geschriften en afkortingen	421
	Zaakregister	423